Geenstijl

Een van de bezwaren van centralistisch beleid is dat het leidt tot onbedoelde bijwerkingen. In de economie staat met name de Oostenrijkse school bekend als tegenstander van centraal aangestuurd (economisch) beleid. Met name Hayek hield zich er veel mee bezig door zijn onderzoek naar spontane complexe systemen. Een van de gevolgtrekkingen was dat de economie een systeem is dat (n beginsel) van onderaf door individuen wordt bepaald. Wat het individu koopt, voor welke prijs, wanneer en waar zijn keuzes op individueel niveau. Maar helaas gooien de meeste economen dan alles op een hoop (aggregeren) en zodoende raakt alle waardevolle informatie verloren. Erger nog, door het aggregeren ontstaat er de waan dat dit complexe systeem van bovenaf aan te sturen valt. Echter, juist door de complexiteit van het economische systeem, valt vooraf nooit te voorspellen welke effecten een dergelijk beleid zal sorteren. Deze onbedoelde bijwerkingen kunnen dermate schadelijk zijn, dat het medicijn erger is dan de kwaal.

Helaas is de maakbaarheidsgedachte zeer populair onder economen en (vooral) politici. De laatste tijd, lijkt de steun voor de maakbare samenleving ook bij de kiezer toe te nemen. Vaak is het juist in tijden van beginnende crisis, dat het stemvee de mensen hunkeren naar sterk leiderschap en dan de overheid aanwijzen als de grote probleemoplosser. Kijk bijvoorbeeld naar de huidige huizenmarkt problematiek die een nieuwe climax heeft bereikt; mensen schreeuwen om overheidsingrijpen. Ironisch, want het is juist de overheid die de woningmarkt totaal heeft kromgetrokken met haar beleid van de afgelopen 50 jaar.

Het probleem van een centraal aangestuurd complex systeem is dus de onverwachte bijwerkingen. Het researchinstituut FSI (Financial Stability Institute) van de BIS (Bank of International Settlements, zeg maar de centrale bank van de centrale banken), heeft onlangs een publicatie online gezet waarin het waarschuwt voor de onbedoelde bijwerkingen van groene transitie regulering.

Er zijn namelijk plannen om financiële instellingen die geld hebben uitstaan aan bedrijven die niet duurzaam genoeg zijn, te kenmerken als zijnde meer risicovol. Dit kan onder andere leiden tot de verplichting voor deze financiële instellingen om extra kapitaal aan te houden. Simpel voorbeeld: een lening aan een solide bedrijf kan bijvoorbeeld een risicoweging (RWA, risk weighted assets) van 50% meekrijgen. Wat betekent dat op de helft van deze uitstaande lening de kans bestaat dat het niet terugbetaald zal worden. Op die helft moet dan een bepaald minimum percentage (10,5%) aan kapitaal worden aangehouden. Het aanhouden van dit kapitaal maakt deze lening extra duur voor de bank om te verstrekken. Nu zijn er dus plannen om deze risicoweging dus verder te verhogen op leningen aan bedrijven die niet groen genoeg zijn.

Dus wat is dan de ongewenste bijwerking, zult u denken. Wel, de auteurs van het BIS research paper stellen dat bedrijven die achter lopen op de groene transitie en/of deze transitie niet snel genoeg (kunnen) maken, in grote problemen kunnen komen. Door maatregelen zoals hierboven beschreven, zouden deze bedrijven geconfronteerd worden met steeds duurder kapitaal, of erger, geen toegang meer tot kapitaal (zogeheten stranded asstes). Deze bedrijven kunnen dus ten onder gaan omdat ze geen geld meer kunnen aantrekken. En voor die bedrijven die dat nog wel kunnen, zal het extra duur zijn. Het probleem hier is dat deze bedrijven nog steeds nodig zijn om in onze behoeften te voorzien en dat ze juist geholpen moeten worden om de groene transitie te maken, maar dat voornoemde maatregelen dit juist zouden tegenhouden.

Dat hebben de auteurs van de BIS goed gezien. Helaas zijn de mogelijke oplossingen (uitzonderingen voor oude leningen, zeer minutieuze due dilligence op de bestemming voor nieuw aangetrokken kapitaal, etc.) die ze aandragen niet sterk te noemen, want ook daar zullen ongewenste bijwerkingen optreden. Waarmee weer eens bewezen wordt dat het centraal aansturen van een complex systeem een eindeloze exercitie is van het managen van de bijwerkingen, wat weer nieuwe bijwerkingen oplevert en zo verder...

En het BIS is niet alleen, want nu komt het IMF ook met een waarschuwing; de race naar het vergroenen van de economie lijkt, onbedoeld, te leiden tot een meer protectionistische wereld. De Amerikaanse Inflation Reduction Act (IRA, de meest stompzinnige naam voor een overheidsprogramma, want Ierland en het reduceert de inflatie niet maar verhoogd deze juist), is in wezen staatssteun, die het concurrentieveld danig verstoort. Op dit blog is hier eerder over geschreven. Het plan van de EU is dan ook om hetzelfde te gaan doen. Wellicht zullen andere politieke machtsblokken volgen en zo valt de wereld, door de groene transitie, uiteen in protectionistische blokken. Iets wat zal leiden tot hogere prijzen, minder aanbod, minder potentiële welvaart en, wellicht, minder groene impact dan nodig is geacht.

Men zal met enige scepsis de discussies en beleidsvoornemens rond de groene transitie moeten gadeslaan, omdat dergelijke situaties waar TINA (there is no alternative) denken, financiële belangen, geopolitieke en nationale belangen, en die oh zo gevaarlijke goede bedoelingen samen komen in centraal geleid beleid zeker tot onbedoelde bijwerkingen zal leiden. En dat deze bijwerkingen zeer nadelig zullen zijn is één ding, een ander is dat deze uiteindelijk tot nog meer dwang en controle vanuit de overheid zullen leiden; de oplossing voor ongewenste bijwerkingen is immers altijd meer overheidsingrijpen (meer centraal beleid) en niet minder. En dat, waerde lezers, is wederom een onbedoelde bijwerking. (Or is it? 😊 )