Geenstijl

Van oktober 2015 tot 6 april 2016 beleefde GeenPeil een tectonische tijd

Langzaam, maar eigenlijk pas ver na 6 april 2016, werd duidelijk wat we internationaal teweeg hadden gebracht met onze uit de hand gelopen handtekeningenjacht.

Er waren smeertactieken en ruzies, opinie-oorlogjes en zelfs Godwins: Yoeri Albrecht, Hans Nijenhuis en Arnon Grunberg maakten, net als Provo-fossiel Roel van Duijn en CDA-dino Ben Bot, behalve de inmiddels bekende Poetinpoep, allerlei wappie vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog. In de Azijnbode verscheen cartoon na cartoon van Jos Collignon tegen het referendum, net zolang tot hij het zelf ook niet meer wist en Jan Roos maar gewoon als rat tekende, met een matrozenpetje op. Echt talentvolle politieke satire.

Over politieke satire gesproken. Jean-Claude Juncker, destijds de opperborrelaar van Brussel, voorspelde - in NRC natuurlijk - dat een “Nee” op 6 april tot een CONTINENTALE CRISIS zou leiden. Toenmalig oligarch des Oekraïnelands Petro Poroshenko uitte zich herhaaldelijk negatief over GeenPeil en dat verleidde zelfs de onkreukbare (ahum) Alexander Pechtold tot een bezoekje per privéjet aan Kiev. Zonder bonnetje, natuurlijk. NAVO-CDA’er Jaap ‘Op de Grote Hoop’ Scheffer vond dat Rutte een onwelgevallige uitslag (een ‘nee’, dus) moest negeren.

In Nederland was werkgeversbende VNO/NCW tegen het referendum, werknemersmausoleum FNV natuurlijk ook, want die zijn de band met hun achterban ook al jaren kwijt. Dat VNO goedkope arbeid wilde, snappen we wel. Maar bij FNV - inmiddels een wankelend bolwerkje van extreemlinkse identiteitspolitiek - ging het alleen maar om het deugen.

In praktische zin ging de politiek ook dwarsliggen. Minister Plasterk, toen nog de vleesgeworden onoprechtheid op Binnenlandse Zaken, wilde alles zo goedkoop mogelijk houden, had ineens geen cent over voor de democratie en besloot samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (een vvd-orgaan dat net van de leiding van beroepscorruptica Anne-Marie Jorritsma over gegaan was naar Rutte-lakei Jan van Zanen) ook dat er minder stemhokjes nodig waren dan normaal. De redenatie was dat de opkomst lager zou zijn dan bij reguliere verkiezingen, onze tegenwerping op deze kip/ei-discussie was dat je natuurlijk een lagere opkomst stimuleert als je mensen verder laat reizen naar stembureaus. 

Er ontstond een brede teneur van tegenwerking, door politici die wisten dat verlies dreigde en daarom de regels probeerden te veranderen tijdens het spel. Wij gingen ondertussen lekker traditoneel campagne voeren, met flyers en hesjes en een grote gouden touringcar.

Van Son en Breugel tot Oldenzaal waren er ineens weigergemeenten die dat valse spelletje wel wilden meespelen, dus ook daar moesten we iets op vinden: de GeenPeil Gemeentewacht hielp burgers om hun eigen gemeente te bewegen zo veel mogelijk stembureaus te openen op 6 april. Naar Oldenzaal stuurden we zelfs een speciale stemtaxi: een Audi RS4 Avant, bestuurd door Van Leeuwen.

Ook werden er ingewikkelde subsidieregels opgesteld voor campagnegeld door een referendumcommissie die onder leiding stond van D66-prominent Medy van der Laan en gecontroleerd werd door het kantoor van de landsadvocaat. Er was 2 miljoen euro speelgeld te verdelen en dat ging wel naar stupide wc-rollen waar het associatieverdrag op stond gedrukt (zodat critici het referendum nog eens onder konden schijten), maar niet naar individuele burgers die graag een klein democratisch steentje wilden bijdragen. Ook dat was sabotage tijdens het spel, en wij speelden niet mee.

