Van oktober 2015 tot 6 april 2016 beleefde GeenPeil een tectonische tijd

Langzaam, maar eigenlijk pas ver na 6 april 2016, werd duidelijk wat we internationaal teweeg hadden gebracht met onze uit de hand gelopen handtekeningenjacht.

Er waren smeertactieken en ruzies, opinie-oorlogjes en zelfs Godwins: Yoeri Albrecht, Hans Nijenhuis en Arnon Grunberg maakten, net als Provo-fossiel Roel van Duijn en CDA-dino Ben Bot, behalve de inmiddels bekende Poetinpoep, allerlei wappie vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog. In de Azijnbode verscheen cartoon na cartoon van Jos Collignon tegen het referendum, net zolang tot hij het zelf ook niet meer wist en Jan Roos maar gewoon als rat tekende, met een matrozenpetje op. Echt talentvolle politieke satire.

Over politieke satire gesproken. Jean-Claude Juncker, destijds de opperborrelaar van Brussel, voorspelde - in NRC natuurlijk - dat een “Nee” op 6 april tot een CONTINENTALE CRISIS zou leiden. Toenmalig oligarch des Oekraïnelands Petro Poroshenko uitte zich herhaaldelijk negatief over GeenPeil en dat verleidde zelfs de onkreukbare (ahum) Alexander Pechtold tot een bezoekje per privéjet aan Kiev. Zonder bonnetje, natuurlijk. NAVO-CDA’er Jaap ‘Op de Grote Hoop’ Scheffer vond dat Rutte een onwelgevallige uitslag (een ‘nee’, dus) moest negeren.

In Nederland was werkgeversbende VNO/NCW tegen het referendum, werknemersmausoleum FNV natuurlijk ook, want die zijn de band met hun achterban ook al jaren kwijt. Dat VNO goedkope arbeid wilde, snappen we wel. Maar bij FNV - inmiddels een wankelend bolwerkje van extreemlinkse identiteitspolitiek - ging het alleen maar om het deugen.

In praktische zin ging de politiek ook dwarsliggen. Minister Plasterk, toen nog de vleesgeworden onoprechtheid op Binnenlandse Zaken, wilde alles zo goedkoop mogelijk houden, had ineens geen cent over voor de democratie en besloot samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (een vvd-orgaan dat net van de leiding van beroepscorruptica Anne-Marie Jorritsma over gegaan was naar Rutte-lakei Jan van Zanen) ook dat er minder stemhokjes nodig waren dan normaal. De redenatie was dat de opkomst lager zou zijn dan bij reguliere verkiezingen, onze tegenwerping op deze kip/ei-discussie was dat je natuurlijk een lagere opkomst stimuleert als je mensen verder laat reizen naar stembureaus. 

Er ontstond een brede teneur van tegenwerking, door politici die wisten dat verlies dreigde en daarom de regels probeerden te veranderen tijdens het spel. Wij gingen ondertussen lekker traditoneel campagne voeren, met flyers en hesjes en een grote gouden touringcar.

6 april 2016. Dat was de datum die door Ronald Plasterk, toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, werd vastgesteld als de dag voor het Oekraïnereferendum

De Kiesraad had op 14 oktober na een grondige telling bepaald dat er 427.939 geldige, correct ingevulde verzoeken tot een referendum zijn gedaan en dat was ruimschoots meer dan de 300.000 die er nodig waren. De internationale media stonden er vol van en waren - uiteraard - net zo wantrouwig en negatief als de nationale berichtgeving. “Muuh populisme”, was de teneur, soms geserveerd met het bekende scheutje zelfgestookte lasterwodka over Poetins agenda. Die scheut zou later een niet in te dammen stroom worden, onze eigen woorden en argumenten werden consequent volkomen genegeerd.

