Geenstijl

Individuele pensionado's staan machteloos tegenover fondsen, werkgevers en wetgevers.

Huidige pensioenaanspraken zijn gebaseerd op de aannames dat een derde wordt ingelegd, een derde wordt verdiend op de beurs tijdens de opbouwfase, en een derde wordt verdiend tijdens de afbouwfase. Een euro sparen zou drie euro opleveren. Hier drijft alles op het gemiddelde rendement op de beurs over de afgelopen eeuwen. We weten dat dit niet blijft werken. 

De ene generatie lukt dat prima, de andere niet. Nikolaj Kondratjev zag al dat we conjunctuurbewegingen hebben op basis van innovaties. Treinen, elektriciteit, auto's en internet gaven telkens een generatie van economische voorspoed, die zijn vermogen zag verveelvoudigen. Hoge dekkingsgraden en feest alom. Gevolgd door een verloren generatie met een kater.

Als je met uitzonderlijke rekenrentes denkt dat geld aan een boom op het Damrak groeit, wordt het pensioensysteem bijna een omslagstelsel met buffer, als de rekenrente nul nadert, wordt het een saai spaarstelsel. 1500 miljard lijkt genoeg, totdat je kijkt naar inflatie, levensverwachting, tegenvallende rendementen, het aantal deelnemers, politieke instabiliteit en stilliggende vergunningsverlening.

Zelfs demente blinden voorzien dat we aan milieuwensen, klimaatdoelen en energietransities tientallen triljoenen zullen besteden. Het sprookje is voorbij. Elke euro die je aan pensioen wilt krijgen, mag je twee keer inleggen. De beurs gaat zijwaarts, de inflatie explodeert. Dat willen werkgevers zoals overheden niet betalen, dus worden pensioenen overhaast geprivatiseerd. 

Jongeren moeten straks 30% in plaats van 13,3% van hun inkomen parkeren. Dat is het dubbele van hun ouders. Helaas betalen ze eerst een studieschuld en een veel duurdere woonlasten, dus dat gaat niet. Jongeren krijgen geen loze beloften, maar nog een gigantische rekening. Betaal je die niet? Prima, jouw probleem, jouw pensioengat. Ouderen kunnen nog collectief klagen bij hun oude werkgever. 

Dat sparen levert geen rente op rente, maar kosten op kosten binnen het beleggen, en daar dan bovenop de uitvoeringskosten. Gaat de beurs omhoog, dan wordt de helft van het rendement afgeroomd, maar als de beurs omlaag gaat, lopen de kosten door. Volgens Warren Buffett & Charlie Munger leven deze vermogensbeheerders in extreme ontkenning dat ze meerwaarde bieden. De index was altijd beter.

De huidige inflatie komt ook niet uit de lucht vallen. Lang na de kredietcrisis is doorgegaan met het printen van geld. Overheden konden zichzelf niet bedruipen, leenden via banken geld dat net was bijgedrukt door centrale banken. Commerciële banken durfden dat zelfs bij Griekenland, want ze mochten die staatsobligaties bijna gegarandeerd direct doorverkopen aan dezelfde centrale banken. 

Voor primaire banken is deze indirecte monetaire financiering op korte termijn risicoloos. Zoals de Nederlandse Vereniging van Banken correct stelt: als deze geldcreatie de groei in productie overtreft, dan ontstaat inflatie. Helaas zijn ze nog steeds banger voor deflatie, dus printen ze rustig door. Deze geldcreatie is groter dan ooit, zie de afgelopen 110 jaar in de VS en afgelopen 50 jaar in de EU.

Dit fiscale en monetaire beleid is een uniek experiment. De balanstotalen van centrale banken zijn sinds de kredietcrisis verachtvoudigd. De inflatie die we zien is moordend voor minima en middenklasse, maar is ook klein ten opzichte van de massale bewegingen die in het fiscale en monetaire systemen zijn ingezet. Wat we zien is een voorproefje, een amuse, de proloog. Niemand weet hoe dit afloopt.

De aanloop naar het klappen van ons pensioenstelsel is nog langer. Er is door pensioenfondsen lang doorgewerkt met verouderde sterftetabellen, die geen rekening hielden met stijgende levensverwachting en stijgende verplichtingen. Tijdelijke hoge beurskoersen werden wel dagelijks ingeboekt. Slecht nieuws lag onder het tapijt, goed nieuws stond op de voorpagina. 

Dat leidde tot een soort goudkoorts met pensioenpremievakanties voor werkgevers, uitnamewetten onder het CDA van Ruud Lubbers en VUT-regelingen waarvoor nooit een cent opzij was gelegd. Toen het wat minder ging kregen al deze begunstigden selectief geheugenverlies. Tijdens deze roof werden pensioenen gegarandeerd door werkgevers zoals overheden, die belofte wordt niet nagekomen.

Individualisatie van pensioenen is letterlijk verdeel en heers. Deelnemers zijn in hun eentje juridisch machteloos. Je kan natellen dat bejaarden meer pensioen is beloofd dan er is gespaard. Je kan natellen dat jongeren niet genoeg mogen en kunnen sparen en straks nog dieper in de problemen komen. We worden steeds ouder, maar met gebreken, dit is niet een epos van riant betaalde extra arbeidsjaren. 

De verhoging van de pensioenleeftijd geeft vooral een verschuiving naar medische keuringen, bureaucratie en een vervanging van AOW & pensioenen naar ziekte-, bijstands-, werkloosheids- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. De verhouding tussen het loon dat iemand tijdens zijn leven opzij kan zetten en hoe lang iemand van uitgesteld loon dient te leven, raakt helemaal zoek.

Het is niet gelukt vorige stelselwijzigingen zoals het toeslagencircus, de nationale politie of het sociaal leenstelsel uit te voeren, of achteraf te repareren. Het is niet gelukt de chaos bij de fiscus op te heffen. Het is niet gelukt de schade in Groningen of Limburg te betalen. Deze rijksoverheid kan niets werkend opleveren. Dit is niet het moment om een megalomaan project te starten. Maak eerst eens iets af.

We weten dat deze pensioenherziening een monsterklus is. Stel dat het fout gaat, hebben we dan het personeel voor herstel of een secondo pinion? Voor persoonlijk advies aan deelnemers die meestal niet goed genoeg kunnen lezen of rekenen, laat staan fiscale of actuariële berekeningen. Voor een tweede expertise? Voor deskundigenonderzoek? Voor miljoenen individuele rechtszaken? 

Als iets absoluut niet fout mag gaan, dan kan je het beter niet doen.