UWV: Kroniek van een faalfabriek, Intermezzo – UWV toen versus UWV nu
Tijd voor een korte onderbreking van dit feuilleton.
Die onderbreking heeft een concrete aanleiding, namelijk het narratief vanuit het UWV dat de gebeurtenissen in dit feuilleton allemaal héél lang geleden zijn en daarom niet relevant. UWV-automatiseringsbaas Van der Vlist suggereerde dat tijdens een recente briefing van de Tweede Kamer. Als journalisten het UWV benaderen krijgen ze hetzelfde narratief voorgeschoteld. De suggestie vanuit het UWV is dat de organisatie lang geleden een puinhoop was, maar nu niet meer. Daarom is het tijd om even naar het heden te kijken.
Laten we er even van uitgaan dat het UWV de zaken tegenwoordig op orde heeft. Dat zou mooi zijn, want er ligt voor bergen aan onopgeloste ellende. Het open huis voor fraudeurs, het SUWInet-datalek, de troebele deals met incassobureaus, de wurggreep van IBM, de onwerkbare organisatie, het is allemaal springlevend. En dit is de tussenstand. Hoe mooi zou het zijn als dit (en wat nog moet komen) allemaal wordt aangepakt.
Maar het UWV heeft de zaken niet op orde, integendeel. Geloof het of niet, maar de situatie nu is in veel opzichten beroerder dan in de periode die ik beschrijf. Er is één lichtpuntje dat ik meteen maar noem: in het UWV dat ik beschrijf was het corruptievirus wijdverbreid. Dat is nu niet meer zo. De credits daarvoor komen de naderhand verguisde Bruno Bruins toe, maar dan is het al 2012 en zover zijn we nog niet.
De dramatische situatie bij het UWV wordt gemaskeerd doordat er bij het UWV heel weinig verandert in de wetgeving – tot nu toe dan. Na het mislukken van de polisadministratie en een ander megaproject (waarover binnenkort meer) zit men volledig in de doe niets beheermodus. Software waarvan je afblijft blijft doorgaans werken (tenzij je de computer uitzet en wegkijkt). Dat betekent niet dat het aantal automatiseerder-achtige medewerkers is afgenomen, integendeel. Wie de UWV-plannen leest kan vaststellen dat de automatiseerders vooral bezig zijn met beheer en technische upgrades – het soort projecten dat officieel altijd succesvol is omdat het toch oncontroleerbaar is. Na alle mislukkingen past de politiek ook wel op om nieuwe vragen aan het UWV te stellen. Zodra dat verandert (en eens... gebeurt... dat) wordt het weer bal.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, Intermezzo – Het lek van Tof Thissen. Egoïsme of tragiek?
Gisteren publiceerde dit medium een screenshot van een vergaderverslag van de directie van UWV WERKbedrijf. Dit is niet de tak van het UWV die uitkeringen uitdeelt aan zieken, arbeidsongeschikten, werklozen en werkgevers met coronaverschijnselen, maar de tak die mensen aan werk helpt. In dat screenshot valt te lezen dat WERKbedrijf-directeur Tof Thissen zijn ondergeschikten vraagt om het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid niet te vertellen dat dienstverlening via het digitale kanaal goed loopt. Als de ambtelijke top daar achterkomt dan is het post-corona een argument om het WERKbedrijf te saneren, zo meldt het verslag.
Als UWV-insider en overheidswatcher kan ik hier veel over zeggen. Ik pik er een paar zaken uit die zeker niet allemaal negatief zijn voor het UWV WERKbedrijf en directeur Thissen (volgende week weer over echte bedriegers). Ik denk dat die observaties interessant zijn voor wie wil begrijpen hoe het bestuur van de overheid werkt en hoe het beter kan.
Eerst en vooral: ja, Thissen roept op om de bron van zijn budgetten, het ministerie van SZW, in het duister te houden. Is dat fout? Ja, het is verschrikkelijk fout en helemaal nu de wereld in brand staat. Het UWV WERKbedrijf is een dure club die de komende tijd nog veel meer belastinggeld gaat verbranden spenderen. Als de hand die het UWV voedt wordt misleid, dan wordt belastinggeld verspild. Zo simpel is het.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, Intermezzo – Leren van de Toeslagenaffaire
Voor de tweede maal een korte onderbreking van dit feuilleton, nu vanwege de dwarsverbanden met de actualiteit bij de Belastingdienst.
Het Toeslagendrama beleeft deze weken een (laatste?) dieptepunt. De politiek onderzoekt de politiek en de hogere ambtenarij en hoopt er iets van te leren. Lezers van dit feuilleton zijn de Belastingdienst – zowel die van de belastinginning als die van de toeslagen – veelvuldig tegengekomen. Veel van wat ik van de zijlijn heb gezien is, denk ik, nuttig om te delen. In dit intermezzo stip ik enkele zaken kort aan, in de hoop dat er iets van landt bij de politiek.
1. De Bulgarenfraude als aanleiding is dubieus
De aanleiding voor de uit de hand gelopen jacht op frauderende ouders en gastouderbureaus is volgens iedereen de spectaculaire Bulgarenfraude. Politiek is dat vast waar, maar inhoudelijk is het bullshit. De Bulgarenfraudeurs waren vreemdelingen, armoedzaaiers die in een bus naar Nederland werden gestopt, zich inschreven in het bevolkingsregister, huur- en zorgsubsidie scoorden en weer foetsie waren. De kinderopvang-"fraudeurs" zijn mensen die hier wonen, wit werken (anders geen kinderopvangtoeslag), belasting betalen en veelal op social media te vinden zijn. De fraude-Bulgaren hadden niets in en met Nederland en daarom niets te verliezen. Ze waren ook meteen herkenbaar: hoeveel huishoudens komen rond van alleen toeslagen? De "fraudeouders" zijn daarentegen volledig opgenomen in het fijnmazige administratieve net waarmee onze overheid ons uitmelkt en bedient. De Belastingdienst weet alles van ze (net als van u) en ze hebben anders dan een pauper uit Plovdiv alles te verliezen (QED).
