Geenstijl

Dat was heftig. Gisteren in WOW een avond in de reeks evenementen in het prachtige project van Patricia Kaersenhout - Who is coming to dinner too? Een gesprek tussen veteranen Gloria Wekker en Philomena Essed. Dat is feest, want ik vind het heerlijk om die twee vrouwen in gesprek te horen. Ingehuurde stoorzender was Heleen Mees, die door de organisatie als moderator was uitgenodigd, in afwezigheid van Patricia. Die was het daar absoluut niet mee eens, maar de tickets waren al betaald (retourtje New York) en Mees had al toegezegd. Dat werd een ramp. Telkens als Philomena en Gloria goed en wel in gesprek waren - daar ging het tenslotte om - probeerde Mees er tussen te komen. Ze was tenenkrommend slecht voorbereid, alles wat ze zei over de twee vrouwen klopte niet, inclusief de foutieve titels van hun boeken, toch een kwestie ven even opzoeken. Zo had ze het over de ‘black archives’ van Gloria Wekker, waar die het nu juist heeft over het culturele archief in de hoofden van witte mensen. Boek niet gelezen - of niet begrepen. Verbijsterende vragen als ‘aan wie zwarte pijn toebehoort’, zo verbijsterend dat de twee gesprekspartners even stil vielen. Moet je echt opnieuw uit gaan leggen dat witte mensen daar niet over gaan, en zich dat ook niet toe mogen eigenen? Verbijsterende onnozelheid toen Mees een goede beurt wilde maken met de observatie dat de fototentoonstelling in het Stedelijk van Rineke Dijkstra alleen witte objecten had. En of het toeval was dat daarnaast ook een fototentoonstelling was geplaatst van een Afrikaanse, ja helaas was de naam haar ontschoten. Nu kun je, als je moeite hebt met Afrikaanse namen uit je hoofd leren die ook even op een papiertje schrijven, dacht ik. Vooral als je die vraag van te voren hebt voorbereid. Dat was Zanele Muholi. Nee dus.

De vraag was wat de organisatoren voor ogen stond toen ze deze witte vrouw als moderator uitnodigden om er helemaal voor uit de VS te komen, hadden we hier niet genoeg witte vrouwen misschien als dat zo nodig moest? En waarom eigenlijk? Tja, omdat het anders zo’n ‘onderonsje’ wordt. Dit moeten we dus begrijpen: twee zwarte vrouwen zijn een onderonsje dat dringend doorbroken moet worden door een witte aanwezigheid. Never nooit horen we iets over de eindeloze witte onderonsjes in onze nationale kwekprogramma’s,

Een witte vrouw in het publiek vroeg zich hardop af of de aanwezigheid van Mees wel nodig was. En even later was het ook voor Patricia te veel. Ze liep naar voren, en zei gepassioneerd dat het genoeg was geweest, zij ging de taak van Mees overnemen. De zaal juichte. Mees stapte op. Dat was een pijnlijk moment, en in het gesprek dat voortgezet werd na een pauze werd dat ook een discussiepunt voor Gloria en Philomena. Dat er ingegrepen was, was helder. De vraag was of je ook zo in kan grijpen dat iedereen, ook degene die wordt weggestuurd, in haar waarde wordt gelaten? Daar was geen simpel antwoord op, en wat was gebeurd was gebeurd. In ieder geval leerzaam. Maar als ik de stemming proefde, dan was het vooral belangrijk dat dit een van de eerste keren was dat zwarte mensen er publiekelijk voor kozen om zelf de leiding te houden, en niet met zich te laten sollen. Daar was ik het van harte mee eens.

Het is trouwens een vastgeroest idee in onze ‘debatcultuur’ dat je de interessantste gesprekken krijgt als je maar mensen tegenover elkaar zet die het grondig met elkaar oneens zijn. Ik geloof daar allang niet meer in en sla menig ‘debat’ over omdat ze vervelend, nutteloos en onaangenaam zijn, en nooit wat opleveren wat ik de moeite waard vind. Ze blijven altijd op dezelfde voorspelbare punten steken. Maar ik vond dit gesprek tussen twee zulke ervaren vrouwen juist zo interessant omdat ze een aantal belangrijke waarden al deelden, en van daaruit verder konden denken. Zo was Gloria behoorlijk pessimistisch over wat er op het gebied van racisme al veranderd was, terwijl Philomena zei dat ze dat anders zag. Gloria zag vooral hoe taai het veranderingsproces bij witte mensen is, met als kampioenen de oude witte mannen die hun dominantie verdedigen in de media. Philomena zag meer de veranderingen bij jonge vaak zwarte mensen. Juist die uitwisseling, van twee mensen die veel weten en elkaar respecteren maakte het interessant. Ook het verhaal van Philomena over de verschillen in de vormen van segregatie in Nederland en de VS was boeiend: in Nederland zie je meer relaties tussen Surinaamse Nederlanders met witte mensen, maar is het nog heel slecht gesteld als je kijkt naar de arbeidsmarkt, naar de politieke presentatie, in de VS is dat net andersom.

Met een vraag van Patricia kregen we nog een boeiende uitwisseling over of en hoe je wetenschap en activisme kunt verenigen. Te vaak wordt gedacht dat dat niet goed samen kan, omdat je als activist partijdig bent, en dus, in de ogen van velen, niet ‘objectief’. De vraag is of al die witte mannen, die hun etniciteit en gender eenvoudig ontkennen, en vanuit onze cultuur geheel overtuigd zijn van hun natuurlijke ‘objectiviteit’ dan niet partijdig zijn. Philomena zei het mooi. Zij houdt van wetenschap en theorievorming, maar alleen als het een relatie heeft met de praktijk. Het moet ergens toe dienen, het moet leiden naar iets dat goed is.

Als Philomena en Gloria nog eens een onderonsje willen doen, waarbij wij het voorrecht hebben om daar bij te mogen zijn, dan ben ik weer van de partij.

Van Philomena Essed verschijnt trouwens een herdruk van haar klassieke boek ‘Alledaags racisme’, uit 1988, met een nieuwe inleiding, en van Gloria Wekker verschijnt de Nederlandse versie van White Innocence, met een nieuw hoofdstuk over de receptie van het boek, en van andere gebeurtenissen zoals de reacties op het publieke optreden van Sylvana Simons. Twee boeken om naar uit te kijken.

Lol, the circular firing squad van identity politics. wetenschap=activisme, debat is moord, witte mensen hebben het altijd mis, overgoten met een sausje van diepgestoorde persoonlijke issues. Goh, hoe zou het nou komen dat de maatschappelijke relevantie van modern links rap in de achteruitkijkspiegel verdwijnt?