Geenstijl

Dit is deel 1 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

Het is donderdagochtend 8 maart 2007 als de telefoon gaat. Een 020 nummer. Geen naam. Ik twijfel of ik het overlaat aan de voicemail maar neem toch op. Aan de lijn een manager van het UWV, Hans Tromp. Hij vraagt mij om direct naar het UWV-hoofdkantoor te komen. Aan de telefoon wil hij alleen kwijt dat er sprake is van een noodsituatie.

Jaren eerder heb ik met Tromp te maken gehad bij het ontwerp van een groot systeem voor het kort daarvoor opgerichte UWV: de polisadministratie. Al bij het ontwerp was alles ontspoord. Gefluisterde waarschuwingen werden genegeerd. Wie zelfs maar twijfel uitsprak, kon vertrekken. En ik had veel meer gedaan dan mijn twijfel uitspreken. De belichaming van deze cultuur was geen UWV-medewerker, maar een ingehuurde projectleider: Cees B, zelfverklaard expert in problemen “wegmanagen”. Het polisadministratie-systeem was desondanks gebouwd en ondertussen ruim een jaar in productie. Ik had het niet gevolgd. Allemaal negatieve energie.

Een adviseur die zijn opdrachtgever tevergeefs waarschuwt en naderhand gelijk krijgt wordt nooit teruggehaald. Iedere ervaren adviseur weet dat: in te kritisch zijn zit geen verdienmodel. En te kritisch ben je bij UWV al heel snel. Toch ben ik nu op weg naar het UWV-hoofdkantoor bij Amsterdam Sloterdijk.

Daar komt Tromp direct ter zake. Hij is binnen het UWV verantwoordelijk voor het leveren van inkomensgegevens aan organisaties als de Belastingdienst en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Zonder gegevens van het UWV kan de Belastingdienst bijvoorbeeld geen toeslagen berekenen voor zes miljoen burgers. Dat zou op zichzelf al een totale ramp zijn. Tromp zegt dat ik hier nu zit omdat hij zijn bazen een ultimatum heeft gesteld: “erken dat er een ramp op komst is en grijp in, of zoek een nieuwe verantwoordelijk manager”.

Tromp vertelt dat hij en zijn mensen veertien maanden lang een toneelstukje hebben moeten opvoeren voor de afnemers van hun gegevens. Wat begin 2006 als een klein leugentje begon, was uitgegroeid tot grootschalig bedrog. De bron van het leugencircus zat dit keer niet bij UWV, maar in Den Haag: Aart Jan de Geus had als minister van Sociale Zaken de Kamer net lang genoeg bij de neus genomen om zelf zonder kleerscheuren te kunnen vertrekken.

Op een flip-over staat een schema van de gegevensstromen. Ik ken het schema maar niet de getallen. Sinds 2006 dienen bijna 800.000 organisaties elke maand gedetailleerde loonaangiften in bij de Belastingdienst, voor pakweg 14 miljoen mensen. De gegevens van deze mensen stuurt de Belastingdienst naar het UWV door. Het UWV slaat deze enorme berg gegevens op in zijn nieuwe systeem. Het grote geheim is dat aangiften massaal uitvallen voordat ze dat systeem, de polisadministratie, bereiken. De uitval loopt in de tientallen procenten en het wordt niet beter. En wat UWV niet heeft, kan Tromp niet leveren.

Ik ken het UWV maar het kost mij moeite om te geloven dat een systeem dat al meer dan een jaar operationeel heet te zijn het gewoon niet doet. Kennelijk zwijgt of liegt iedereen binnen en buiten het UWV die hiervan weet en doen journalisten hun werk niet. Tromp zegt dat er nu twee zaken veranderd zijn. Allereerst is de tijd nu echt op. Maar ook zit er een nieuw Kabinet met een nieuwe minister op Sociale Zaken. Zwaargewicht Piet Hein Donner is bij zijn aantreden direct geconfronteerd met een tikkende tijdbom. 