Als het Bulgaren-narratief onweersproken blijft dan maakt de politiek dezelfde fout als in 2013. Natuurlijk zijn oorzaken belangrijker dan aanleidingen, maar aanleidingen zijn doorgaans evident. Zo niet hier dus.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, Intermezzo – De ongeneeslijk onbekwame wereld van HuGo de Jonge
Er zijn plekken bij de overheid waar de omgang met gegevens zo extreem beroerd is georganiseerd dat een permanente puinhoop is gegarandeerd. Zo'n plek is de combinatie Belastingdienst-UWV, waar de verwerking van de loonaangiften zó complex is opgezet en de overheidsinstanties elkaar zozeer naar het leven staan dat een puinhoop onvermijdelijk werd. Die puinhoop heb ik het laatste jaar beschreven in dit feuilleton.
Ook het zorgdomein is zo'n plek, waar een brij van organisaties en belangenclubs elkaar bij de strot houdt: het ministerie van VWS (van Hugo de Jonge), de Gemeenten (GGD'en), het RIVM, de zorgverzekeraars, de ziekenhuizen en diverse 'koepels' (huisartsen, apothekers, bedrijfsartsen, commerciële laboratoria). Die partijen hebben verschillende, vaak tegengestelde belangen. De regisseur over dit alles is het ministerie van VWS. Al vóór Hugo de Jonge was dat geen sterke club en onder Hugo is het niet beter geworden. Hoe dramatisch het is kunnen we lezen in een ontluisterende must-read in de Groene Amsterdammer.
Net als in de Belastingdienst-UWV-wereld is in het machtsspel van de zorgwereld het wel of niet hebben van informatie cruciaal. Bij de verdeling en prioritering van een voorlopig schaars goed, het supercoole coronavaccin, is het extreem belangrijk dat de informatie aanwezig is waar die nodig is en goed wordt gebruikt. De kans dat dit ook gaat gebeuren is klein, want de belangen zijn groot. HuGo vertoont naar verluidt 'Bokitogedrag' in het kabinet, in het CDA en in de Kamer, maar schuift on the ground alle verantwoordelijkheid zo ver mogelijk van zich af. Deze situatie heeft alles in zich voor een voortgezette ramp.
De gegevensverzamelingen en informatiestromen in deze wereld zijn niet alleen van belang om te begrijpen waarom er rond Covid zoveel misloopt, maar ook om te begrijpen waar de macht zit. Met vele anderen erger en verbaas ik mij over het gestuntel met de dagelijkse Coronacijfers van het RIVM. De ziekenhuis- en IC-opnamecijfers waren onbetrouwbaar omdat die vaak met vertraging aan het RIVM werden gemeld – een duidelijk teken van ontbrekende regie vanuit het ministerie en/of het RIVM. En toen de teststraten open gingen bleken ook deze cijfers onbetrouwbaar omdat de ICT gammel zou zijn. Het is de bekende combi van overheid en ICT die we allemaal gewoon vinden.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 63 – Het schip dat de wal keerde
Vooraf: Door een gelukkig toeval – echt! – viel de vorige aflevering samen met een publicatie in Trouw over het datalek dat 'Sonar' heet. Vorige week beschreef ik al het open huis dat het UWV WERKbedrijf is. In Trouw gaf ik aan wat er gaat gebeuren: niets*.* Een Kamerlid tweet. Het UWV meldt dat het probleem over vier jaar is opgelost. En de Autoriteit Persoonsgegevens? Die laat weten al langer met UWV in gesprek te zijn. En dan zit het grootste UWV-datalek *niet eens bij het WERKbedrijf. *
2015 - heden
Het is gelukt. Na diverse mislukte pogingen door het UWV zelf staat er een systeem waarmee werkgevers 'mensen met een vlekje' kunnen vinden. Voor het kabinet en staatssecretaris Jetta Klijnsma is dat belangrijk, want werkgevers wordt verteld dat ze een boete krijgen als ze geen arbeidsgehandicapte mensen in dienst nemen. Het is dan niet handig als die werkgevers tegenwerpen dat UWV die niet kan vinden in hun Sonar-kaartenbak.
Samen met onze opdrachtgevers bij het WERKbedrijf hebben we een privacy-vriendelijke methode bedacht om werkgevers te helpen zoeken. Werkgevers kunnen globaal aangeven welke eisen ze stellen en krijgen dan de geanonimiseerde cv's te zien van de beste honderd kandidaten. Kandidaten die geschikt lijken kunnen worden geselecteerd, waarna het UWV binnen twee werkdagen met een reactie moet komen. Werkgevers kunnen nu zonder tussenkomst van het UWV arbeidsgehandicapte mensen selecteren en dan het UWV vragen om een gesprek. Zomaar 'nee' verkopen is er vanaf nu niet meer bij.
We hebben gewaarschuwd voor de ontbrekende en dubieuze Sonar-data die we hebben ingelezen in ons systeem. Werkgevers gaan straks geschikte mensen niet vinden of krijgen daarna vanuit het UWV 'nee' te horen. Onze opdrachtgevers weten dat de Sonar-dossiers niet kloppen, maar ze verwachten dat er nu eindelijk druk komt om die dossiers te verbeteren. De mensen op de werkgeverservicepunten die aanvragen moeten opvolgen gaan druk uitoefenen op de cliëntbegeleiders die de dossiers bijhouden. Ja, het zal wrijving geven, maar uiteindelijk gaat de wal het schip keren en zullen de Sonar-dossiers steeds beter worden.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, Intermezzo – Vijf misvattingen over het toeslagenschandaal
Kabinet-Rutte 3 is gevallen over het toeslagenschandaal, veroorzaakt door Kabinet-Rutte 2 van de 'VVD-boevenvangers' Opstelten en Teeven, dat met terugwerkende kracht 'Kabinet-Burgerhaat 1' zou moeten heten. Maar het bederf gaat veel verder terug. De rechtsstaat en rechtsstatelijkheid staan al veel langer onder druk en komen niet zomaar terug. De omgang met automatisering speelt daarbij een onderschatte rol.
