Geenstijl

Als je dit jaar één verhaal leest, laat het dan deze reconstructie van ⁦burgerjournalist Marcel van den Berg over dit gewauwel op De Correspondent zijn

De Belastingdienst, onder druk van de Tweede Kamer die na de Bulgarenfraude een harde fraudeaanpak eiste, sloeg in haar klopjacht op fraudeurs enorm door en misbruikte haar macht door zonder enig bewijs van fraude de uitkering van kinderopvangtoeslag te stoppen met enorm veel leed voor duizenden ouders tot gevolg. Deze week worden politici door de Parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag gehoord over hun rol in wat de toeslagenaffaire is gaan heten. RTL Nieuws en Trouw brachten de vele misstanden door de Belastingdienst aan het licht. Die zijn niet mals, dit zijn maar een paar voorbeelden: onrechtmatig stoppen van toeslagen, etnisch profileren, stukken achterhouden in rechtszaken, gebruik van nepbewijs, mensen op geheime zwarte lijsten zetten en nog ongeveer 50 andere misstanden. Ongeveer 96% van de ouders die verdacht waren van fraude bleek achteraf onschuldig te zijn. 

Journalist Jesse Frederik van De Correspondent schreef onlangs over deze affaire een artikel met de eerste zes hoofdstukken van zijn nog te verschijnen boek over de affaire. In een podcast met de titel 'Wat de toeslagenaffaire zegt over de noodzaak van een ander soort journalistiek' geeft Frederik flink wat kritiek op de twee journalisten die de vele misstanden onthulden. Zij zouden hun berichtgeving te veel richten op het falen van personen. Ironisch genoeg blijkt nu juist dat het werk van Frederik journalistiek zwaar onder de maat is. 

Frederik zegt tegen iedereen die het wil horen, ten onrechte, dat de Belastingdienst niet de hoofdschuldige was. Die zou slechts een strenge wet uitvoeren die geen ruimte bood voor de menselijke kant. De rode draad is dat de Belastingdienst niet de hoofdschuldige is. In de aankondiging van het boek is letterlijk te lezen "vrijwel iedereen – ministers, Kamerleden, ambtenaren, journalisten – deed wat je van ze zou verwachten, en juist daardoor liep alles mis". In een podcast zegt Frederik daarover op 1:17:09 dat "die wet het grootste probleem is hier". Frederik slaat de plank volkomen mis.

Frederik koos er in eerste instantie voor om nog voor de start van de verhoren een boek uit te brengen. In de podcast 'Rudi en Freddie show' bevestigt hij dat hij het als zijn journalistieke plicht ziet het boek dan al uit te brengen. Hij en zijn uitgeverij geven geen verklaring voor deze opmerkelijke keuze (uitbrengen na de verhoren is immers logischer gezien de hoeveelheid te verwachten nieuws). Beide reageerden niet op telefonische en schriftelijke vragen. Inmiddels is de publicatie van het boek diverse keren uitgesteld en is de planning nu 19 januari. 

In zijn onderzoek naar de toeslagenaffaire, dat ongeveer een jaar duurde, ging Frederik nogal opvallend te werk. Logisch zou zijn om de vijf personen die dit schandaal aan de kaak stelden als eerste te benaderen. Daar koos hij echter niet voor. Hij nam tijdens het onderzoek voor zijn boek geen contact op met advocate Eva González Pérez, die de affaire aan het rollen bracht. Pas op 30 oktober stuurde hij haar zijn manuscript met het verzoek dit te controleren. Enkele weken daarvoor, ongeveer een maand voor de geplande publicatiedatum van zijn boek op 10 november, nam Frederik per e-mail voor het eerst contact op met de eigenaar van het gastouderbureau Dadim. Dit was echter niet om naar diens kant van het verhaal te luisteren. In plaats daarvan stelde Frederik vele vragen die veronderstellen dat Dadims klanten een rommeltje maakten van de administratie. Uit de stukken blijkt echter dat er geen sprake was van fraude en dat de verwonderpunten over de administratie goed te verklaren waren. 