Daarnaast kwamen veel stempassen niet of niet goed aan, was het stemformulier verwarrend (en dan krijg je dit soort foto’s), wilde internationale verkiezingsconciërge OVSE geen toezichthouders sturen (daar had Pieter Omtzigt om gevraagd, lol) omdat ze wilden dat ‘Ja’ won, waren er heuse spookstembureaus waar mensen voor niks stonden of stookstembureaus waar mensen werden uitgelachen.

Het was verheffend, vermoeiend, leerzaam en bedroevend tegelijk maar een goed, gedegen, eerlijk debat over de democratische tekorten van de Europese Unie is er nooit gekomen, en eigenlijk sowieso nog nooit geweest.

Om alle campagnedetails uit oude aantekeningen van destijds opnieuw te reconstrueren, kun je beter een boek schrijven dan een reeks wandelingen door Herinneringenlaan (wie weet, ooit, voor dat handjevol politicologen die het misschien wat interesseert), dus dat gaan we u de lezer besparen. Hierboven een interview, een van m'n eerste ooit, met Peter Vlemmix in april 2016.

Uiteindelijk werd het eind maart en gingen we in die befaamde gouden GeenPeil-bus een rondje Nederland doen. Het zou er namelijk om spannen of de opkomst gehaald kon worden. Met het leger van vrijwilligers deden we er alles aan om bereik te genereren maar het publieke sentiment liep niet bepaald over van enthousiasme voor een referendum over iets met Oekraïne - en dat snappen we ook weer wel. Daarbij was er onder de voorstanders van het associatieverdrag een besef ingedaald dat géén campagne voeren (“het onderwerp klein houden”, heet dat in Haags jargon) en níet stemmen de kans op 30 procent opkomst verkleint, en dat zulks ook een vorm van “winnen” is. De democratie als een coronavirus: je verslaat het door thuis te blijven. Het werd in de netwerkkaste bon ton om te roepen dat níet stemmen een “burgerplicht” was.

Baudet hebben we tijdens onze eigen campagne nauwelijks meer gezien. Begin oktober hadden we een victorieus dinertje genoten in zijn babbelkelder in de Grachtengordel, wat een uitmuntende avond met veel drank en anekdotes werd, maar in de aanloop naar 6 april deed hij zijn eigen ding en wij het onze.

Twee dagen voor de stembusgang, op maandag 4 april, hadden we de eer om Nigel Farage te ontvangen op een VNL / GeenPeil-evenement in Volendam. Joram van Klaveren zat toen nog in de Kamer, Erik de Vlieger, groot supporter van ons initiatief, was spreekstalmeester en Farage (die zelf contact gelegd had met de vraag of hij ons mocht komen ondersteunen) hield een bevlogen als ook humoristisch betoog over zijn eigen strijd om de Britten uit de Brusselse dwangbuis te krijgen. “GienPiel is a hors d'oeuvre*, Brexit is the main course.” *

Die Brexit zou een paar maanden na ons eigen referendum een feit worden, met als significant verschil dat daar de uitslag wél is gehonoreerd. We waren er bij in London, op het feestje van Farage op die historische dag in het Verenigd Koninkrijk, maar dat staat hier eigenlijk alleen om op te scheppen. Hoewel het misschien nog wel het vermelden waard is dat bakfietsend, tweeverdienend en dramprogressief Nederland - net als een paar maanden later tijdens Trump versus Clinton in november 2016 - te vroeg was gaan slapen in de veronderstelling dat alles vanzelf goed zou komen, en wakker werd in een wereld die ze niet als de hunne herkenden. En dat het, om half zeven ’s morgens bij zonsopkomst langs de Theems teruglopend naar ons hotel, toch wel vermakelijk was om dat deel van Nederland via Twitter in ontreddering te zien ontwaken.

Goed, terug naar Volendam, waar Farage naast het podium een aardige anekdote vertelde over Jean-Claude Juncker, destijds het opperhoofd van de Europese oligarchie, die een drinkmaatje van hem was. Farage spuugt ook niet in een pint of een gin-tonic, en tijdens een van hun borrels feliciteerde Juncker Farage met een bepaalde overwinning tijdens een stemming, maar hij verzekerde de UKIP-leider: “You may have taken this round, but we have a million ways to win”, en in die profetie ligt alles besloten: natuurlijk kunnen verschillende mensen uit verschillende landen met verschillende opvattingen prima samen debatteren en een borrel drinken - maar het neoliberale casinokapitalisme in het Huis van Europa wint altijd.