De komende tijd kunnen we ons fijn boos maken. Mark Rutte blijft lijsttrekker annex kandidaat-MinPres. Verantwoordelijke ambtenaren worden niet vervolgd, de racistisch-criminele uitvoerenden evenmin, dus die kom je straks zomaar weer tegen. Doofpotexpert Donner, die ook in dit feuilleton rolvast is, blijft een CDA-prominent. Een belangrijke smoking gun, de queries op basis waarvan de 'fraudeerouders' werden geselecteerd, komen nooit boven water. Hetzelfde geldt voor de meest brisante mails, memo's en documenten.
Als er iemand persoonlijk verantwoordelijkheid draagt dan is het VVD'er Wiebes, een autistische (bewijsfilmpje!) brokkenpiloot. Bij Wiebes begint ook het liegen. Het narratief dat Wiebes het anti-vreemdelingen-fraudebeleid voortzette dat zijn VVD-voorganger Weekers als reactie op de Bulgarenfraude had ingesteld, is totale bullshit. Anders dan de fraude-Bulgaren zitten de geknevelde kinderopvangouders in alle systemen die de Belastingdienst bezit of waar ze toegang toe heeft, zoals de UWV-polisadministratie (een zeer krachtig controlemiddel). Zeker, de gelegenheid maakt de dief, maar er was geen gelegenheid en geen dief. Ondertussen neemt heel journalistiek Nederland de Haagse Bulgarenbullshit als waarheid over.
Het anti-fraude-verhaal van Rutte 2 ligt ook anders dan wordt voorgespiegeld. Een directe adviseur van Mark Rutte – sorry, geen naam – vertelde mijn collega Marjan Schnetz en mij dat de ministeries van SZW (UWV, SVB) en Financiën (Belastingdienst) alle pogingen torpedeerden om als overheidsorganisaties samen te werken. Dat is killing, want wie de ene overheid oplicht, doet dat vaak ook bij de andere – juist vanwege die verkokering en onwil tot samenwerken. En dat gebeurde dus allemaal onder directe leiding van premier Mark Rutte: Chefsache. Heeft u al ergens gelezen dat de MinPres werd gedold door zijn twee ministeries? Wat zegt zoiets over Marks managementkwaliteiten?
UWV: Kroniek van een faalfabriek, Intermezzo – Een creepy rapport uit de Tweede Kamer
Misschien weet u het. Deze week kwam een Kamercommissie die er onderzoek naar heeft gedaan met een rapport-plus-aanbevelingen over de manier waarop de overheid – en dan specifiek de Belastingdienst, het CBR en, jawel, het UWV – omgaat met burgers. De behandeling van ons burgers blijkt inderdaad beneden de maat en de hoofdaanbevelingen die de Tijdelijke Commissie Burgerhaat Uitvoeringsorganisaties vervolgens doet zijn van een hoog "vooral wij, de Kamerleden doen het fout". Hier de zeven, haast masochistische hoofdconclusies.
Bij wat "de MSM" heet zijn zelfkritische onderzoeksrapporten een garantie voor sympathieke oordelen, terwijl het voor publicaties als deze lekker prijsschieten is. Beide zitten er totaal naast. Het rapport is een dramatisch product, een overdracht van macht van het parlement naar de ambtenarij, vooral naar de onderzochte Belastingdienst en het UWV, alwaar ze nu in polonaise door gangen lopen. (De derde onderzochte partij, het CBR, hoort in het hele onderzoek niet thuis; anders dan bij Belastingdienst en UWV ging het daar puur om een totaal verneukt ICT project, maar daar zit een bekende puinruimer. Hé, het blijft politiek hoor) Maar misschien wel het ergste is dat het parlement met dit rapport een spaak in het wiel steekt van diegenen binnen en buiten de Kamer die na de toeslagenaffaire de ambtelijke uitwassen echt willen aanpakken.
Natuurlijk vereisen sterke beweringen als hierboven sterk bewijs of tenminste sterke onderbouwing. Geen probleem. Here we go.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 1 - Redden wat er te redden valt
Het is donderdagochtend 8 maart 2007 als de telefoon gaat. Een 020 nummer. Geen naam. Ik twijfel of ik het overlaat aan de voicemail maar neem toch op. Aan de lijn een manager van het UWV, Hans Tromp. Hij vraagt mij om direct naar het UWV-hoofdkantoor te komen. Aan de telefoon wil hij alleen kwijt dat er sprake is van een noodsituatie.
Jaren eerder heb ik met Tromp te maken gehad bij het ontwerp van een groot systeem voor het kort daarvoor opgerichte UWV: de polisadministratie. Al bij het ontwerp was alles ontspoord. Gefluisterde waarschuwingen werden genegeerd. Wie zelfs maar twijfel uitsprak, kon vertrekken. En ik had veel meer gedaan dan mijn twijfel uitspreken. De belichaming van deze cultuur was geen UWV-medewerker, maar een ingehuurde projectleider: Cees B, zelfverklaard expert in problemen “wegmanagen”. Het polisadministratie-systeem was desondanks gebouwd en ondertussen ruim een jaar in productie. Ik had het niet gevolgd. Allemaal negatieve energie.
Een adviseur die zijn opdrachtgever tevergeefs waarschuwt en naderhand gelijk krijgt wordt nooit teruggehaald. Iedere ervaren adviseur weet dat: in te kritisch zijn zit geen verdienmodel. En te kritisch ben je bij UWV al heel snel. Toch ben ik nu op weg naar het UWV-hoofdkantoor bij Amsterdam Sloterdijk.
Daar komt Tromp direct ter zake. Hij is binnen het UWV verantwoordelijk voor het leveren van inkomensgegevens aan organisaties als de Belastingdienst en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Zonder gegevens van het UWV kan de Belastingdienst bijvoorbeeld geen toeslagen berekenen voor zes miljoen burgers. Dat zou op zichzelf al een totale ramp zijn. Tromp zegt dat ik hier nu zit omdat hij zijn bazen een ultimatum heeft gesteld: “erken dat er een ramp op komst is en grijp in, of zoek een nieuwe verantwoordelijk manager”.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 2 - Buffers, hufters en vluchters
Juni 2002 – Maart 2003
Het UWV is vanaf zijn ontstaan in 2002 door vele individuen en bedrijven benadeeld, getild en leeggeplukt, maar Cees B. heeft wellicht de grootste schade aangericht. Medio 2002 werd ik aan hem voorgesteld.
