Geenstijl

Dit is een actueel intermezzo van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Vandaag schrijft database doctor @René Veldwijk over de ICT achter de vaccinatiefaal.

Er zijn plekken bij de overheid waar de omgang met gegevens zo extreem beroerd is georganiseerd dat een permanente puinhoop is gegarandeerd. Zo'n plek is de combinatie Belastingdienst-UWV, waar de verwerking van de loonaangiften zó complex is opgezet en de overheidsinstanties elkaar zozeer naar het leven staan dat een puinhoop onvermijdelijk werd. Die puinhoop heb ik het laatste jaar beschreven in dit feuilleton.

Ook het zorgdomein is zo'n plek, waar een brij van organisaties en belangenclubs elkaar bij de strot houdt: het ministerie van VWS (van Hugo de Jonge), de Gemeenten (GGD'en), het RIVM, de zorgverzekeraars, de ziekenhuizen en diverse 'koepels' (huisartsen, apothekers, bedrijfsartsen, commerciële laboratoria). Die partijen hebben verschillende, vaak tegengestelde belangen. De regisseur over dit alles is het ministerie van VWS. Al vóór Hugo de Jonge was dat geen sterke club en onder Hugo is het niet beter geworden. Hoe dramatisch het is kunnen we lezen in een ontluisterende must-read in de Groene Amsterdammer.

Net als in de Belastingdienst-UWV-wereld is in het machtsspel van de zorgwereld het wel of niet hebben van informatie cruciaal. Bij de verdeling en prioritering van een voorlopig schaars goed, het supercoole coronavaccin, is het extreem belangrijk dat de informatie aanwezig is waar die nodig is en goed wordt gebruikt. De kans dat dit ook gaat gebeuren is klein, want de belangen zijn groot. HuGo vertoont naar verluidt 'Bokitogedrag' in het kabinet, in het CDA en in de Kamer, maar schuift on the ground alle verantwoordelijkheid zo ver mogelijk van zich af. Deze situatie heeft alles in zich voor een voortgezette ramp.

De gegevensverzamelingen en informatiestromen in deze wereld zijn niet alleen van belang om te begrijpen waarom er rond Covid zoveel misloopt, maar ook om te begrijpen waar de macht zit. Met vele anderen erger en verbaas ik mij over het gestuntel met de dagelijkse Coronacijfers van het RIVM. De ziekenhuis- en IC-opnamecijfers waren onbetrouwbaar omdat die vaak met vertraging aan het RIVM werden gemeld – een duidelijk teken van ontbrekende regie vanuit het ministerie en/of het RIVM. En toen de teststraten open gingen bleken ook deze cijfers onbetrouwbaar omdat de ICT gammel zou zijn. Het is de bekende combi van overheid en ICT die we allemaal gewoon vinden.

Over die ICT werd ik op 12 november gebeld door BNR naar aanleiding van een artikel in de Volkskrant. Ik ben in deze wereld een outsider, maar ik herken een gammel verhaal over mijn vak. Rondbellend kwam ik terecht bij een medewerkster van een GGD-vestiging van een afdeling bron- en contactonderzoek (BCO) die mij vertelde dat dit onderzoek gebeurde met een systeem genaamd CoronIT (spreek uit: Coro-nie-té). CoronIT werkt volgens mijn informante naar behoren. Het blijkt ontwikkeld door het bedrijf Topicus voor een ander virus en is omgekat voor Covid-19, zo lezen we. Niks mis mee in een crisis. Ook leuk om te zien dat de onwerkbare Europese aanbestedingsregels net als eerder bij de polisadministratie weer eens worden genegeerd. Jammer voor Capgemini, CGI en Ordina, goed voor Nederland.

De GGD'en en andere testpartijen leggen de resultaten van Covid-tests vast in CoronIT. De dagelijkse telling van nieuwe Covid-besmettingen is dus in beginsel gewoon te vinden in CoronIT. Maar dit is Nederland en het officiële cijfer moet komen van het RIVM. Het RIVM wil voor zijn werk echter ook de detailinformatie en dus gaan alle testgevallen record-voor-record van CoronIT naar een RIVM-systeem met de ietwat macabere naam Osiris. Loopt alles goed, dan kan het RIVM hetzelfde kunstje uithalen als de GGD'en, maar dan met zijn eigen systeem – héél belangrijk in ambtenarenland.

