Geenstijl

Ooit organiseerden we een referendum. We wilden meer democratie, maar men wilde niet luisteren

Het is bijna 1 november en dan is GeenStijl al weer drie jaar op eigen benen. We kunnen al bijna zelfstandig lopen! We kunnen constateren dat het goed gaat met ons, niet in de laatste plaats dankzij u, de lezers, de leden en de donateurs. Maar, we doen de monocle even in en stoppen de pijp, met het land gaat het minder. Mijmerend over de afgelopen jaren zien we dat er stevig storm geoogst wordt waar flink wind gezaaid is. En hoe we dat van ver af aan zagen komen, als magenta-roze kanarie in de polderkoolmijn.

Hieronder volgt een herbeleving in meerdere delen van het GeenPeil Oekraïnereferendum, waar de macht voor sidderde (“continentale crisis!”), de pers de pennen voor in vitriool doopte en goed gesubsidieerde belanghebbers hun Poetinframes tegen optuigden. Het vervolgt met wat er daarna gebeurde, hoe enerzijds ons eigen gelegenheidsfront uiteen viel maar anderzijds de gevestigde orde zijn eigen storm is gaan oogsten. Een storm die je aan de hand van een referendum dat er nooit mocht zijn, al lang geleden kon zien opsteken.

Het is vrijdag 3 juli 2015. Documentairemaker Peter Vlemmix (Panopticon, Euromania) is op GeenStijl HQ in Pand Noord, waar hij Beata Supheert, Arjan van Dixhoorn en Pepijn van Houwelingen aan de redactie introduceert. Zij zijn van het Burgercomité EU, een groepje eurokritische burgers dat zich zorgen maakt over de ondemocratische wijze waarop de Europese Unie zich steeds dieper in ons leven verankert, ten koste van de soevereiniteit van de natiestaat - en daarmee de burgerdemocratie. Ze willen iets aan GeenStijl voorleggen.

‘Zorgen maken’, zo heette dat toen nog en zelfs dat was destijds al verdacht omdat er een zweem van populisme omheen zou hangen. Burgercomité EU is ontstaan uit het Burgerforum EU, een groep opiniemakers, wetenschappers, schrijvers en denktankers die gedeelde én uiteenlopende zorgen over de EU probeerden te bundelen in een in februari 2013 opgericht genootschap. Behalve voornoemde namen maakten onder andere PvdA-geweten René Cuperus, hoogleraren Tom Zwart en Arjo Klamer, sociaal geograaf Ewald Engelen, reclamemaker Jan Bennink en journalisten Joost Niemöller en Jelle Brandt Corstius deel uit van de gelegenheidsformatie. Een tamelijk breed gezelschap, met gefundeerde opvattingen de staat van de Unie en de (ondemocratische) verhouding van Brussel met de burgerbevolking.

Het doel van de groep: een burgerinitiatief dat moest leiden tot een referendum in Nederland over de Europese Unie. Een van hun mede-oprichters en meest prominente woordvoerders is de jonge hemelbestormer Thierry Baudet. Krap een jaar na de oprichting, in januari 2014, verdedigt hij namens Burgerforum het initiatief, dat meer dan 60.000 handtekeningen ophaalde. Uiteraard wordt het voorstel verworpen door de Tweede Kamer. Daarna valt het Burgerforum om uiteenlopende redenen uit elkaar. 

Met name de hoogleraren en de wat linkser angehauchten uit het gezelschap werpen de handdoek goeddeels in de ring. De aanleiding is exemplarisch: het EU-kritische geluid is vooral een volkse aangelegenheid en dat speelt Geert Wilders in de kaart, die met zijn PVV de euroscepsis en het referendum stevig heeft omarmd. Het is enerzijds uiteraard beter voor je eigen carrière om daar enige afstand van te houden. Anderzijds leg je de bal op die manier natuurlijk volledig bij die vermeende populisten en plant je met je eigen politieke correctheid hun zaadjes.

Baudet gaat het debatcircuit in, waar uiteindelijk zijn Forum voor Democratie uit ontstaat. Van Houwelingen, Van Dixhoorn en Supheert beginnen hun eigen Burgercomité EU.

Die drie staan in juli 2015 onder het genot van een flesje Hertog Jan tijdens de vrijmibo op GSHQ aan ondergetekende uit te leggen wat ze bedacht hebben: het combineren van drie nieuwe EU associatieverdragen (met Georgië, Moldavië en Oekraïne) met de gloednieuwe referendumwet, die burgers in staat stelt een wetsvoorstel aan een landelijke democratische toetsing te onderwerpen.