In 2001, al voor de oprichting van het UWV, had ik uitgezocht welk van de vijf fusiebedrijven het meest geschikte kernsysteem had om uit te bouwen tot het kernsysteem van het UWV in oprichting. Dat was een gevaarlijke klus. Door ontbrekende sturing vanuit Den Haag vochten de directies van de fusiepartners elkaar de tent uit, daarbij gesteund door hun medewerkers en ICT-leveranciers. Na de fusie viel de van buiten aangetrokken topman uit. Hij werd vervangen door de man die later naam zou maken met ‘gouden toiletpotten’. Uiteindelijk werd besloten om een compleet nieuw systeem te bouwen: de polisadministratie. Dat was het minst bedreigend.
Een zwak geleide organisatie waarin iedereen elkaar naar het leven staat, biedt gouden kansen voor doortastende externen. Externen zijn neutraal en expendable. De schaduwzijde is dat handige inhuurkrachten zelf een aanzienlijke machtspositie kunnen verwerven. Cees B. was zo'n inhuurkracht. Maar hij was zeker niet de enige.
De eerste stap bij het bouwen van een nieuwe systeem is het benoemen van een topmanager. Peter Millecam is een voormalig directeur van PWC en de Algemene Rekenkamer, een zwaargewicht. Buitenstaander Millecam mag de baanbedreigende verbouwing doen, op afstand gadegeslagen door het interne management van de fusiebedrijven. Voor hen valt hier geen eer te behalen: falen is slecht voor je UWV-carrière, slagen nog meer. Voor Millecam is het UWV geen carrière maar een klus. In april 2006, als het grote liegen over de werkende polisadministratie al is begonnen, zal hij de vlucht nemen, om later nog eens hoog op te geven van zijn UWV-successen.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 3 - Een Salomonsoordeel in UWV-stijl
12 tot 30 Maart 2007
Op 12 maart, vijf dagen na ons eerste gesprek, mogen we na kantoortijd onze aanpak komen presenteren. Hans Tromp is er samen met Anno Maring, zijn baas en medestander. Marings baas is er ook: Paul Dirix is de directeur van de divisie UWV Gegevensdiensten die begin 2006, tegelijk met de fake invoering van de polisadministratie, is opgezet om dit systeem te exploiteren. Dirix’ divisie van circa 200 medewerkers heeft als kerntaak het beheren van een spooksysteem.
Dirix komt van Tennet en is nog geen 40 – een jonkie. We begrijpen dat hij pas een halfjaar binnen is bij het UWV, ruim nadat het liegen tegen de buitenwereld al was begonnen. Zijn voorganger Millecam heeft tijdig de benen genomen en Dirix heeft bij zijn sollicitatie duidelijk niet de goede vragen gesteld. De ex-militair Dirix is binnengehaald als bestuurlijk kanonnenvoer. Voor het eerst kom ik bij het UWV iemand tegen wiens hoofd op het hakblok ligt. (Opmerkelijk: Dirix is nu de baas van het geplaagde Amsterdamse afvalverwerkingsbedrijf AEB.)
Ik ben opgelucht dat Cees B. er niet is. Er zit wel een andere, nors kijkende en zwijgzame externe adviseur: Erik Ruiterman heeft naam gemaakt door een tijdelijke noodvoorziening voor de polisadministratie te bouwen. Deze 'Operational Data Store' (ODS) is alleen van nut binnen het UWV en heeft geen banen vernietigd. Toch is het een knappe prestatie. Voor het eerst kom ik bij het UWV een automatiseerder tegen die echt iets heeft gepresteerd. Tromp heeft er niets over gezegd, maar ik vrees dat Ruiterman in het kamp van Cees B. zit.
Samen met mijn collega Frido van Orden heb ik een presentatie in elkaar gedraaid over onze voorgenomen aanpak. Het is flinterdunne consultancy-bluf. Wij weten niet waar en waardoor gegevens uitvallen. Wij hebben geen kennis van de herstartbak, het berichtenarchief dat de sleutel zou zijn tot het terugvinden van de verloren gegane data. We hebben via-via wel gehoord dat Cees B. dezelfde aanpak wil volgen als wij, maar dan met kennis van zaken en een team van insiders. We weten gewoon te weinig om ons te kunnen onderscheiden. Gelukkig lijken onze gesprekspartners ook niet veel ideeën te hebben.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 4 - Data verneukt, met de groeten van de Belastingdienst
Maart-April 2007
Eind maart ben ik terug van vakantie. Het UWV-huis staat in brand, maar er is twee weken niets gebeurd. We hebben geen computerserver en we hebben geen toegang tot de archiefdata. Ondertussen is wel de bom ontploft. Het CBS meldt op zijn website dat het over 2006 geen loonstatistieken kan leveren. De metaalwerkgevers melden dat langlopende contracten niet kunnen worden geïndexeerd. Alleen de Belastingdienst – slachtoffer en dader tegelijk – zwijgt nog.
Collega Frido en Hans van der Meer hebben de tijd gebruikt om te kijken of het wellicht toch mogelijk is om de gegevens op te halen bij de bron, de Belastingdienst. Daarmee omzeil je alle gedoe tussen de Belastingdienst en het UWV en – nog belangrijker – binnen het UWV zelf. Helaas komt de voorspelling van Hans Tromp uit: de Belastingdienst bewaart alle gegevens in zijn archief, maar dat archief is niet bedoeld om grote hoeveelheden data uit te halen. We weten nu zeker dat van de Belastingdienst niets valt te verwachten en dat de beste oplossing niet gaat lukken.
