Geenstijl

Dit is een intermezzo van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

Tijd voor een korte onderbreking van dit feuilleton.

Die onderbreking heeft een concrete aanleiding, namelijk het narratief vanuit het UWV dat de gebeurtenissen in dit feuilleton allemaal héél lang geleden zijn en daarom niet relevant. UWV-automatiseringsbaas Van der Vlist suggereerde dat tijdens een recente briefing van de Tweede Kamer. Als journalisten het UWV benaderen krijgen ze hetzelfde narratief voorgeschoteld. De suggestie vanuit het UWV is dat de organisatie lang geleden een puinhoop was, maar nu niet meer. Daarom is het tijd om even naar het heden te kijken.

Laten we er even van uitgaan dat het UWV de zaken tegenwoordig op orde heeft. Dat zou mooi zijn, want er ligt voor bergen aan onopgeloste ellende. Het open huis voor fraudeurs, het SUWInet-datalek, de troebele deals met incassobureaus, de wurggreep van IBM, de onwerkbare organisatie, het is allemaal springlevend. En dit is de tussenstand. Hoe mooi zou het zijn als dit (en wat nog moet komen) allemaal wordt aangepakt.

Maar het UWV heeft de zaken niet op orde, integendeel. Geloof het of niet, maar de situatie nu is in veel opzichten beroerder dan in de periode die ik beschrijf. Er is één lichtpuntje dat ik meteen maar noem: in het UWV dat ik beschrijf was het corruptievirus wijdverbreid. Dat is nu niet meer zo. De credits daarvoor komen de naderhand verguisde Bruno Bruins toe, maar dan is het al 2012 en zover zijn we nog niet.

De dramatische situatie bij het UWV wordt gemaskeerd doordat er bij het UWV heel weinig verandert in de wetgeving – tot nu toe dan. Na het mislukken van de polisadministratie en een ander megaproject (waarover binnenkort meer) zit men volledig in de doe niets beheermodus. Software waarvan je afblijft blijft doorgaans werken (tenzij je de computer uitzet en wegkijkt). Dat betekent niet dat het aantal automatiseerder-achtige medewerkers is afgenomen, integendeel. Wie de UWV-plannen leest kan vaststellen dat de automatiseerders vooral bezig zijn met beheer en technische upgrades – het soort projecten dat officieel altijd succesvol is omdat het toch oncontroleerbaar is. Na alle mislukkingen past de politiek ook wel op om nieuwe vragen aan het UWV te stellen. Zodra dat verandert (en eens... gebeurt... dat) wordt het weer bal.

Het faalfabriekfeuilleton gaat dus niet alleen over het verleden, maar ook over het heden en de toekomst. Evenmin gaat het alleen over het UWV. Geen enkele organisatie (zelfs niet de Belastingdienst) komt in de buurt van wat er bij het UWV gebeurt, maar het UWV is vooral een larger than life versie van wat elders op kleinere schaal ook gebeurt. Niet alleen het UWV, maar bijna alle overheidsorganisaties zijn op automatiseringsgebied ernstig ontspoord (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,...) of daarmee bezig. Meestal zien wij slechts het topje van de ijsberg. Sinds 2015 is er ook een toezichthouder, het Bureau ICT Toetsing onder staatssecretaris minister Raymond Knops Kajsa Ollongren. Deze club, die zijn werk verrassend goed deed, wordt door bijna de totale ambtelijke top intens gehaat en werd bijna met succes geliquideerd. Dat suggereert dat overheidsorganisaties veelal tevreden zijn met de ellende die ontstaat zodra er een computer in zicht komt. En dat is ook zo. Het narratief van de goedwillende maar ondeskundige ambtenaar klopt echter niet. In mindere mate geldt hetzelfde voor dat van de kwaadaardige en corrupte ambtenaar. Cees B. was een inhuurkracht. UWV topman Theo F. is tot nu toe de enige uitzondering. Laten zien wat ambtenaren werkelijk drijft is een hoofddoel van dit feuilleton.

En nu er toch namen vallen: dat is een kwestie van wikken en wegen. Wat ik beschrijf is werkelijk gebeurd en controleerbaarheid is belangrijk. Als ik namen als 'Hans Tromp', 'Cees B.' en 'Diantha C.' zou vervangen door, zeg, Frodo, Saruman en Shelob (die spin) dan ontstaat als snel het beeld van een fictiefeuilleton. Tegelijk zijn volledige namen niet nodig. Wie wil weten wie Cees B. en Diantha C. zijn vindt ze wel, ook omdat ze al zijn langsgekomen (spoilers!) bij de fameuze Commissie Elias die we ook nog tegen zullen komen. En in de omgeving van het UWV weet natuurlijk iedereen om wie het gaat. Voornaam-plus-initiaal-achternaam is meestal het juiste midden, ook omdat wat er gebeurt meestal minder wordt bepaald door goede en foute personen maar door de belangen van de UWV-organisatie. De datalekken komen niet door de persoon Diantha C., maar door de behoefte van het UWV om geen verantwoordelijkheid te dragen voor het gebruik door derden van inkomensgegevens. Dat werkgevers vrolijk kunnen frauderen met loonaangiften is niet de schuld van Cor F(ranke) – een twijfelgeval qua naamgeving – maar het gevolg van afspraken tussen het UWV en de Belastingdienst. Mensen doen er vaak veel minder toe dan wij meestal denken en omdat de belangen onveranderd zijn, verklaart de geschiedenis in dit feuilleton veel van wat er vandaag de dag bij het UWV omgaat.

Een kleine anekdote maakt duidelijk hoe veel dieper de UWV-organisatie is gezonken. In 2016 kreeg CGI (de andere grote UWV-huisleverancier naast Capgemini) de opdracht om een klein systeempje dat wij voor 50K voor het UWV hadden gebouwd opnieuw te bouwen – zonder zakelijke reden overigens. Men zou beginnen met een aantal schermpjes waarmee UWV-beheerders stuurparameters en schermteksten kunnen aanpassen – misschien 2 weken werk voor een gemiddelde programmeur. Leverancier CGI ging aan de slag met zes mensen. Maanden later was de rekening hoog opgelopen en werkte er nog niets. Daarna werd ik gebeld door een van de ontwikkelaars. Ze waren vastgelopen en zochten hulp. Het waren junioren zonder echte kennis van de technologie waarmee ze werkten. Dat de documentatie was zoekgeraakt hielp ook niet. Ze kregen geen toegang tot de IBM-servers dus iedereen werkte op een eigen, losse notebook. Collega’s met kennis was verboden om hulp te bieden. En zo liep de teller op tot een half miljoen euro. De software is nooit afgekomen. Ons systeempje draait nog steeds.

Los van de verdwenen corruptie is de kans dat de UWV-organisatie er in slaagt om systemen van enige omvang te bouwen kleiner dan ooit. Zodra er iets serieus verandert in de wetgeving gaan we dat zien.