Op 1 juli 2015 is de Wet raadgevend referendum (Wrr) in werking getreden. Voor die wet is jarenlang gevochten door onder meer Niesco Dubbelboer (PvdA), Boris van der Ham (D66) en - jawel - Wijnand Duyvendak, momenteel de poppenspeler van Jesse Klaver bij GroenLinks. Uiteindelijk zorgde de PVV er mede voor dat tien jaar na het eenmalige EU Grondwetreferendum jaar en zestien jaar na de Nacht van Wiegel alsnog een (raadgevend) referendum werd ingevoerd. 

De regels zijn ingewikkeld en toch ook vrij simpel: binnen vier weken 10.000 geldige handtekeningen (op officiële ‘modellijsten’) voor een inleidend verzoek voor een referendum over een wet, gevolgd door 300.000 handtekeningen binnen zes weken voor het werkelijke referendum, wederom op door de Kiesraad verstrekte modellijsten. 

Voor het referendum zelf was een opkomst van 30 procent van de kiezers vereist om een geldige uitslag te genereren. Omgerekend ongeveer vier miljoen burgers. Zelfs de initiatiefnemers van de wet vreesden dat door al deze mitsen en maren (die door amendementen aan hun voorstel waren geketend) een feitelijk referendum eigenlijk een onmogelijk spel was.

Burgercomité-EU dacht daar anders over en wist zeker dat GeenStijl voldoende democratisch betrokken burgers kon mobiliseren voor een referendum. Aldus ontvouwden ze met groot enthousiasme hun voorstel, door elkaar heen pratend en voor mij op dat moment nog een beetje onduidelijk over het hoe en wat van de associatieverdragen en de werking van de referendumwet. 

Ik zie Stef Dol, onze toenmalige uitgever, nog met een geamuseerde blik tegen een deurpost leunen achter het tetterende trio van Burgercomité. Maar langzaam wordt duidelijk hoe 1 plus 1 tot een referendum kan leiden.

De associatieverdragen met de drie trema-landen worden op 7 juli door de Eerste Kamer aangenomen en verschijnen op 10 juli in de Staatscourant, waarmee de wetten waarmee ze zijn aangenomen officieel van kracht worden - en referendabel zijn. Op 10 juli kondigt GeenStijl aan dat GeenPeil terug is, en voor een referendum gaat strijden.

Voordat we de heroïsche muziek aanzwengelen: ook wij hadden geen idee hoe ver we konden komen. Moldavië moesten we op de kaart opzoeken en Georgië was alweer uit het nieuws als oorlogsland. Bleef over: Oekraïne, waar een jaar eerder vlucht MH17 uit de lucht was geschoten en waar vvd66’er Hans van Baalen (Robert Schuman hebbe zijn corveerooster) en de naargeestige Eurofundamentalist Guy Verhofstadt in Kiev de Maidan-demonstranten stonden op te naaien tegen de Russische Beer en de oosterse helft van hun eigen land. 

Dat verdrag moest het worden. Maar: het ging ons niet om Oekraïne of het associatieverdrag per se, maar over de ever closer union en het zorgwekkende gebrek aan democratische discussie daarover en inspraak daar in. Hoe kan een Europese Unie ooit een (democratische) leidersrol vervullen als edelsmid van supranationale eenheid, wanneer de eurofiele elites maar door blijven denderen zonder ooit over hun schouder te kijken of het volk nog wel volgt?

In hun vrees voor “nationalistisch populisme” hebben partijen als D66 en GroenLinks van de Europese Unie een, zoals René Cuperus het ooit zei, "irrationele onderbuik voor hoogopgeleiden" gemaakt. Tegenover de microkosmos van hun gedroomde Europese eenheid, staat het macro-universum van het volk van lagere klassen in vertwijfeling de teloorgang van hun identiteit, bestaanszekerheid en nationale eigenheid gade te slaan. Nog meer windzaadjes voor een stormoogst.

De EU is geen democratisch ideaal, het is een cultuurstrijd waarbij de lageropgeleide klassen en in mindere kringen verkerende modale belastingbetalers in noord-westelijke verzorgingsstaten aan het kortste eind trekken en voor hun kritiek ook nog eens beschimpt, uitgescholden of de mond gesnoerd worden door de beau monde van het Brusselse Berlaymont met een mastertitel, een (politiek) netwerk en het lidmaatschap van een kartelpartij op zak.

René Cuperus verwoordde in 2014 in nota bene De Groene Amsterdammer wat GeenStijl en onze reaguurders ook al jaren zagen, ervoeren of op z’n minst erkenden: “Veel laagopgeleiden voelen haarfijn aan dat de EU in het slechtste geval wel eens een perverse race to the bottom kan opleveren. Een dramatische afkalving van onze democratie én onze verzorgingsstaat.”

Dáár moest een GeenPeil-referendum over gaan: over de vraag hoe dat te voorkomen is, en zo ja: hoe?

Dit is deel 1 in een reeks van 9. Alle afleveringen verschijnen hier.