Gelukkig krijgen we snel daarna een server en toegang tot het UWV-berichtenarchief, de herstartbak. Kijkend naar de data – documentatie ontbreekt – zien we dat de Belastingdienst en het UWV veel geld en moeite hebben gestoken in het grondig verneuken van de aangiftedata. De bijdrage van de Belastingdienst is dom en kwaadaardig tegelijk. Het domme is dat aangiften van grote bedrijven in stukjes van 2 megabyte zijn geknipt. Navraag leert dat de Belastingdienst werkt met speciale 'postbezorgsoftware' van IBM (MQseries) die alleen kleine postpakketjes kan verwerken, maar wel garandeert dat die bij het UWV aankomen. Beide beweringen kloppen niet. Het opknippen is overbodig en er blijken wel degelijk pakketjes met data zoek. Nu we weten dat de Belastingdienst niets wil doen betekent dit dat we onherroepelijk data kwijt zijn.
Als we vragen waarom de Belastingdienst niet gewoon de ontvangen aangiften opspaart en gecontroleerd doorstuurt naar UWV, horen we dat de postbezorgsoftware juist moet zorgen voor directe doorzending naar het UWV. Waarom dat nodig is weet niemand (in de jaren hierna zal de Belastingdienst bij zijn jaarlijkse software-onderhoudsbeurt de bezorging wekenlang stopzetten). De vermoedelijke echte reden om de data niet ongewijzigd door te sturen is kwaadaardiger. In de aangifte van de werkgever staat, naast alle bedragen per werknemer, ook het totaalbedrag aan loon en loonbelasting. Deze informatie wordt voor het UWV achtergehouden, met als reden een juridisch kulargument. Omdat het UWV wel alle detailgegevens krijgt is dat compleet zinloos. Het enige dat de Belastingdienst bereikt is dat het UWV niet meer kan controleren of de ontvangen aangiften correct en compleet zijn (later zou daarvoor een speciale terugmelding van totaaltellingen worden gemaakt – voor extra complexiteit is altijd ruimte).
\
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 5 - Survival of the Fattest?
April - Mei 2007
Nu we weten dat de duizenden gigabytes aan loonaangifte-data die we moeten verwerken vergaand onbetrouwbaar zijn, besluiten we om twee basisregels in ons vakgebied aan onze laars te lappen. Allereerst schakelen we alle controles uit die onze database software uitvoert op de data. Als de Belastingdienst ons opzadelt met een loonbedrag van duizend euro dan vinden we alles goed: '1000.0', '1.000,0000', '10*10*10', 'Duizend', '-FixMe-', alles mag. We willen dat elk stukje data wordt ingelezen, good, bad or ugly. Verwerken van gegevens wordt zo veel moeilijker en trager, maar wij zullen alles wat het UWV van de Belastingdienst heeft ontvangen hoe dan ook inlezen.
Wat we ook niet doen is een nette database opzetten. Onze database is qua structuur identiek aan die van het loonaangiftebericht. Die keuze heeft als voordeel dat het inlezen van gegevens eenvoudig wordt – in essentie gewoon kopiëren. Nadeel is dat het op maat leveren van gegevens veel programmeerwerk vergt. Omdat het uitpakken en inlezen van een kwart miljard brakke aangiften de grote uitdaging is en we maar aan drie partijen gegevens hoeven te leveren, is ook deze onorthodoxe keuze verdedigbaar.
Het UWV heeft (met vertraging) voor faciliteiten gezorgd, maar dat is dan ook alles. Er is geen stuurgroep, geen coördinatie, geen administratieve ondersteuning, niets. Ons kamertje is te klein voor de ingeplande vijf mensen. Dat we meer paria zijn dan redder in nood blijkt uit alles. Alle buitensluiting heeft twee belangrijke voordelen: geen overhead en geen managementbemoeienis.
Natuurlijk is Cees B. ook aan de slag, met een team van ruim 25 mensen en snellere hardware. Het systeem dat hij gaat bouwen heet GAIA, naar de Griekse godin. Wij dopen ons driemansproject SwSl, wat staat voor 'Samen Werken, Samen Leveren'. Het is een knipoog naar het motto 'Samen Werken, Samen Leven' van het nieuwe kabinet. Omdat voor de Haagse buitenwereld GAIA noch SwSl mag bestaan, ontgaat de grap iedereen. We lachen in stilte wanneer iemand uitvindt dat 'SwSl' in het internet-Bargoens ook een toepasselijke betekenis heeft.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 6 - Laden, lossen, nachtlampjes en data-wildwest
April - Juni 2007
Eind juni is een harde deadline. Als de Belastingdienst dan niet beschikt over de inkomensgegevens van 2006 worden er geen toeslagen berekend voor zes miljoen mensen. Adjunct-directeur Maring meldt dat creatieve oplossingen in Den Haag de ronde doen. Volgens Maring wordt erover gedacht om de salarissystemen van bedrijven via het internet te laten uitlezen door de Belastingdienst, het UWV, het CBS en andere overheidsorganisaties. In 2007 is zoiets een krankzinnig idee maar handig om tijd mee te kopen. (Op dit moment lijkt de Belastingdienst weer zoiets te willen, nu met als doel om los te komen van het UWV.) Een zo’n truc en we kunnen naar huis. Ik weet hoe de politiek werkt.
Ondertussen zie ik dat we zo de deadline niet halen. De verwerking gaat te traag. Wij zijn experts op databasegebied, maar met deze monsterdatabase en alle trucs die we uithalen om ook rotte data te verwerken zijn we op onbekend terrein. Gelukkig lopen er veel mensen van IBM bij het UWV rond. Eigenlijk is dat vreemd, want IBM regelt bij het UWV de hosting: de computerservers en het netwerk. Die servers staan in Brussel en hosting vereist nauwelijks aanwezigheid bij de klant. Het UWV blijkt echter weinig zonder hulp van IBM te kunnen, met als gevolg dat IBM het UWV vergaand in zijn greep krijgt. IBM heeft die mensen niet en stuurt extern ingehuurde specialisten naar het UWV. Het 'externenproject' heet het UWV informeel bij IBM.
