Geenstijl

De uitgaven van Rutte IV stegen 10% harder dan inflatie, nu moet het botte mes erin

In 2022 hadden we bijna geen begrotingstekort. Ondanks sterke economische groei, steeg het tekort in 2023 naar 0,4% en in 2024 naar 2,2%. De uitgaven van het Rijk stegen van 336,6 miljard in 2021 naar 433,6 in 2024. Dat is 28,8% extra uitgaven in drie jaar, fors boven inflatie. De vorige coalitie sorteerde voor op een vernederende verkiezingsuitslag, en schopte als een jammerde kleuter de schatkist om.

Deze getalletjes zijn nog zonder lijken in de kast. De afwikkeling van de kinderopvangtoeslagaffaire blijkt nog complexer en duurder dan verwacht, we zitten nog steeds in de fase dat de overheid probeert een schikking aan te bieden. De fase dat slachtoffers daarover gaan procederen komt nog. De echte fraudeurs zijn de lachende derde, tijd voor strafzaken of preventie is er nauwelijks meer.

Tijdens de invoering van de vermogensbelasting is gewaarschuwd dat de gekozen methode een onbegaanbare weg was. Dit is net zoals de kinderopvangtoeslagenaffaire geen tegenvaller, maar een compleet voorspelbaar resultaat van falend beleid. De duurste tegenvallers worden in Nederland niet officieel geturfd, ik zal voor de onderbouwing moeten vluchten naar Denemarken en Duitsland.

Duitsland mist zo'n 400.000 goed opgeleide vakmensen om de tent draaiende te houden. Bedrijven moeten daardoor dicht, of draaien op halve kracht. Tegelijkertijd lukt het onvoldoende nieuwkomers te betrekken in het arbeidsproces. Denemarken schat de kosten hiervan op 4,4 miljard per jaar. Arbeidsmigranten werkten vroeger twaalf uur per dag, een steeds grotere groep werkt niet.

Bij ons kostte de migratie gemiddeld 17 miljard per jaar tussen 1995 en 2019, dit gaat oplopen naar 50 miljard (PDF p130.) Een verdrievoudiging van de welvaartsstaat tijdens vergrijzing, energietransitie en wereldwijde instabiliteit is niet te betalen. We moeten allemaal werken. We groeien voorbij de 18 miljoen inwoners, maar hebben daarvoor onvoldoende medewerkers in de zorg, onderwijs of bouw.

Wegenbouw start met een triomfantelijke mededeling dat de gemeente, provincie en rijksoverheid na jarenlange interne onderhandelen eindelijk voldoende financiële dekking hebben om het project te starten. Er is geld zat, slechts een derde van het geld van automobilisten gaat richting wegen, dit is nodeloos complex, wat leidt tot vertraging en extra kosten. Het vertraagt zelfs woningbouw.

Wat tijdens dit jarenlange proces blijkbaar niet besproken wordt, is het effect van meerdere wegversmallingen en afsluitingen tegelijk. Sinds juli staat Amsterdam vast, nu ook Utrecht. Ambtenaren gaan deze ellende dagelijks bespreken, waarom weet niemand, want dit soort grote projecten eisen zoveel voorbereiding, dat je nu toch niets meer wezenlijk kan veranderen.

Decennialang te weinig wegenbouw blokkeert de mogelijkheid om te rijden, jarenlang onderhoud uitstellen zorgt ervoor dat er te veel tegelijk moet gebeuren. Aannemers hebben langdurig te weinig werk gehad, en hebben onder andere daardoor onvoldoende personeel om dag en nacht door te werken of meerdere projecten aan te kunnen. Aanbestedingen falen op een gebrek aan interesse.

Bij forse werkloosheid moet een overheid niet alleen maar uitkeringen verstrekken, maar misschien dit arbeidspotentieel benutten met langetermijninvesteringen zoals dijkverhogingen, infrastructuur en ons onafhankelijk maken van fossiele brandstoffen. Als de markt tijdens hoogconjunctuur met zware personeelstekorten zit, moet onze overheid kritisch kijken welke medewerkers ze kan missen.

We moeten stoppen alles te overdenken en meer gaan doen. De kletsende klasse moet inspringen op de werkvloer. Zet politici, toezichthouders, beleidsmedewerkers, managers en de rest van ons waterhoofd minimaal een dag op de werkvloer om gaten te vullen en te leren wat daar speelt. Sectoren met ernstige tekorten moeten tijd maken om anderen op te leiden of om te scholen.

Het achterstallige onderhoud van het Binnenhof staat symbool voor de erfenis van de Rutte-dynastie. Zelfs qua ICT. Waarom is een ministerie in 2024 afhankelijk van computers die je niet in een jaar kunt verhuizen, waarvan je niet een tweede setje hebt klaar staan in een bunkertje dat is overgebleven uit de koude oorlog? Stel het Binnenhof stort vannacht in of fikt af, zijn we dan echt onbestuurbaar?

2017, 2018 en 2019 waren jaren met forse begrotingsoverschotten. Toen hadden we moeten investeren in mensen, infrastructuur, dijkverhogingen en een energietransitie. Die visie hebben we helaas niet gehad, waardoor we nu niet het geld of de vakmensen hebben om te zorgen voor voldoende woningen, wegen of verduurzaming. Opleiden en inwerken gaat meerdere kabinetten duren.

We zijn onhandig opgeleid en ons nieuwe kabinet zit financieel en fiscaal klem.