Geenstijl

Maandagmiddag 7 maart, enquêtezaal C3 van de Rechtbank Amsterdam aan de Parnassusweg. GeenStijl is met z’n tweeën, zij zijn met maar liefst acht - zelfs de rechter leek verbaasd

Hoe kwamen we in de rechtbank terecht? Ditmaal niet de Schuld van GeenStijl! Op 30 augustus 2021 heeft GS een wobverzoek gedaan bij vier ministeries (BuZa, MinDef, J&V en de BV Rutte), inzake de dramatisch & desastreus verlopen evacuatie uit Afghanistan. Officieel moeten die verzoeken binnen vier weken beantwoord worden maar - zoals eigenlijk altijd - werd die termijn niet gehaald. En de verdaging ook niet. Onze Wobjurist Victor Loonstein zat heel strak op die termijnen en uiteindelijk, eind januari, oordeelde de rechter in een beroepszaak dat de ministeries nu echt binnen twee weken moesten beslissen en openbaren. Daar won GS dus van de Staat.

Maar de Staat deed daar natuurlijk niets mee. We kregen deelbesluiten van Defensie en BuZa (dus niet alles) en vooralsnog niks van Justitie. Wel wat (zorgvuldig onleesbaar gemaakte) stukken & Whatsappjes van Algemene Zaken. En: Rutte stuurde de landsadvocaat op ons af! Nou, dan wil je dus echt niet openbaren. Dus wij naar de rechtbank, waar Mr. Elisabeth Pietermaat (partner bij de ietwat schimmige staatsvocaten van Pels Rijcken) maar liefst zeven pax aan ambtenaren & aanverwanten had meegebracht. Zaten we daar, met z'n tweetjes tegenover een slordige 10.000 euro aan juridische & ambtelijke dagvergoedingen.

Mevrouw Pietermaat begon op een best wel geacteerd deemoedig toontje te fluisteren (we konden het bijna niet verstaan) dat het veel te veel documenten zijn om in zeven maanden bij elkaar te rapen. Ze wilde dat de rechter het vonnis over “binnen twee weken, of anders!” ongedaan zou maken. Daar was onze jurist het natuurlijk niet mee eens, maar wij mochten zelf ook wat zeggen. 

We hebben die gelegenheid aangegrepen om te vertellen dat de overheid ALTIJD z’n eigen regels breekt bij Wobverzoeken en als je dan veel te laat eindelijk wat documenten krijgt, de helft zwart of wit of hoe dan ook onleesbaar is gelakt. Soms snappen we dat maar meestal slaat het nergens op. En we snappen ook dat het om heel veel documenten gaat in deze kwestie, maar regels zijn regels. We zeiden tegen meneer de rechter: Het lijkt soms wel of de overheid wobverzoeken zo lang mogelijk traineert zodat de nieuwswaarde van het onderwerp verdwijnt, maar zo kun je dus als media je controlerende taak niet doen. En als de overheid dan een keer ongelijk krijgt en door een rechter wordt gedwongen sneller te beslissen, sturen ze dus meteen de peperdure landsadvocaat op een weblog af, in de hoop toch nog gelijk te krijgen - en meer tijd te kopen.

We zeiden ook dat al die ministeries best had kunnen weten dat zo’n ingrijpende kwestie tot wobverzoeken zouden leiden, dus dat ze al heel vroeg één interdepartementale werkgroep wobverzoekproblematieken hadden kunnen instellen om alles live mee te lakken, zodat wij niet ZEVEN MAANDEN LATER nog naar de rechter hoeven voor stukken waar onder andere Nu.nl, Nieuwsuur, de T., Volkskrant en NRC ook naar gevraagd hebben (dat laatste weten we vanwege een cc-foutje bij Defensie - hoi allemaal! *zwaait*). De rechter vroeg aan mr. Pietermaat wat ze daar op te zeggen had, want dat de drie ministers die zij vertegenwoordigt duidelijk op achterstand staan in deze zaak. Ze had weinig in te brengen.

In zijn slotwoord betoogde onze jurist Loonstein dat de ministeries wel beweren dat het echt heel veel werk is om zo veel papieren te scannen (en te lakken), maar niet voldoende praktisch verduidelijkt hebben waarom dat zoveel werk dat is, hoeveel mensen er aan werken en hoe lang het dan wél duurt. De rechter - zo eentje met een hele lage bloeddruk die zich door niemand op laat naaien - vroeg daarop nog of iemand van het legertje ambtenaren wat wilde inbrengen. De mevrouw van MinDef en de jongeman van Justitie schudden nee maar een grijze meneer van BuZa (type romanfiguur van Bordewijk) ging behoorlijk omstandig benadrukken dat er normaal niet zo veel mensen met Afghanistan bezig waren en nu ineens wel en dat onder meer de inzet van het korps Commandotroepen of de communicatie met andere landen natuurlijk zorgt dat niet alles zomaar in de media zou kunnen moeten mogen komen.

“Als ik u samen mag vatten”, beknotte de rechter hem droogjes: “Moeilijk, moeilijk?”

“Vooral veel, veel”, antwoordde de ambtenaar nog tamelijk ad rem, maar niet afdoende.

Want sja. Die genoemde commandotroepen waren nota bene nooit nodig geweest als de drie (toenmalige) ministers Kaag, Bijleveld en Broekers-Knol bijtijds op de signalen hadden gehandeld dat het mis ging in Talibanistan. Sterker, dan hadden wij überhaupt niet in enquêtezaal C3 van de Rechtbank Amsterdam gezeten om tegenover acht mensen openbaring te eisen van informatie waar we sowieso als burgers en media recht op hebben, die we eigenlijk al lang hadden moeten krijgen volgens de eigen wetten en regels van de overheid, en waarmee we een volledige reconstructie hopen te kunnen maken van wat er mis ging, toen, en hoe dat kon gebeuren. Dat kan, zoals wij tegenover de rechter aangaven, niet op basis van enkele deelbesluiten - de puzzel is pas volledig met alle stukjes en dan nog zal het hele plaatje worden ontsierd door onleesbaar gelakte stukjes.

Zeker nu we opnieuw in een gevaarlijk conflict verwikkeld zijn, en dezelfde partijen als tijdens de Afghaanse evacuatiecrisis een coalitie vormen die belast is met de veiligheid van dit land, zijn burgers en z’n bondgenoten, is openheid over de interne communicatie, besluitvorming en onderlinge verhoudingen tussen verschillende ministeries van belang voor de burger. Want de afhandeling van de Afghanistancrisis baart zorgen op dat vlak, en dat de overheid de media niet mee wil laten lezen en zelfs liever een hele dure advocaat op de vrije pers afstuurt, neemt die zorgen zeg maar niet echt weg. Terwijl hullie van de Taliban en in het Kremlin misschien niet, maar wij zelf toch nog steeds wel een democratie zijn?

Uitspraak uiterlijk 21 maart.