Wij profiteren daarvan. Een specialist van IBM ingehuurd door IBM vindt wat wij doen erg interessant. Maarten van Nijnanten is ook weer zo iemand die zijn eigen werk uitzoekt. Hij wordt onze informele database-adviseur, een soort projectspook. Maarten hoort onze problemen aan, verdwijnt een tijdje om te experimenteren en komt dan terug met oplossingen, soms met een hoog don't try this at home gehalte. Het helpt enorm. Als alles meezit halen we de deadline.
Maar alles zit niet mee. Onze laadsoftware moet 24x7 draaien, maar vaak treffen we 's ochtends bij binnenkomst een gecrasht programma aan. Er zit iets niet goed in het uitleesprogramma waarvan we de broncode niet hebben. De Brusselse IBM-server crasht daarnaast veelvuldig en altijd 's nachts. Inloggen vanuit huis mag niet. Onze oplossing heet project Nachtlampje. Jeugdige familieleden van ons fungeren als nacht- en weekendwacht. Moederziel alleen in de UWV-toren kijken ze elk kwartier of de software nog draait en starten deze indien nodig opnieuw op. Het is even gênant als effectief, maar eindelijk draait de laadsoftware 24x7.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 7 - Uitslaande brand in een Haagse doofpot
19 – 20 Juni 2007
Op 20 juni 2007 is het zover: de Kamer houdt ’s avonds een spoeddebat over de ontspoorde loonaangifteketen met staatssecretaris De Jager van Financiën (Belastingdienst) en minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (UWV). Het komt nét te vroeg, maar de Belastingdienst en het CBS weten wat de eindstand ongeveer gaat worden. Het ultieme drama is vermeden. Minder dan één op de zeven werkgevers moet opnieuw aangifte doen. Collega Paul en ik zitten op de publieke tribune. We zien Manager Maring en Directeur Dirix in de ambtenaren dug-out plaatsnemen. We verwachten niet dat de Kamer een hosannaverhaal krijgt voorgeschoteld, maar wel dat het Kabinet een uitweg gaat schetsen. Zeker is dat er niets over GAIA of over ons gaat worden gezegd. Alleen het Capgemini-systeem bestaat officieel.
Hadden we de brief gelezen die het Kabinet de dag ervoor aan de Kamer had gezonden, dan hadden we geen illusies hoeven hebben. In één dodelijke zin wordt de bom gedropt: “Problemen in de gehele keten van loonaangifte naar polisadministratie naar afnemers leiden ertoe dat de bij het UWV beschikbare loongegevens over 2006 niet bruikbaar zijn voor de Belastingdienst”. Daarna worden drie oplossingen besproken, die meteen als onhaalbaar worden gelabeld. Een daarvan is het uitlezen van de “archiefbakken”, ofwel de oplossing waar zowel wij als Team GAIA aan werken. De overgrote meerderheid van de aangiften zou onbruikbaar zijn. Zeker 430.000 werkgevers mogen alle maandelijkse aangiften over 2006 opnieuw indienen. En misschien gaat hetzelfde gebeuren voor 2007, het lopende jaar. Wat Donner schetst is de situatie van vóór wij binnenkwamen.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 8 - De Misleide minister en de troefkaart van Tromp
**Juni – juli 2007 **
Een week na het bizarre Kamerdebat zijn we klaar met het verwerken van de aangiften over 2006 en hebben onze drie klanten, de Belastingdienst, het CBS en het horeca-pensioenfonds, alle data binnen die verwerkbaar waren. Alles gaat volgens plan. Maar dan komt er een vreemde boodschap. De Belastingdienst heeft besloten dat "slechts" 108.000 werkgevers hun aangiften opnieuw moeten indienen. Het is totaal strijdig met de alles-moet-opnieuw boodschap van minister Donner van een week terug. Het is fantastisch nieuws voor de meeste werkgevers en voor ons, maar wat is er gebeurd? Wij gokken dat de Belastingdienst Toeslagen aan hun collega’s van de Belastingdienst Heffingen hebben verteld dat ze zich een berg werk kunnen besparen. Als de communicatie binnen de Belastingdienst even beroerd is als binnen het UWV zou zoiets goed kunnen. Minister Donner zou dan de Kamer te goeder trouw hebben misleid. Wat er ook is gebeurd, problemen geeft het niet. Geen Kamerlid vraagt hoe het kan dat een zojuist aangekondigde ramp niet doorgaat. (Het is alsof landbouwminister Schouten ons morgen vertelt dat de boeren toch bijna geen stikstof uitstoten.)
Natuurlijk steekt de Belastingdienst geen vinger uit om de 108.000 getroffen werkgevers tegemoet te komen. Een werkgever met duizend werknemers die in de aangifte van januari 2006 bij één werknemer een foutje heeft gemaakt mag over alle maanden van 2006 voor alle duizend werknemers de aangiften opnieuw indienen. De toezegging om getroffen werkgevers zoveel mogelijk te ontzorgen blijkt niets waard. En weer geen Kamerlid dat er iets van zegt.
Ondertussen is het risico dat wij mogen wieberen en Team GAIA en Team Capgemini zonder concurrentie blijven doorrommelen overgewaaid. Sterker nog, we krijgen zelfs met nieuwe klanten te maken. Iedereen zit om data te springen en wij hebben ze. Een zo'n partij is het Bureau Ketenautomatisering Werk en Inkomen (BKWI). Het BKWI is onderdeel van het UWV maar is voor UWV-begrippen extreem efficiënt en hyper-klantgericht. Hun geheim is dat ze erin zijn geslaagd om uit de greep van de UWV-automatiseringsdivisie te blijven. Hun software is op orde en met onze data zorgen zij ervoor dat tienduizenden ambtenaren binnen en buiten het UWV door het intypen van een Burgerservicenummer ieders inkomensgegevens kunnen inzien. Alleen de Belastingdienst doet tot onze verbijstering niet mee. Hun automatiseringsafdeling verbiedt inzage, want zoiets mag alleen met hún software die niet praat met onze database. Ik vraag mij ondertussen af hoe het BKWI de inkomensgegevens van heel Nederland beschermt tegen datadieven en nieuwsgierige ambtenaren, maar voor vragen stellen is geen tijd.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 9 - Een besmettelijk vergiftigd sfeertje
Juni – oktober 2007
Met het ontcijferen en leveren van de loonaangiften over 2006 zijn wij binnen UWV Gegevensdiensten opeens van belang geworden. We zitten nog steeds weggestopt in een overvol kamertje, maar te negeren zijn we niet meer. Nu de extreme stress eraf is, komen we ook vaker bij koffieautomaten en in bedrijfsrestaurants. Tegelijk beginnen er mensen hun knopen te tellen. Is Cees B. nog steeds het goede paard om op te wedden?