Ook twee erg goed ingevoerde journalisten benaderde Frederik erg laat met eveneens nogal opvallende vragen. Zo stelde hij Pieter Klein vooral kritische vragen over zijn tweets, columns en berichtgeving over eerdere fraudezaken. Klein zette vervolgens de antwoorden op deze vragen online. In een PDF van maar liefst 25 pagina's maakt Klein gehakt van het manuscript van Frederik. "Op vele punten journalistiek onzorgvuldig, niet waarheidsgetrouw en niet nauwgezet". Ook journalist Siebe Sietsma is niet te spreken over de medewerker van De Correspondent. Op Twitter schrijft hij dat het "wederhoorproces onder de maat" was. 

Ingestoken?

Frederik blijkt over bijzondere bronnen te kunnen beschikken die hem inzage hebben gegeven in stukken die die Kamer en journalisten niet kregen. Zo zegt de auteur in de podcast Betrouwbare bronnen (vanaf 1:09:30) dat hij een conceptbrief van het ministerie van Financiën aan de Tweede Kamer heeft gezien. Dit document, opgesteld op 4 juni 2019, heeft de Kamer zelf niet ontvangen omdat de opzet-Kamerbrief is witgelakt. Ook laat Frederik weten te beschikken over de ongelakte versie van een explosief memo geschreven door een Vaktechnisch Coördinator. Dit document is echter nooit in ongelakte vorm openbaar gemaakt.

Een aantal zaken in het manuscript waaruit zou blijken dat de Belastingdienst niet de hoofdschuldige is, komt sterk overeen met uitspraken die Uijlenbroek deed tijdens zijn verhoor. De Volkskrant beschrijft wat Uijlenbroek in het verhoor zei over wat er tijdens een overleg plaatsvond. Exact hetzelfde wordt beschreven in het manuscript. Advocate Eva González Pérez suggereerde op de eerste dag van de verhoren dat Frederik heeft samengespannen met de Belastingdienst om in het boek zaken te verdraaien. Journalist Jaap Jansen, die Frederik eerder interviewde, schrijft dat hij uit zijn Haagse politieke bronnen heeft vernomen dat de verhaallijn van het manuscript en artikel deels ingestoken zou zijn door (ex-)ambtenaren van de Belastingdienst. Fredrik zelf vindt de suggestie lachwekkend. 

Maar zo lachwekkend is dat niet. Het manuscript zwijgt bijvoorbeeld over de rechtszaak uit 2018 waar de Belastingdienst stukken achterhield voor de rechter: de jurist van de fiscus wist in deze zaak niet dat de advocaat van de gedupeerde ouder stukken had, waaruit bleek dat de Belastingdienst al vier jaar lang wist dat de ouder recht had op toeslag. Het woord 'knevelarij' en de aangifte tegen de Belastingdienst komen in het manuscript geen enkele keer voor! Dat de Belastingdienst volgens Fredrerik zo streng moest optreden vanwege het 'alles-of-niets-principe' in de wet klopt ook niet. Al in 2009 schreef de landsadvocaat aan de dienst dat de interpretatie dat dit zogenaamde proportioneel toekennen niet mogelijk zou zijn niet expliciet volgt uit de wet. Het bestaan van dit advies werd pas op 9 november 2020 bekend gemaakt door de staatssecretaris. De brief zelf weigert Van Huffelen aan de Kamer te verstrekken. Tijdens zijn verhoor legde hoogleraar bestuurskunde Bert Marseille uit dat de wet wel degelijk ruimte gaf om 'proportioneel' te handelen. 

Intussen lijkt het erop dat Fredrik in de gaten heeft dat het manuscript niet klopt met de werkelijkheid. De oorspronkelijke publicatiedatum van het boek is uitgesteld naar 19 januari 2021. Het aantal pagina's van het boek is verdubbeld en ook de ondertitel van het boek is aangepast. Die luidde eerst 'de klucht achter de toeslagenaffaire', maar is nu veranderd in 'de tragedie achter de toeslagenaffaire'. 

Zowel Jesse Frederik als de uitgever De Correspondent heeft niet op herhaaldelijk per e-mail gestelde vragen van de auteur gereageerd. Tegen NRC liet hij weten de bezwaren te gaan verwerken.