In de aanloop naar die officiële bekendmaking had Mark Rutte (aanstaand voorzitter van de EU en dankzij ons met een beschamend probleem opgezadeld) nog geen woord gezegd over het eclatante krabbelsucces van de ‘internetachtige constructie’ van GeenPeil, was er door GroenLinks al opgeroepen om niet te gaan stemmen en noemde Frits Wester GeenPeil “wel een dingetje natuurlijk” (toe maar!) terwijl NSB Handelsblad nog maar eens in blinde paniek opschreef dat Rusland “natúúrlijk” achter ons initiatief zat. De EU organiseerde een Nieuwspoortborrel (alles off the record) om het journaille alvast in het juiste narratief te masseren - alsof dat nog nodig was.

Onderwijl probeerden wij nog steeds aan het elite-verstand te peuteren dat GeenPeil geen anti-democratisch initiatief was maar nadat wij de driehonderdduizend-drempel overgestoken waren, namen onze opponenten - die steeds talrijker werden - nogmaals de rotonde over hun Rubicon want we moesten en zouden besmeurd zijn, worden, en blijven. De Staatsomroep schreef letterlijk maar zonder enig bewijs (vooral omdat het niet waar is) dat we ‘input uit Rusland’ hadden gekregen. Nepnieuws met een Russisch randje begon in de mainstream media.

Columns in sjieke couranten vulden zich voornamelijk met vitriool, diplomatiek Twitter was kolkend woest, internationale media vulden onze mailbox maar daar hadden we geen vertrouwen in omdat zelfverklaard intellectuelië echt iets te hard apeshit ging op ons referendumpje. Ondertussen begon de Koninklijke Bibliotheek alvast met het archiveren van GeenPeil als cultureel erfgoed. Ja, het waren verwarrende tijden en de meesten van ons konden er smakelijk om lachen. Wat bloggers en hun weblog fixen een referendum, en sommigen zagen hun hele wereld in brand vliegen.

Prima, zonder wrijving geen glans aandacht, maar het allooi van onze hoogopgeleiden werd er des te meer eentje van wrok, rancune en hooghartigheid. Argumenten, daarentegen, kregen we weinig te horen en daarop terugblikkend moet ik erkennen dat die wrokkige wedloop ook de strijdlust en het gemoed van onze opkomstcampagne niet vrijwaarde van enig cynisme of verzuring. Althans, het tastte het mijne wel aan en richtte in zekere zin ook onherstelbare schade aan in mijn (laatste restjes) vertrouwen in media en machthebbers. Onoprechtheid en oneerlijkheid, het zijn absoluut onhebbelijke eigenschappen die de macht en de meeste media intrinsiek en institutioneel kenschetsen. Zeker als ze, zoals de NOS of de Nurk, ook nog een zelfverklaarde onfeilbaarheid koesteren. Desinteresse in afwijkende opvattingen, verpakt als journalistieke objectiviteit. Blegh.

Vanaf 18 augustus vloog de referendumteller uit de startblokken

Niet in de laatste plaats dankzij de mogelijkheid om digitaal te tekenen, waren we binnen twee weken op de helft. Maar toen stokte de teller...

Nadat we de inleidende verzoeken hadden ingeleverd en de Kiesraad het totaal van 14.441 bekend gemaakt had, was er uiteraard media-aandacht geweest. Jan Roos schoof aan bij Jeroen Pauw, alle kranten berichtten over het nieuws van de Kiesraad - zoals ze altijd keurig berichten als officiële instanties iets melden - en het onderwerp was ‘van gesprek’, zoals dat heet. 

De start van ronde twee, derhalve, ging ook met wat aandacht gepaard. We kregen natuurlijk niet alleen weerstand maar ook uitgesproken steun van onder meer Boris van der Ham, Ronald van Raak, Harry van Bommel, Geert Wilders, Henk Krol, Marianne Thieme, BN’ers als Jort Kelder, Eddy Terstall en Hans Teeuwen of van progressieve meedenkers als Martijn Aslander, die op het snijvlak van bestuur en technologie de overheid probeert bij te spijkeren in directere lijntjes naar de burger.