Maar het loopt natuurlijk niet goed, zoals eigenlijk altijd bij dit soort ketenautomatisering. De GGD'en hebben de kans op falen extra vergroot door de CoronIT-records niet direct naar RIVM/Osiris te laten lopen maar via een ander, erkend gammel, GGD-systeem genaamd HPZone (spreek uit: HPZ-wan). HPZone is volgens mijn bron sowieso een miskoop maar ligt regelmatig voor lange tijd plat. En dan heeft het RIVM dus geen volledige informatie en dippen de coronacijfers. Dat vertelde ik dus op BNR en op de Twitters.

Ik verwachtte dat er een paar mensen – Kamerleden bijvoorbeeld – nu heel boos zouden worden. De cijfers waarop half Nederland dagelijks zit te wachten zijn dus altijd beschikbaar en eenvoudig op te lepelen uit CoronIT. Mijn bron belde naderhand nog met de mededeling dat ze zelf ook in staat was om de totaaltelling in CoronIT op te vragen. De hele situatie GGD-RIVM situatie lijkt Kafkaësk. Maar die ophef kwam er dus niet. Zodra er een computer in beeld komt lijkt het IQ van pers, Kamer en publiek met 15 punten te dalen. Maar soit, ik heb mijn burgerplicht weer gedaan. Iemand met meer kennis dan ik van de overheid vertelt mij dat ik het misschien verkeerd zie. Het kan best dat het Kabinet en het RIVM informeel de juiste cijfers van de GGD'en krijgen. De theorie [!] dat Hugo c.s. betere informatie krijgt dan gewone coronastervelingen (en de Kamer, en het Red Team) vrolijkt mij niet op.

[…]

Fast forward naar 17 december. Covid-vaccins komen eraan en opeens zelfs een week eerder dan aangekondigd. Het AD schrijft dat Hugo de Jonge vaststelt dat de ICT dan nog niet op orde is en er dus niet eerder wordt gevaccineerd. Een Twitteraar attendeert mij erop. Ik reageer dat dit niet waar kan zijn. Er sterven mensen aan een virus! Het ICT-gebeuren is gewoon te eenvoudig. Desnoods flans je voor de korte termijn een Excel in elkaar of vul je eerst papieren formulieren in. Voor mijn gevoel hanteert de minister hier de vertrouwde "Computer Says No"-tactiek om iedereen stil te krijgen, maar deze keer lukt het niet. Er komt een spoeddebat. Bijna de complete Kamer pikt het verhaal niet. 

Ik wil weten aan welk systeem nou precies wordt gesleuteld. Ik krijg een tip: “Kijk naar het RIVM-systeem Praeventis, dat speciaal is ontwikkeld voor vaccinatiecampagnes.” Er is dus al een oud maar beproefd vaccinatiesysteem. Het klopt. Er ligt wel een recent advies van toezichthouder BIT om te stoppen met tot mislukken gedoemde pogingen om Praeventis bij de tijd te brengen, maar het BIT geeft ook aan dat Praeventis gewoon functioneert en er geen reden is om het te vervangen.

Ik ga ervan uit dat Praeventis het systeem is waaraan nu wordt gesleuteld. Als ik erover Tweet pakt later in het debat Kamerlid Femke Merel van Kooten het op. Bij de minister slaat nu de irritatie toe (hele woordenwisseling hierboven). We horen nu dat de GGD'en bezig zijn CoronIT uit te bouwen met een vaccinatieregistratie, de functionaliteit die vanouds al in Praeventis zit. 

Als Van Kooten doorvraagt slaat Hugo het debat dood met de stelling dat Praeventis een 'register' is en geen afsprakenregistratie ondersteunt. Het is weer bullshit: alle pre-Covid vaccinatiecampagnes gebeuren met Praeventis. Hier het bewijs (met een gefotoshopt invoerscherm). En bij andere vaccinatieprogramma's worden wel degelijk afspraken gemaakt. Maar het is Hugo gelukt om Van Kooten stil te krijgen. Het ongeschreven staatsrecht zegt dat liegen over ICT tegen de Kamer mag.