Donner moet iets doen (Het zou nog een maand duren voor minister Donner (UWV) en staatssecretaris De Jager (Belastingdienst) de Tweede Kamer per brief zouden informeren) want de schade die Tromp voorziet is kolossaal. Bij de toeslagen alleen gaat het al om vele miljarden aan huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag en kindgebonden budgetten. Die kan de Belastingdienst niet berekenen. Een goede tweede is het CBS, dat de loongroei in 2006 moet vaststellen. Dat gebeurde in voorgaande jaren met een enquête die, vooruitlopend op de komst van de nieuwe polisadministratie, alvast is afgeschaft. Zonder loongegevens kunnen langlopende contracten, zoals van de HSL, niet worden aangepast en ook dat gaat om enorme bedragen. En dan zijn er nog kleinere partijen die in grote problemen komen, zoals het horeca-pensioenfonds, dat zo onverstandig is geweest om zijn administratie op te hangen aan de polisadministratie. Binnenkort weten die niet meer bij wie ze pensioenpremie moeten heffen en hoeveel. En die drie zijn nog maar het topje van de ijsberg.

Tromp wijst naar de tekening op de flipboard. Pijlen geven de gegevensstromen tussen de bestanden aan en eindigen in het systeem waar de data in moeten komen, de polisadministratie. Het oogt allemaal erg complex. “We krijgen niet te horen waarom gegevens uitvallen. We weten ook niet waar. We weten wel dat er veel uitvalt, maar niet hoeveel.” 

Op mijn vraag waarom de gegevens niet opnieuw bij de Belastingdienst worden opgevraagd, zegt Tromp dat de samenwerking tussen het UWV en de Belastingdienst zo stroef verloopt dat hij er niet eens aan wil beginnen. De Belastingdienst bestaat feitelijk uit twee bedrijven. Er is een rode en een blauwe Belastingdienst. Toeslagen voor burgers worden vastgesteld door de Belastingdienst van de rode enveloppen. Maar de loonaangiften door de werkgevers komen naar het UWV via de Belastingdienst van de blauwe enveloppen. De Belastingdienst waarvan het UWV de gegevens krijgt is dus een andere Belastingdienst dan de Belastingdienst die straks het schip ingaat als UWV geen bewerkte gegevens retour kan leveren. Het zijn dus twee bedrijven die niet samenwerken en de topvrouw heeft er duidelijk geen greep op.

Tromp staat op en wijst naar een trommelvormig blokje op zijn flipover, het database symbool. Bij het blokje staat de tekst “herstartbak”. Tromp legt uit dat het gaat om een kolossaal bestand dat een kopie bevat van alle loonaangiften die het UWV van de Belastingdienst heeft ontvangen. Als we deze data kunnen ontsluiten dan is er misschien een oplossing, gesteld natuurlijk dat de Belastingdienst alles heeft doorgezonden en er niets is uitgevallen voordat de gegevens naar het UWV zijn gestuurd. Als dat wel is gebeurd dan is het game over.

Ik vraag Tromp wat hij van ons verwacht. Een systeem herbouwen waarin al tientallen miljoenen zijn gestoken lijkt wat ambitieus. Tromp zegt dat hij maar één doel heeft en dat is de gegevens over 2006 leveren aan zijn drie belangrijkste klanten: de Belastingdienst, het CBS en het horeca-pensioenfonds. In theorie zou dat moeten kunnen.

Het is tijd voor het ABC’tje – Always Be Closing. Ik vraag Tromp of hij een opdracht te vergeven heeft. Tromp zegt dat te hopen, maar dat er eerst nog een hobbel moet worden genomen. “Iemand bij UWV die jij goed kent is op hetzelfde idee gekomen. Cees B. is nu bezig met het vormen van een team. Hij is hier in huis nog steeds koning, maar voor nu ben ik eventjes ook belangrijk. En ik wil geen nieuwe ronde ellende met Cees B.”

Ik zeg Tromp dat hij op mij kan rekenen en vraag hem om technische informatie na te sturen. Op de terugweg naar kantoor denk ik niet aan de technische uitdagingen of aan de druk die op Hans Tromp ligt als de boodschapper van slecht nieuws. Mijn gedachten gaan terug naar 2003 en mijn verloren gevecht met Cees B.