Geenstijl

Dit is deel 70 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

2018 - heden

Vanaf 2018 zijn we na ruim tien jaar aanwezigheid bij het UWV definitief vertrokken. Het polisadministratie-systeem draait nagenoeg zoals wij het in 2012 hebben achtergelaten. Directeur Diantha heeft daar wel voor gezorgd. Als beloning voor haar *sur place-*inspanningen is ze in 2014 Ketenmanager geworden, de oude functie van Cor Franke, formeel boven het UWV en de Belastingdienst staand. Op die plek kan ze er nog beter voor zorgen dat er niets gebeurt. Ze doet ondertussen haar best om de gewapende vrede tussen het UWV en de Belastingdienst te presenteren als een voorbeeld van innige samenwerking. En niet zonder succes. Er komt zelfs een "mini-docu" met Filemon Wesselink waarin op basisschoolniveau wordt uitgelegd hoe de loonaangifte werkt.

Ons werk voor de divisie WERKbedrijf is grotendeels in het putje verdwenen, eerst door extreme incompetentie van de divisie automatisering en naderhand door gerichte acties van de directeur van die divisie. We hebben ondervonden dat de divisie WERKbedrijf zich onderin de UWV-pikorde bevindt en de automatiseringsdivisie bovenin. Haar directeur Van der Vlist heeft gescoord met het terugdringen van systeemstoringen, maar daar houdt het op. Alles wat riekt naar modernere bedrijfsvoering wordt tegengehouden, want verstoringen mogen niet. Helaas vallen veel oude UWV-systemen al om wanneer je er naar kijkt.

As we speak wordt de macht van de UWV-automatiseerders via een listige reorganisatie verder vergroot. De bestaande machtspositie komt voort uit het onderbrengen van alles rond automatisering in een aparte, centrale divisie. Deze opzet moet de productiviteit verhogen, maar doet precies het tegenovergestelde. De onwerkbare matrixconstructie leidt tot extreme bureaucratisering, verlies van zicht op de klant en intern gesjoemel en machtsmisbruik. Het resultaat is een onbestuurbare organisatie. Het ultieme gevolg is dat de UWV-organisatie in bijna 20 jaar geen enkel groter automatiseringsproject tot een goed einde heeft gebracht. Een miljard schade is een realistisch-conservatieve schatting.

In de nieuwe organisatie die het UWV nu bouwt wordt er ogenschijnlijk gedecentraliseerd. Elke divisie krijgt een extra directeur die verantwoordelijk is voor de informatievoorziening (IV) en veel automatiseerders worden onder die IV-directeur gehangen: decentralisatie, dichter op de klant. Maar 'informatievoorziening' is natuurlijk veel meer dan alleen automatisering. De UWV-divisies zitten tjokvol met mensen die beslist geen automatiseerders zijn, maar zich wel bezig houden met 'informatievoorziening'. Samen met de echte automatiseerders komen die onder der nieuwe IV-directeuren te hangen, die weer onder een divisiedirecteur vallen. 

Maar dan komt de truc: die nieuwe IV-directeuren krijgen twee bazen. Een ervan is de divisiedirecteur. En de andere is, jawel, automatiseringsbaas Van der Vlist. Wat decentralisatie lijkt te zijn, is dus een vermomde machtsgreep van de automatiseerders. En ondanks veel gedonder gaat die reorganisatie door. Bureaucratie, competentiestrijd, onvermogen om iets nieuws tot stand te brengen; zo mogelijk worden alle problemen van vandaag na de reorganisatie nóg groter.

Buitenstaanders zien geen reorganisaties, maar wel veel schandalen, teveel om hier allemaal te bespreken. Het bekendst is de "Polenfraude", hoofdzakelijk veroorzaakt doordat het UWV een vroegere hoofdtaak, controleren of iemand verwijtbaar werkloos is, gewoon niet meer uitvoert en gegevens die op fraude wijzen van de de eigen WW-medewerkers weghoudt. 

Typerend voor het WERKbedrijf is de "grootschalige diefstal" van werk.nl cv’s. Werk.nl wordt permanent met software bots leeggetrokken door commerciële bemiddelaars met wie het UWV niet samenwerkt. Deze bedrijven hebben werk voor werkloze mensen. Wat ze doen is dubieus maar nauwelijks crimineel. Nog dubieuzer is dat werk.nl doet wat geen enkel match-systeem doet: persoonsgegevens tonen zonder toestemming van de eigenaar. Van modernisering van werk.nl kan geen sprake zijn, dat levert storingen op. We hadden ook nog de ophef over gedetineerde UWV-klanten wier uitkering in de gevangenis gewoon doorloopt doordat een stokoud, schijnbaar overbodig systeem was uitgezet. "Geen storing? Dan is het goed."

Echt ernstig is wat kort geleden bekend werd over het systeem waarin de meest kansarme werkzoekenden worden vastgelegd: half ambtenarenland kan grabbelen in supergevoelige (medische!) gegevens van ruim vier miljoen mensen. En die mensen zijn vaak al geen UWV-cliënt meer. Een commercieel bedrijf kan dwangsommen en megaboetes tegemoet zien. Het UWV komt weg met melden dat de problemen binnen vier jaar zullen zijn opgelost met een nieuw systeem. Tot die tijd verandert er niets. 