Anderzijds is de loyaliteit van Team GAIA aan Cees opvallend groot. Daarvoor zijn drie verklaringen. Allereerst houdt Cees de informatievoorziening zowel extern als intern strak in de hand. Ten tweede zijn Cees’ teamleden hand-picked en doet Cees niet aan de kickback schemes die het leven voor corrupte automatiseerders zo lucratief kunnen maken. Dat Cees zelfs zijn Indiaas-uitziende secretaresse voor dag en nacht inhuurt is een publiek geheim en onderwerp van kamasutragrappen, maar in de UWV-cultuur niet iets om aanstoot aan te nemen. Niet de bescheiden directeur Dirix, maar Cees B. is het divisie‑alfamannetje. En onvermijdelijk ben ikzelf de uitdager geworden. Gelukkig zit ik comfortabel in de boom met de rijpste bananen*.* En daarmee zijn we aangeland bij het derde loyaliteitsmotief: stammenstrijd maakt organisaties kapot of onbeheersbaar, maar verbindt mensen in rivaliserende teams. Cees eist totale loyaliteit en krijgt dat ook. Ik weet dat als geen ander.
Alle loyaliteit laat onverlet dat Cees’ rechterhand, Peter van Dalen, mij informeel benadert met het voorstel om samen te werken. Ik weet niet of dat in opdracht van Cees gebeurt, of dat het een soloactie is, maar ik wijs het voorstel af. Wie in het organisatiebelang handelt, tekent zijn eigen doodvonnis en dat is mij te veel gevraagd. Ik handel zonder scrupules. Ik weet dat GAIA kaput is. Ik weet dat het UWV-management dat ook weet of behoort te weten. Ik voel dat het UWV ons ongeacht onze prestaties en het ontbreken daarvan bij Team GAIA kwijt wil. Daarom kies ik voor mijzelf en mijn team, net als iedereen bij het UWV. Maar bovenop dat natuurlijke zelfbehoud heb ik ook een cynisch soort leedvermaak over mij gekregen – shaking with silent laughter, SWSL. Ik ben onderdeel geworden van de permanente en alomvattende misselijke stammenstrijd die altijd alles bij het UWV doordrenkt.
UWV, Kroniek van een faalfabriek, deel 10: De uitdrijving uit het paradijs
Juli – december 2007
Op donderdagavond 19 juli krijgt iedereen een e-mail van Cees B. “Aan alles komt een einde” is het onderwerp. Cees vertrekt, maar pas op 1 oktober. Duidelijk is dat Team GAIA het vertrouwen aan het verliezen is. Maar er moet meer spelen. Het UWV huurt externe projectleiders immers in om verantwoordelijkheid af te schuiven, dus niemand binnen het UWV gaat hem opvolgen. Binnen Team GAIA is alleen Cees’ rechterhand Peter van Dalen in beeld, maar die is geen echte projectleider. Wel snap ik nu alsnog diens toenaderingspoging.
Ondertussen gaat de teloorgang van GAIA verder. Op 22 augustus komt er een e-mail van een andere inhuurprojectleider, Frank van der Eijden. Frank houdt zich bezig met de zogenaamde analyse-omgeving (AO), een systeem dat zijn bestaansrecht ontleent aan de gecompliceerde relatie tussen het UWV en de Belastingdienst. Met de AO kunnen zowel UWV’ers als Belastingdienstmedewerkers dezelfde loonaangiftedata bekijken. Met de polisadministratie kan dat natuurlijk ook, maar dat systeem is eigendom van UWV, dus onacceptabel. De AO is een soort van Checkpoint Charlie voor ambtenaren (uiteraard bestaat dit kostbare fopsysteem nog steeds).
Frank meldt dat hij vanuit GAIA tien miljoen inkomstenverhoudingen had ontvangen, meer dan de zes miljoen die hij eerder vanuit het Capgemini-systeem had gekregen, maar veel minder dan de ongeveer zestien miljoen die zouden moeten bestaan. Ik antwoord Frank en Team GAIA dat wij in onze SwSl database er 17.298.663 hebben klaarstaan en er bij GAIA dus dik 7 miljoen zoek zijn. Cees reageert meteen. Omdat niet SwSl maar GAIA officieel de bron voor Frank is, wordt met urgentie aangestuurd op overname door GAIA van de gegevens uit onze SwSl database. Het is een wanhoopsdaad. Op Cees’ verzoek om afstemming reageer ik positief, maar ik vraag ter voorbereiding wel om de technische specificaties van GAIA. Die zijn er natuurlijk niet. Cees heeft duidelijk geen zin om te worden gefileerd en zegt het overleg af. Dat GAIA exit is kan nu echt niemand ontgaan, maar toch gebeurt er niets.
UWV, Kroniek van een faalfabriek, deel 11: The French connection... en de Haagse
2002 – 2004, flashback
De beginfase van het UWV moet voor graaibestuurders en witteboordencriminelen een droomtijd zijn geweest. Vakbonden en werkgevers waren op afstand gezet. Ambtenaren en (ex-)politici stonden aan het roer. Kolossale deals stonden op stapel, vooral met betrekking tot de huisvesting van het fusiebedrijf en de maatwerksoftware die de nieuwe nationale uitkeringsfabriek nodig had.