De volgende morgen, 5 april, was het volgens de Azijnbode dus een burgerplicht om niet te gaan stemmen. Teruglezend weet ik niet of ik treurnis moet voelen of tranen moet lachen om die elitaire angst voor het volk, door de navelstarende media aan zichzelf aangepraat. Een goed uitgerust mens kan het met sarcasme overgieten, de meer stuurse geest ziet waar die arrogante Volkskrantmentaliteit toe leidt. Die kolderieke doodsangst voor Het Populisme verkruimelt elke vorm van kritische tegenmacht. Desalniettemin lukte het de Azijnbode niet eens om de eigen lezer te overtuigen van de meerwaarde van het Associatieverdrag, en viel er toch weer wat te lachen:

Hoe lelijk de media ook waren in die tijd, deze tweet van toenmalig minister Plasterk over ‘de spelregels’ verdient ook geen schoonheidsprijs. Een minister, vóór zijn politieke carrière nog uitgesproken tegenstander van de Europese Grondwet, die maandenlang onder vuur lag om de rare regels van het referendum en een moedwillige vermindering van het aantal stemhokjes, die pas ná het spel over de kromme regels wil spreken (lees: de regels wilde wijzigen), maar wel eerst nog even op een door zijn kliek gewenste uitslag hoopte:

Hoe was dit dezelfde man die nu week na week die rake columns in De T. schrijft tegen klimaatgekte, bestuurlijke arrogantie of de teloorgang van links? Plasterk verliet in 2017 de politiek (een stuk minder geliefd dan hij er heen ging) en werd plotseling (opnieuw) een soort nieuwe René Cuperus, die zelf als eurokritisch voorstander van het referendum het volk iets te goed begreep en daarom bij De Volkskrant werd gewipt voor een jong, progressief en opportunistisch ondernemertje die op zijn plek tekeer kon gaan tegen de vermeende "domrechtse" opvattingen van doorzonnederland.

Enfin. Terug naar 2016. Zelf speelden we het slimmer dan De Volkskrant in die laatste slag om aandacht op de dag voor het referendum: we parkeerden de Gouden GeenPeil Bus opzettelijk zonder demovergunning op het Plein, recht voor de deur van het Binnenhof. En dat mag niet. Maar daar zijn altijd wel heel veel pliesies. En heel veel camera’s. Tee-hee-hee.

En toen werd het 6 april, en maakten we het verschil.

Ons feest was in de Markthallen in 020 West - met beperkt publiek vanwege de veiligheid, want we hadden tussen al het inktvitriool ook iets te veel dreigementen en Oekraïense kentekens voorbij zien komen in de weken voorafgaand aan het referendum, Jan Roos en ondergetekende hadden zelfs een paar dagen persoonsbeveiliging, wat een uiterst ongemakkelijk fenomeen is. Er waren zo’n honderd vrijwilligers, er was media, een paar BN’ers, Russia Today deed een livestream (lol) en kort nadat de uitslag binnen was, gingen de meeste GeenPeil-vrijwilligers na twee biertjes fluks huiswaarts. Die mensen moesten namelijk de volgende dag gewoon weer werken.

Thierry Baudet vierde de uitslagenavond met zijn Forum voor Democratie en de luitjes van Burgercomité elders. We hadden elkaar wel netjes uitgenodigd voor elkanders fuifje, dat wel. 

Op ons eigen partijtje was Martin Bosma, altijd een genoegen van geestigheid, die nadat bekend werd dat we de opkomstdrempel hadden gehaald (een vraagteken dat de hele avond pijn deed in mijn lijf en zich als een bevrijdend uitroepteken naar buiten perste toen we de 30 procent passeerden) een hand op mijn schouder legde, zijn felicitaties uitsprak en vroeg wat ik na dit fait accompli ging doen. “Want vanaf hier kan het alleen maar bergafwaarts”, lachte hij.