Dat het UWV overal mee weg komt is verklaarbaar. De organisatie is onbestuurbaar en iedereen weet dat. Niemand binnen of buiten het UWV heeft controle; niet de minister, niet de bestuurders en zelfs niet de directeur automatisering. Dat kwam mooi naar voren toen bleek dat tientallen frauderende Polen hetzelfde appartementje bewoonden. In Nederland kan dat soort fraude niet meer, want de hele overheid gebruikt hetzelfde systeem. Bij 60 mensen op een flatje komt geheid de gemeente op bezoek. Maar het UWV voert voor buitenlanders doodleuk een eigen adressenadministatie en controleert zoals altijd niets. Dus komt SP-Kamerlid Jasper van Dijk met een motie die eist dat het UWV zich aansluit bij de rest van de overheid. De motie wordt natuurlijk Kamerbreed aangenomen. Dan moet het UWV aan de slag. Een UWV-insider vertelt mij dat het onderwerp is besproken door een overleg van 'gegevensmanagers' afkomstig uit hele bedrijf, waarvan de meeste niet met het adressensysteem te maken hebben. Het gremium besluit dat er niets moet veranderen. Dat besluit gaat terug naar minister Koolmees. Die lost het probleem op door de Kamer te melden dat de adresadministratie blijft bestaan maar UWV beter gaat controleren. De Kamer laat het erbij. De UWV-werkvloer heeft gesproken. Er komen geen systeemstoringen. En het UWV krijgt extra geld totdat het onderwerp is vergeten en er moet worden bezuinigd. Het UWV kent een 21e-eeuwse vorm van arbeiderszelfbestuur.

Dat het UWV (maar ook de Belastingdienst) onbestuurbaar is geworden, is wijd en zijd bekend. Maar vooralsnog worden steeds grotere incidenten opgelost met loze woorden en meer geld. Ondertussen is het wachten op nieuwe taken die nu onvermijdelijk bij het UWV terechtkomen. Een zo'n taak is de uitvoering van de NOW-regeling, waarmee organisaties die omzetverlies lijden geld krijgen op basis van hun loonkosten en hun omzetverlies. De uitvoering daarvan wordt door de UWV-automatiseringsbaas verkocht als een grote prestatie, maar de hele regeling is gemaakt op wat het UWV in huis heeft. De subsidie wordt berekend door in de polisadministratie de loonkosten te sommeren, één eenvoudige opvraging. Natuurlijk was die simpele opzet in maart 2020 verstandig, maar de schrijnende gevallen stapelen zich na een jaar op. Erger – en typerend – is dat de werkgever zelf moet aangeven wat zijn omzetverlies is en het UWV dat moet gaan controleren. Grootschalige fraude dreigt ook hier, want het UWV is niet van het controleren. Natuurlijk zijn de omzetgegevens bekend bij de Belastingdienst, maar de belastingdienst geeft niet thuis en het UWV zit niet te wachten op moeilijke systeemkoppelingen. Het is de adresadministratie casus all over.

Bij nieuwe taken die niet triviaal zijn, zoals een verzekering voor zzp'ers, gaan we zien dat het UWV ook niet thuis geeft, liefst samen met de Belastingdienst zodat de Kamer met twee ministeries moet dealen. Daarnaast moet het UWV onvermijdelijk een aantal systemen vervangen, waaronder Sonar, het lekke systeem van die vier miljoen (ex-)cliënten. Zelfs als dat gebeurt naar de normen van de automatiseringsdivisie – geen fratsen, alleen technisch systemen vernieuwen – is de beloofde oplevering in 2025 kansloos. En omdat het hier om een echt groot systeem gaat is de faalkans levensgroot; als we afgaan op de prestaties van de laatste twintig jaar zelfs 100%. En onderwijl plaatst het UWV op LinkedIn – niet op werk.nl natuurlijk – stapels vacatures om de omvang van de automatiseringsdivisie op niveau te krijgen.

Na tien jaar UWV bekijk ik het allemaal van buiten. Alle frustratie en boosheid zijn verdwenen. Samen met mijn collega's zijn we er tussen 2007 en 2010 in geslaagd om een cruciaal systeem voor de BV Nederland in de lucht te krijgen, tegen alle tegenwerking en corruptie in. Wie kan ons zoiets nazeggen? Van 2012 tot 2017 hebben we bij de divisie WERKbedrijf vrijwel niets bereikt, maar daar staat tegenover dat we de werkwijze van de UWV-organisatie ten diepste hebben kunnen observeren. Wij begrijpen beter wat er bij het UWV gebeurt dan de meeste UWV'ers zelf. Er is maar één probleem. Iemand moet het opschrijven.

Actueel*: Het nieuws van deze week, het wegwerken van Kamerlid Pieter Omtzigt door het komende kabinet, is niets nieuws. In deel* 34 t/m 36 kunt u lezen hoe UWV en Belastingdienst Omtzigts verzet tegen misleidende wetgeving bestrijden: door UWV-minister Donner en staatssecretaris De Jager (Belastingdienst) te vragen om hun CDA-partijgenoot Omtzigtonder druk te zetten. En omdat ambtenaren ambtenaren zijn staat het ook op schrift (context in deel 35). Het zijn niet alleen MinPres Rutte en CDA-gluipers als deze, maar ook een deel van de ambtelijke top. Iedereen kijkt daar overheen. En de lijntjes van die top via de hoogste ambtenaar onder Rutte naar Rutte zelf zijn kort, erg kort.