Een grote crimi-booster was het besluit om tegelijk met het samenvoegen van vijf bedrijven in één UWV-bedrijf alle niet-publieke taken af te stoten: fuseren en afstoten tegelijk. Het bleven geruchten, maar de teneur was dat de privaat-publiek boedelscheiding nogal ongunstig uitpakte voor het publieke UWV-in-oprichting. Zo zou het kernsysteem van het Sociaal Fonds Bouwnijverheid (SFB) voor 35 miljoen uit de boedel zijn overgekocht door het UWV-in-oprichting. Waarom er überhaupt moest worden betaald voor een boedelscheiding van software ontging iedereen (een kopietje trekken kon ook), maar het UWV kon sowieso niets beginnen met het verouderde SFB-systeem. Ik wist dat. Ik had dat in 2001 zelf uitgezocht.
Bij de onvermijdelijke infighting rond de oprichting van het UWV lagen de twee Amsterdamse fusiepartners boven: het GAK en het SFB. Van de andere drie zat er één (USZO) ergens in Limburg. De tweede fusiepartner (Cadans) was zelf het product van een mislukte fusie en verwikkeld in een permanente interne oorlog om werkgelegenheid. En nummer drie (GUO) was piepklein. Dat GUO werd overigens geleid door Martin van R, mijn vroegere directeur bij het softwarehuis RAET en aldaar wegens fraude ontslagen. You get the picture.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 12 - Staken, uithuilen en opnieuw beginnen
** 24-28 september 2007**
Het overdonderende besluit om Cees B. en zijn hele team per direct op straat te zetten pakt niet goed uit. Als reactie loopt heel Team GAIA woedend Toren A van het UWV-hoofdkantoor uit, om neer te strijken in restaurant Wissenkerke. Daar blaast men met z’n vijfentwintigen stoom af en belooft elkaar om niets meer te doen voor het UWV: één voor allen, allen voor één. Als Cees B. er achter zit is het een knappe maar ook een slimme zet. Het is knap om een grote groep zzp’ers tot werkweigering aan te zetten. En het speelt Cees’ toekomstige werkgever Capgemini in de kaart. Weliswaar heeft Team GAIA gefaald in het verwerken van aangiften, er is wel programmatuur ontwikkeld om gegevens ter beschikking te stellen binnen het UWV zelf. In die programmatuur zit een flink bedrag aan mensuren manuren. Zoiets gooi je niet zomaar weg.
Terwijl Team GAIA rebelleert komt Dirix’ rechterhand Maring mij vertellen dat wij de taak van GAIA erbij krijgen. Natuurlijk hebben ze geen alternatief, maar toch ben ik opgelucht. In deze schijnbaar irrationele wereld kan het balletje overal heen rollen. Maring vraagt ons om onze software uit te bouwen tot een volwaardige polisadministratie. Ik antwoord dat dit geen optie is: onze noodoplossing is geen geschikt uitgangspunt voor een robuust systeem. Wij hebben te veel bochten afgesneden. Als wij verder gaan, moet vrijwel al onze software de prullenbak in. Maring accepteert het, hopelijk omdat hij het begrijpt maar misschien omdat hij geen tijd heeft voor een college over waarom je niet moet doormodderen met software. Ondertussen hebben we een acuut probleem: hoe stellen we de waardevolle delen van de GAIA-software en de kennis van de makers ervan veilig? Van wat zich ondertussen in restaurant Wissenkerke afspeelt weten we nog niets.
UWV: Kroniek van een faalfabriek, deel 13 - Nieuwe ronde, nieuwe bedreigingen
September – oktober 2007
De verwijdering van Team GAIA heeft een gapend gat in de UWV-organisatie geslagen dat moet worden gevuld. Wij zijn nu de hoop in bange dagen en in normale omstandigheden zou ik nu rapporteren aan de divisiedirectie. Even lijkt dat ook te gebeuren. De deur van adjunct-directeur Jop van Breugel, tot voor kort de manager van Cees B. en eindverantwoordelijk voor het beheer van de polisadministratie, gaat open. Het probleem is dat Van Breugel een beheerder is en ik een softwarebouwer ben. Software-beheerders en -bouwers zijn met hetzelfde bezig – software – maar verschillen verder als dag en nacht. Beheerder Van Breugel moet zonder een systeem om te beheren kansloos zijn geweest tegenover Capgemini en Cees B.
Ik vind het daarom niet erg dat het gat in de ondertussen bekende UWV-stijl wordt opgevuld door een inhuurkracht. De boomlange Eric van Rhenen (onderling noemen we hem al snel de GVR) is extern, maar hoort bij het UWV-meubilair. De GVR kent iedereen, heeft verstand van automatisering en lijkt niet achterbaks – de beste buffer money can buy. De GVR werkte eerder bij het UWV voor een adviesbedrijf. Met hulp van bevriende UWV-managers en een foutje in zijn arbeidscontract kon hij als zzp’er overstappen en zelfs zijn top-uurtarief van 138 euro behouden. Het is onzakelijk en pervers, maar wat ons betreft is de GVR elke cent van de kwart miljoen die hij jaarlijks mee naar huis neemt waard.
De GVR gaat aan de slag met het regelen van ruimte en mensen. Een aantal UWV'ers – nu eens geen inhuur – gaat onder zijn leiding aan de slag met 'dingen' rond de polisadministratie. Wij mogen met dank aan onze SwSl-noodvoorziening voor verleende diensten een nieuw, solide systeem opzetten. Voor de herbouw van de gedumpte GAIA software-koppelingen mag ik drie gespecialiseerde programmeurs aantrekken: de Chinese Xiaolin, de Belgisch-Algerijnse Mehdi en de oer-Hollandse Marcel. Onder de dik duizend automatiseerders in de automatiseringsdivisie van het UWV zijn geen programmeurs, dus het is weer eens inhuren. Ons kamertje verlaten we nu ook. We krijgen een halve L-vormige travee op de 10e etage van UWV Toren A. De GVR zetelt met zijn secretaresse in de hoek van de L. Met de GVR als buffer, mijn drie collega’s, drie nieuwe programmeurs, IBM-inhuur database-genie Maarten, berichtenbak-held Hans van der Meer en de krachtige computerserver uit de GAIA-boedel moeten we de oorlog kunnen winnen.
