Geenstijl

Recensie van een in Nederland volkomen genegeerde internationale bestseller.
Door Arthur van Amerongen

Een van mijn drijfveren voor deze serie, in aanloop naar de Europese Verkiezingen volgend jaar zomer, is een bijzonder gezond wantrouwen tegen de Europese Unie. The Virtue of Nationalism kan gelezen worden als een fel manifest tegen Brussel en is een warm pleidooi voor soevereine natiestaten. Yoram Reuben Hazony (1964) is een Israëlisch-Amerikaanse filosoof, bijbelgeleerde en politiek theoreticus. Hij is voorzitter van het Herzl Instituut in Jeruzalem en voorzitter van de Edmund Burke Foundation.

Wie Hazony googelt, vindt alleen op het online platform Nederland Rechtsstaat een recensie van Conservatism, van de hand van Hans-Martien ten Napel, universitair hoofddocent Staats- en Bestuursrecht aan de Universiteit Leiden.

Ten Napel schrijft: Conservatieve denkers zoals Hazony attenderen erop dat de liberale democratie juist in de problemen is geraakt door het feit dat het bepaalde principes uit het historische Anglo-Amerikaanse conservatisme geïsoleerd tracht door te voeren. Aangezien daarmee het noodzakelijke evenwicht verloren gaat, en bovendien de voorwaarden voor de instandhouding ervan verdwijnen, valt de liberale democratie niet meer te redden. Sommige waarnemers menen dat fascisme en marxisme de enige alternatieven vormen voor de liberale democratie. De stelling van Hazony’s nieuwe boek is dat dat duidt op een gebrek aan historisch besef en politieke verbeeldingskracht. De conservatieve democratie vormt zowel de bakermat van, als een wenkend alternatief voor, de liberale democratie. In Nederland zou zich dat concreet onder meer kunnen vertalen in een streven naar revitalisering van de klassieke rechtstraditie, een fundamentele herbezinning op deelname aan de huidige Europese Unie en een grotere waardering voor de rol die ook een cultuurchristendom nog kan vervullen.

The Virtue of Nationalism is geen eenvoudig boek en ik ga dan ook niet zeggen dat het op mijn nachtkastje ligt. Maar wellicht helpt de aanbeveling van Ben Shapiro van The Daily Wire en auteur van onder andere The Establishment is Dead, de bedeesde lezer over de streep: “This book by Yoram Hazony is fantastic.” En anders moet u het mijn recensie doen. 

Hazony pleit voor nationalisme (volgens hem een milde vorm van patriottisme) en het eerherstel ervan. Hij ziet nationalisme als een tegenkracht tegen het globalisme. Globalisme beschouwt hij als de nieuwe versie van imperialisme, en een wereld van soevereine naties is de enige optie voor persoonlijke en collectieve vrijheid. Hazony waarschuwt ook voor de opkomst van globalisme als een alternatieve ideologie die de nationale soevereiniteit bekritiseert en pleit voor mondiaal bestuur. Het behoud van onafhankelijke nationale staten is de meest realistische manier om vrijheid en stabiliteit te waarborgen. Hazon betoogt dat het herstellen van de traditie van nationaal denken cruciaal is om conflicten en haat te beperken en innovatie te bevorderen.

Hazony: “tijdens zijn toespraak voor de VN zei Trump “Wij verwerpen de ideologie van het globalisme en omarmen de doctrine van patriottisme.”  Patriottisme verwijst altijd naar de gehechtheid van een individu aan een bepaald land, plaats of natie. Het is geen algemene politieke theorie zoals nationalisme, maar wordt altijd gebruikt als sentiment, in positieve of negatieve zin. Nationalisme is politieke theorie, doorgaans gekant tegen imperialisme aan de ene kant en tegen lokalisme en tribalisme aan de andere kant. Nationalisme gaat over pogingen om de elites en het volk te verenigen rond een gemeenschappelijk erfgoed, dat wezenlijk verschilt van dat van andere naties. Een sterker nationalisme zorgt voor een grotere eenheid tussen de elites en het brede publiek, in plaats van een verwoestende klassenstrijd. Nationalisme werkt prima wanneer naties hun onafhankelijkheid en vrijheid krijgen om hun eigen koers uit te stippelen op basis van hun eigen unieke nationale, religieuze en constitutionele tradities.  