Ook ons digitale geitenpaadje zorgde voor veel aandacht en omdat Johnny Quid het heerlijke idee had om aan het einde van het tekenproces een plaatje te tonen van een somber kijkende D66-leider met de tekst “Je hebt zojuist Alexander Pechtold heel verdrietig gemaakt. Dank je wel!” er op, kregen we aanvankelijk de lachers op onze hand, en de wind mee.

Dat plaatje werkte echter ook enigszins tegen ons. Niet iedere D66’er was tegen zo’n referendum - velen geloofden zelfs dat het te winnen kon zijn. Bovendien begonnen zowel Jan Roos als Thierry Baudet zich steeds openlijker tegen het associatieverdrag met Oekraïne te keren, terwijl het niet per definitie onze bedoeling was dat het daar om ging. We wilden een democratisch referendum, opdat de kiezer iets te zeggen had, over een Europees onderwerp. Althans, zo zat ik er zelf in.

Tienduizenden flyers, verspreid door een groeiend Leger des Peils, ten spijt: op maandagmorgen 14 september 2015 stond de teller op 162.500 handtekeningen en 48 uur later waren dat er maar 9.000 meer. We zaten op een plateau en de tijd begon te dringen. Een week later zaten we - met nog maar een week te gaan - nog steeds onder de twee ton en kwam onze uitgever Stef Dol met een even simpel als lumineus idee: “Als iedereen die getekend heeft, nou één iemand zoekt die ook wil tekenen, dan ben je er…”

Wie in die tijd - en ik herinner me oprecht niet of dat nou voor of na de race om 10.000 inleidende verzoeken was - ook plotseling onze peilloze burelen binnen stormde, was Thierry Baudet

Met zijn bekende energieke flair van weleer positioneerde hij zich aan het hoofd van onze bureaus, spreidde de armen en sprak de onsterfelijke woorden: “Jullie hebben een soort Mussolini nodig!”

Destijds lachten we hard om die malle leus, die we als ironie beschouwden en overigens nu nog steeds. Baudet somde op wat hij allemaal al gedaan had, met zijn burgerinitiatief en die keer in 2014 dat hij in de Tweede Kamer helaas vergeefs voor een referendum over de EU mocht pleiten, en wilde zich maar al te graag bij de aanzwellende blauw/gele fanfare van GeenPeil aansluiten.

Wij waren blij met zijn entree, want Baudet, die heeft een zwart boekje vol namen en telefoonnummers en bovendien is hij energiek, vindingrijk en uitermate gedreven. Ook de lui van Burgercomité EU hadden, ondanks het uiteenvallen van hun Burgerforum, geen enkel bezwaar tegen een bondgenootschap met Baudet. Hun grassroots beleving van Europese democratie (het volk, van onderaf) sloot weliswaar beter aan bij de manier waarop GeenPeil opereerde (vanuit de roze thermometer in de aars van de samenleving, via de onderbuik van het internet, met reaguurders en gewone mensen) dan bij de meer elitaire pianoklanken die de enigszins zelfimportante Baudet placht te pingelen maar, zo meenden we: tekent het niet juist de kracht van zo’n initiatief als je het malle matrozenpetje van ons koddige campagnegezicht naast het jasje/dasje van de jonge hemelbestormer des vaderlands posteert? 

Aldus geschiedde, waarbij opgetekend dient te worden dat voorgaande alinea nu iets te veel gravitas geeft aan hoe het destijds ging. Baudet wilde per se meedoen, zou überhaupt geen nee geaccepteerd hebben en wij zeiden hoe dan ook ‘ja tuurlijk hoe meer hoe beter 300.000 is echt fucking veel man’, kortom: het staat hierboven een beetje pompeuzer dan het werkelijk ging.

“Een rare snijboon”, noemde Pritt hem nadat Baudet weer vertrokken was met onze zegen op zak, en daarvoor noch sindsdien is er geen betere omschrijving van de gesjeesde jeune premier opgedoken.

