Geenstijl

Dit is deel 5 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

April - Mei 2007

Nu we weten dat de duizenden gigabytes aan loonaangifte-data die we moeten verwerken vergaand onbetrouwbaar zijn, besluiten we om twee basisregels in ons vakgebied aan onze laars te lappen. Allereerst schakelen we alle controles uit die onze database software uitvoert op de data. Als de Belastingdienst ons opzadelt met een loonbedrag van duizend euro dan vinden we alles goed: '1000.0', '1.000,0000', '10*10*10', 'Duizend', '-FixMe-', alles mag. We willen dat elk stukje data wordt ingelezen, good, bad or ugly. Verwerken van gegevens wordt zo veel moeilijker en trager, maar wij zullen alles wat het UWV van de Belastingdienst heeft ontvangen hoe dan ook inlezen.

Wat we ook niet doen is een nette database opzetten. Onze database is qua structuur identiek aan die van het loonaangiftebericht. Die keuze heeft als voordeel dat het inlezen van gegevens eenvoudig wordt – in essentie gewoon kopiëren. Nadeel is dat het op maat leveren van gegevens veel programmeerwerk vergt. Omdat het uitpakken en inlezen van een kwart miljard brakke aangiften de grote uitdaging is en we maar aan drie partijen gegevens hoeven te leveren, is ook deze onorthodoxe keuze verdedigbaar.

Het UWV heeft (met vertraging) voor faciliteiten gezorgd, maar dat is dan ook alles. Er is geen stuurgroep, geen coördinatie, geen administratieve ondersteuning, niets. Ons kamertje is te klein voor de ingeplande vijf mensen. Dat we meer paria zijn dan redder in nood blijkt uit alles. Alle buitensluiting heeft twee belangrijke voordelen: geen overhead en geen managementbemoeienis.

Natuurlijk is Cees B. ook aan de slag, met een team van ruim 25 mensen en snellere hardware. Het systeem dat hij gaat bouwen heet GAIA, naar de Griekse godin. Wij dopen ons driemansproject SwSl, wat staat voor 'Samen Werken, Samen Leveren'. Het is een knipoog naar het motto 'Samen Werken, Samen Leven' van het nieuwe kabinet. Omdat voor de Haagse buitenwereld GAIA noch SwSl mag bestaan, ontgaat de grap iedereen. We lachen in stilte wanneer iemand uitvindt dat 'SwSl' in het internet-Bargoens ook een toepasselijke betekenis heeft.

De meeste leden van Team GAIA zijn gewoon techneuten die een klus doen. Sommigen willen buiten zicht van Cees B. en zijn entourage best met ons praten. Al snel spreken we over onze uitdagingen met twee data-techneuten, Remo van R. en Johan E. Als automatiseerder ben ik benieuwd hoe zij de data-ellende gaan aanpakken. Als ondernemer wil ik inschatten wanneer de definitieve oplossing van GAIA mag worden verwacht. Wetend wat de Belastingdienst het UWV heeft geflikt en beseffend dat GAIA minder bochten kan afsnijden dan wij, verwacht ik niet dat ze GAIA snel werkend krijgen. Maar hoeveel tijd hebben wij voor we mogen wieberen? Op vijandig terrein wil je dit soort dingen weten. 

Als Remo en Johan ons vertellen hoe GAIA wordt opgezet vallen wij van onze stoel. Team GAIA heeft besloten dat iedere afnemer zijn eigen database gaat krijgen, 'winkels' genaamd. Die winkels worden bevoorraad vanuit één centrale database, aangeduid als de 'fabriek'. De gegevens in de fabriek zijn weer bewerkte versies van de gegevens uit een database die 'magazijn' heet. En dit magazijn wordt tenslotte weer gevuld uit dezelfde bron die wij gebruiken, de herstartbak. Binnen Team GAIA is Remo winkelmanager en Johan fabrieksdirecteur.

Frido, Hans en ik vragen of het echt allemaal zó complex moet. Zo krankzinnig als bij de polisadministratie van Capgemini zal het niet worden (plaatje), maar het hosselen met data is zelfs als de data op orde zijn nooit een goed idee. Remo en Johan gaan in de verdediging. Het besluit is gevallen. En zij gaan de gegevensoverdracht van herstartbak, naar magazijn, naar fabriek, naar een heleboel winkels héél goed controleren. Van binnen juich ik: GAIA gaat helemaal nooit afkomen. Team GAIA maakt dezelfde fout als Capgemini.

In normale omstandigheden zou alle zinloze complexiteit niet hebben verbaasd. Organisaties als het UWV met heel veel ICT, te veel geld en een oppermachtige automatiseringsafdeling zitten vol met veel te complexe systemen, gebouwd door honderden inhuurkrachten van een handjevol grote ict-bedrijven. De dingen complex maken loont voor iedereen, want elke euro overschrijding wordt door Den Haag bijgelapt. Wie simpele oplossingen nastreeft heeft in normale tijden niets bij het UWV te zoeken. Maar dit zijn geen normale tijden. Capgemini is al door zijn hoeven gegaan. De minister staat onder druk. De Kamer roert zich. De kranten schrijven erover. Er is maar één conclusie mogelijk: de liefde voor complexiteit zit bij UWV in de genen. Men kán gewoon niet anders. Wie systemen liever bouwt zoals Elon Musk zijn raketten (met weinig componenten en met weinig mensen) wordt niet getolereerd. Het UWV zal ons geen dag langer verdragen dan strikt noodzakelijk.

Ik hoef niet lang na te denken om te besluiten dat ik mijn oordeel over GAIA voor mijzelf houd. Op Hans Tromp en zijn omgeving na zit bij het UWV niemand te wachten op mijn mening. En bewezen hebben we nog niets, ook niet voor onszelf. We zullen zelf resultaten moeten boeken en er op moeten vertrouwen dat Cees B. niet in staat zal zijn om zijn databrij te managen. Dat we de afloop grotendeels in eigen hand hebben is een fijne gedachte. Minder fijn is het besef dat er bij UWV niemand – ook wij niet – bezig was om iets te neer te zetten waarmee het UWV uit de voeten zou kunnen.

Naschrift: Anno 2019 is erkend dat automatiseringsuitvoeringsproblemen bij UWV kritiek zijn. Maar ook andere grote overheidsorganisaties zoals de Belastingdienst, de SVB, DUO, de NVWA, de Politie, Defensie, enzovoorts, worden geplaagd door extreem complexe systemen die het functioneren van deze organisaties in gevaar brengen. Kabinet en Kamer hebben dit onderkend. Er komt daarom een Parlementair Onderzoek, dat geen ICT-onderzoek mag heten maar dat voor een groot deel wel is. Net als het UWV zullen de onderzochte organisaties vragen om meer geld voor automatisering. De UWV-casus laat zien waarom meer geld de problemen eerder zal verergeren dan oplossen.