Hazony onderscheidt nationalisme - het principe dat de wereld moet worden verdeeld onder een veelheid van naties met zelfbestuur - en imperium, een begrip dat Hazony definieert als elke orde waarvan het doel is vrede en welvaart te brengen door de mensheid onder één enkel politiek regime te verenigen. 

Voor Hazony vertegenwoordigt de natiestaat een soort gulden middenweg tussen het geïsoleerde karakter van de stam en het despotisme van de imperiale staat. 

Hazony erkent het gevaar van kleine natiestaten.  “Aan de ene kant kunnen die te provinciaal worden en verzanden in hun eigen kleine lokale ruzies, in plaats van zich over belangrijkere kwesties te bekommeren. Aan de andere kant kan de versnippering van de wereld in concurrerende natiestaten tot onvoldoende afschrikkracht leiden, waardoor er imperiums ontstaan.”  

Hazony geeft het voorbeeld van de Griekse stadstaten: “intern verdeeld, bijna altijd in oorlog met elkaar. Toch erkenden ze zichzelf als onderdeel van een grotere etnos (natie). Ze wisten dat er een grotere Griekse natie bestond, ook al was die nooit politiek verenigd. Toch verenigden zij zich wel voor bepaalde doeleinden: in oorlog, bijvoorbeeld tegen de Perzen, en in Olympische Spelen. Ze wisten allemaal dat ze Grieken waren, ook al hebben ze tot in de moderne tijd nooit een verenigde Griekse nationale staat gehad.”

De opkomst van het globalisme onder de westerse elites in de afgelopen decennia moet volgens Hazony niet worden opgevat als de opkomst van een nieuw, meer verlicht principe van de politieke orde (een beginsel dat de fouten van het nationalisme heeft onderkend maar daar voorbij is geëvolueerd) maar als de heropkomst van iets veel ouder: de ideologie van een imperiale heersende klasse die sterke verplichtingen aan de natie ziet als een bedreiging voor de eenheid van het rijk. 

Hazony: “of je bent een nationalist, of je steunt het ideaal van een internationale regering of een internationaal regime dat zijn wil oplegt aan onderworpen naties.” 

De natiestaat is volgens Hazony historisch gezien de enige politieke entiteit met voldoende omvang, samenhang en militaire bekwaamheid om imperiale agressie te weerstaan. En hoewel de negatieve aspecten van de natiestaat de afgelopen jaren tot mythische proporties zijn verheven, zitten ook kosmopolitische imperiums vol met hun eigen tekortkomingen: hun leiders zullen zich vaak minachtend of eenvoudigweg onverschillig voelen jegens onderworpen volkeren met wie zij niets gemeen hebben, en zij moeten vaak hun toevlucht nemen tot despotisme om gehoorzaamheid te garanderen, bij gebrek aan meer substantiële banden van wederzijdse loyaliteit.  Toch zijn de imperiale elites, zowel in het oude Rome als in het negentiende-eeuwse Groot-Brittannië, vaak heel blij geweest met het aanvaarden van grenzen aan territoriale expansie en het laten bestaan van lokale gebruiken, zolang de belastingen maar op tijd betaald werden. 

Hazony stelt dat het nazisme, omdat het de nationale grenzen negeerde bij het nastreven van de Duitse hegemonie in Europa, feitelijk een vorm van imperial universalisme was en niet zozeer nationalisme. Maar nazi-Duitsland was, in zijn termen, zowel imperialistisch als nationalistisch: de leiders probeerden een aantal natiestaten af te schaffen omdat de bijzondere belangen van de Duitse natie dit vereisten. Universalisten kwamen na de overwinning op Hitler tot de conclusie dat de verwoestende oorlog veroorzaakt was door vraatzuchtige natiestaten die met elkaar concurreerden. 

De oplossing was het internationalisme, dat alle naties samen ging brengen om universele wereldvrede na te streven. De broederschap tussen natiestaten werd vervangen door universele politieke instellingen zoals de Verenigde Naties, de Europese Unie en de NAVO, gebaseerd op seculier, Kantiaans, universeel idealisme. De tweede conclusie was dat een volk binnen een imperium als nazi-Duitsland niet op andere landen, coalities of instellingen kon vertrouwen om hen te beschermen tegen misstanden zoals de Holocaust. 