Maar ondertussen heeft Kamerlid FMK wel interessante informatie opgevist: de GGD'en zitten bij de vaccinatie aan het roer en Topicus is bezig om de noodzakelijke functies die Praeventis al heeft aan CoronIT te plakken. Natuurlijk had dat al maanden geleden gebeurd kunnen en moeten zijn. Het lijkt er echter op dat Topicus pas net bezig is met het injecteren van CoronIT met Praeventis-vaccinatiesoftware. Hugo's ministerie heeft weer eens niets gedaan.

Na het debat pieker ik over de vraag waarom Hugo zo zit te mystificeren en onzin zit te verkopen. Ik heb ondertussen gehoord dat de ICT-functie bij het RIVM zelfs naar overheidsnormen superzwak is. Het kan best verstandig zijn om het RIVM opzij te schuiven en de kaarten te zetten op een verdere verbouwing van CoronIT. Door de vragen van Van Kooten wordt ook duidelijk dat niet de vaccinatiefunctie maar de afsprakenfunctie cruciaal is. Maar waarom dat niet gewoon gemeld? De mist die minister creëert helpt hem ook niet tegen het verwijt dat hij weer eens niets heeft voorbereid.

De onthulling dat niet de vaccinatiefuctionaliteit, maar de afsprakenfunctionaliteit het knelpunt is bij de komende vaccinatiecampagne geeft te denken. Alle vaccinatieprogramma's werken met afspraken. Behalve de schaal is hier het probleem dat vaccins en vaccinatiecapaciteit voorlopig heel schaars zijn. Niet alleen te laat inenten – het onderwerp van het Kamerdebat – maar zeker ook inenten in de verkeerde volgorde gaat mensenlevens kosten. We moeten de meest kwetsbare mensen eerst bedienen: bejaarden, verzorgenden en mensen met een kwetsbare gezondheid. 

Je kunt die mensen deels uit de overheidssystemen halen. De bejaarden vinden we in de bevolkingsadministratie (de BRP). Verzorgenden kunnen ook vinden als we ons baseren op de mensen die applaus een bonus van 1.000 euro hebben ontvangen. Maar voor de kwetsbare mensen is er maar één plek om aan te kloppen: bij de huisartsen. Hoe gaan de GGD'en dat allemaal regelen? Hoe krijg je al die data in een CoronIT systeem waaraan nog driftig wordt gesleuteld? Hugo de Jonge moet daar toch al stappen hebben gezet. Het zou toch niet weer…

Ik klop aan bij een Twitterhuisarts en hoor wat ik vreesde: Hugo en de GGD'en hebben nog niet eens contact gelegd met de huisartsen. En als je de meest kwetsbare medeburgers eerst wilt vaccineren is dat onvermijdelijk, want alleen in de elektronische kaartenbakken van de huisartsen vinden we de noodzakelijke data. Het lijkt onvermijdelijk: na de registreer-ellende en de test-ellende staat ons nu de vaccinatie-ellende te wachten. En Hugo de Jonge heeft gelijk: de ICT is het probleem. Het is alleen niet die zielige vaccinatiesoftwarebult die in nu alle haast aan CoronIT wordt geplakt. Het echte ICT-probleem is data regelen van een goede vaccinatievolgorde. Van een koppeling die niet werkt gaan we binnenkort te maken krijgen met een koppeling die niet bestaat.

Natuurlijk heeft Hugo de Jonge de pech dat de oorlog moet winnen met een zwak ministerie van VWS en allerlei semi-zelfstandige spelers met eigen belangen, lobbykanalen en machtsposities. Weinigen zullen in zijn schoenen willen staan. Maar de man heeft werkelijk niets bereikt, integendeel. En lang nadat deze man weer leraar ergens burgemeester is geworden zullen we last houden van zijn onbekwaamheid. De Twitter-hashtag #hugodejongekanniks blijft spot on.

Naschrift: Op verzoek van zowel Femke Merel van Kooten als Jesse Klaver (GroenLinks) zal Hugo de Jonge komende week per brief ook ingaan op de ICT. Na Van Kooten vroeg ook Klaver vruchteloos door over De Jonges ICT-mist. Helaas vroeg Klaver om een aparte ICT brief. De Jonge reageerde er direct positief op. Die brief komt er... Volgend jaar.