Zelf had ik Baudet slechts eenmaal eerder ontmoet en we hadden niet direct een klik. Hij de toch wat kakkineuze Heemsteedse zoon van een pianopedagoog, grote mond en overdreven zelfverzekerd, ik een Brabantse provinciaal die zich vaker afvraagt wat ie in zaaltjes te zoeken heeft, dan de zaaltjes opzoekt. Tijdens GeenPeil noemde ik hem een elitaire kwezel en hij mij een ongelikte beer en dat was prima.

GeenPeil werd vanuit GSHQ aangestuurd door de redactie van GeenStijl, in beeld gebracht door René van Leeuwen en Jan Roos en hun cameraman Nick Toet en daar omheen groeide een schil van vrijwilligers. Bestuursjuristen, IT’ers en onze eigen commerciële desk (Joris Bouman bleek van onschatbare waarde voor creatieve ideeën, maar ook om geld los te krijgen aan de Basisweg). Het Leger des Peils groeide tot uiteindelijk ruim 1500 vrijwilligers die de straat op gingen, flyers deur tot deur bezorgden of mensen aanspraken om te tekenen voor het referendum. 

Natuurlijk was er ook media-aandacht, maar die viel in het niet bij wat we zelf deden. Argusogen konden we krijgen van de MSM, scepsis of erger op de opiniepagina’s en ondertussen voelden we de vrees van de gevestigde orde groeien met iedere nieuwe tussenstand. Vanwege wat blaffende bloggers en een internetachtige constructie...

Op 10 juli 2015 kaapte GeenStijl de vergeten kroonjuwelen van D66 en begon GeenPeil aan het verzamelen van 10.000 handtekeningen

We besloten niet al te hard op de trom te roeren vanuit de gedachte dat wanneer je voor 10k krabbels al alles uit de kast moet halen, die 300.000 sowieso onmogelijk worden. Rustig aan, dan breekt het lijntje niet.

Binnen GeenStijl waren de meningen verdeeld over het plan. Niemand was er tegen, dat vooropgesteld, maar de haalbaarheid werd breed betwist. Joris von Loghausen (NEP hebbe zijn ziel) wist zeker dat het onhaalbaar was. Brusselmans en Johnny Quid - beiden ook niet meer onder ons - hadden hun bedenkingen. Ikzelf vreesde vanuit het perspectief van GS dat wanneer we het niet zouden halen, ons dap’re weblog aan impact zou kunnen inboeten.

Daar tegenover stond dat ik heilig overtuigd was van de potentie van zo’n volksraadpleging, omdat de onderbuik hard borrelde op alle onvrede over de EU. We zaten in de staart van de bankencrisis, Griekenland was net door Dijsselbloem onderworpen om de euro te redden, een paar maanden eerder was de redactie van Charlie Hebdo afgeslacht door radicale moslims en midden in de Arabische Lente werd een bloeddorstig kalifaat gesticht. De EU meende desalniettemin de islamitische vluchtelingenstroom ook nog wel te kunnen schaffen. Daar zitten geen jihadisten tussen, is hysterie. We horen het Judith Sargentini nog twitteren…

Desalniettemin begonnen we dus terughoudend en met veel ironie aan de inleidende fase voor het referendum. We maakten een FAQ en met René van Leeuwen een video waarin hij uitlegde hoe je een stuk papier moet printen en een brief post, want de methodiek van het referendumsysteem was er eentje uit de tijd van de trekschuit en de postduif: alles moest op papier, en per post.

Ooit organiseerden we een referendum. We wilden meer democratie, maar men wilde niet luisteren

Het is bijna 1 november en dan is GeenStijl al weer drie jaar op eigen benen. We kunnen al bijna zelfstandig lopen! We kunnen constateren dat het goed gaat met ons, niet in de laatste plaats dankzij u, de lezers, de leden en de donateurs. Maar, we doen de monocle even in en stoppen de pijp, met het land gaat het minder. Mijmerend over de afgelopen jaren zien we dat er stevig storm geoogst wordt waar flink wind gezaaid is. En hoe we dat van ver af aan zagen komen, als magenta-roze kanarie in de polderkoolmijn.