Die ‘Auschwitz-les’ vereiste nationalisme, solidariteit in visie, broederschap, zelfverdediging en een gemeenschappelijke morele visie, die werd geactualiseerd door de oprichting van de staat Israël. 

Hazony verbaast zich erover dat een natiestaat als Nederland, dat tegen een hoge prijs zijn onafhankelijkheid had verworven, bereid was zijn nationalisme op te geven en zich met zijn nieuwe universalisme afvroeg of naties wel onafhankelijk zouden moeten handelen en of er überhaupt zoiets als Israël zou moeten bestaan. Deze Kantianen, zoals Hazony ze noemt, zien de tribale solidariteit en agressie van derdewereldlanden bewust over het hoofd, maar verafschuwen Israël met zijn moderniteit, welvaart en intellectuele verfijning.

Hazony heeft felle kritiek op de Verenigde Staten, waar meer ingetogen, bescheiden, realistische politieke opvattingen al heel lang onderdrukt worden. Amerika is geëvolueerd van mogelijk het meest tolerante land ter wereld naar een land waar de publieke debatten worden gekenmerkt door fanatisme en intolerantie, met een volkomen onrealistische kijk op het vermogen van de Verenigde Staten en andere westerse landen om culturele uniformiteit aan andere landen op te leggen, vooral door middel van militaire macht. De voorbeelden zijn bekend: Joegoslavië, Libië, Irak, Afghanistan. Al deze interventies waren op de een of andere manier politieke mislukkingen, zo niet rampen, en ze werden allemaal voor een belangrijk deel gemotiveerd door de overtuiging dat andere landen over de hele wereld eenvoudigweg wachten om een  Amerikaanse manier van leven en een Amerikaanse levensstijl aan te nemen. Het enige wat je hoeft te doen is voldoende dwang uitoefenen en dan zullen de binnengevallen landen plotseling getransformeerd worden. Hazony vindt dit een waanvoorstelling die verschrikkelijke gevolgen voor het buitenlands beleid heeft gehad. De enige reden om de de nationale soevereiniteit te schenden van een ander land, dus niet uit eigenbelang, zijn flagrante schendingen van de mensenrechten, zoals genocide in Rwanda of in Cambodja.  Een land dat voldoende macht heeft om een land binnen te gaan, er een einde aan te maken aan schendingen en er snel weer uit te komen, heeft volgens Hazony de morele plicht om in te grijpen. Militaire interventie is echter geen beleid dat elke keer moet worden gevoerddat er waar dan ook ter wereld oorlog of misbruik plaatsvindt, en het is niet identiek aan een duidelijk geval van interventie als noodzaak wanneer er sprake is van genocide of het equivalent daarvan.

Hij is tegen de macht van de VN en de EU om internationale wetten uit te vaardigen, die vervolgens bindend zijn voor naties en buitenlands militair optreden legitimeren. Hazony is tegen de Verenigde Naties als een soort wereldbestuursorgaan. De Europese Unie vindt hij een regelrechte ramp omdat die sinds het Verdrag van Maastricht een internationaal bestuursorgaan is dat onafhankelijkheid van de onderworpen naties wil opheffen.  

De EU is volgens hem  niets minder dan een gigantisch plan van social engineering, dat de mensheid dreigt te beroven van alle winsten die zij heeft geboekt door middel van goed bestuurde natiestaten. Deze winsten kunnen niet worden gegarandeerd of ontwikkeld door een grote supranationale structuur. 

Hazony irriteert zich mateloos aan de kritiek op Israël van de VN en de EU. Volgens hem is deze kritiek niet het resultaat van concrete Israëlische acties (bijvoorbeeld de bouw van nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever), maar komt die voort voort uit het imperialistische karakter van internationale instellingen, die worden gedreven door hun eigen logica; het recht om regels te stellen voor de hele wereld en om alle naties die zich daartegen verzetten te delegitimeren. 

Hazony ten slotte: We mogen geen haarbreedte van onze vrijheid laten overgeven aan vreemde entiteiten, onder welke naam dan ook, anders zullen we op een dag geen andere keus meer hebben dan te berusten in eeuwige slavernij of oorlog te voeren.