Hieronder volgt een herbeleving in meerdere delen van het GeenPeil Oekraïnereferendum, waar de macht voor sidderde (“continentale crisis!”), de pers de pennen voor in vitriool doopte en goed gesubsidieerde belanghebbers hun Poetinframes tegen optuigden. Het vervolgt met wat er daarna gebeurde, hoe enerzijds ons eigen gelegenheidsfront uiteen viel maar anderzijds de gevestigde orde zijn eigen storm is gaan oogsten. Een storm die je aan de hand van een referendum dat er nooit mocht zijn, al lang geleden kon zien opsteken.

Het is vrijdag 3 juli 2015. Documentairemaker Peter Vlemmix (Panopticon, Euromania) is op GeenStijl HQ in Pand Noord, waar hij Beata Supheert, Arjan van Dixhoorn en Pepijn van Houwelingen aan de redactie introduceert. Zij zijn van het Burgercomité EU, een groepje eurokritische burgers dat zich zorgen maakt over de ondemocratische wijze waarop de Europese Unie zich steeds dieper in ons leven verankert, ten koste van de soevereiniteit van de natiestaat - en daarmee de burgerdemocratie. Ze willen iets aan GeenStijl voorleggen.

‘Zorgen maken’, zo heette dat toen nog en zelfs dat was destijds al verdacht omdat er een zweem van populisme omheen zou hangen. Burgercomité EU is ontstaan uit het Burgerforum EU, een groep opiniemakers, wetenschappers, schrijvers en denktankers die gedeelde én uiteenlopende zorgen over de EU probeerden te bundelen in een in februari 2013 opgericht genootschap. Behalve voornoemde namen maakten onder andere PvdA-geweten René Cuperus, hoogleraren Tom Zwart en Arjo Klamer, sociaal geograaf Ewald Engelen, reclamemaker Jan Bennink en journalisten Joost Niemöller en Jelle Brandt Corstius deel uit van de gelegenheidsformatie. Een tamelijk breed gezelschap, met gefundeerde opvattingen de staat van de Unie en de (ondemocratische) verhouding van Brussel met de burgerbevolking.

Het doel van de groep: een burgerinitiatief dat moest leiden tot een referendum in Nederland over de Europese Unie. Een van hun mede-oprichters en meest prominente woordvoerders is de jonge hemelbestormer Thierry Baudet. Krap een jaar na de oprichting, in januari 2014, verdedigt hij namens Burgerforum het initiatief, dat meer dan 60.000 handtekeningen ophaalde. Uiteraard wordt het voorstel verworpen door de Tweede Kamer. Daarna valt het Burgerforum om uiteenlopende redenen uit elkaar. 

Met name de hoogleraren en de wat linkser angehauchten uit het gezelschap werpen de handdoek goeddeels in de ring. De aanleiding is exemplarisch: het EU-kritische geluid is vooral een volkse aangelegenheid en dat speelt Geert Wilders in de kaart, die met zijn PVV de euroscepsis en het referendum stevig heeft omarmd. Het is enerzijds uiteraard beter voor je eigen carrière om daar enige afstand van te houden. Anderzijds leg je de bal op die manier natuurlijk volledig bij die vermeende populisten en plant je met je eigen politieke correctheid hun zaadjes.

Baudet gaat het debatcircuit in, waar uiteindelijk zijn Forum voor Democratie uit ontstaat. Van Houwelingen, Van Dixhoorn en Supheert beginnen hun eigen Burgercomité EU.

Die drie staan in juli 2015 onder het genot van een flesje Hertog Jan tijdens de vrijmibo op GSHQ aan ondergetekende uit te leggen wat ze bedacht hebben: het combineren van drie nieuwe EU associatieverdragen (met Georgië, Moldavië en Oekraïne) met de gloednieuwe referendumwet, die burgers in staat stelt een wetsvoorstel aan een landelijke democratische toetsing te onderwerpen.