Geenstijl

De 354 leerlingen van het VMBO die hun diploma in rook zien opgaan, hadden op het centraal schriftelijk eindexamen in mei voldoende niveau. Daar klaagt niemand over. Dus wat is het probleem?

In Maastricht hebben de leerlingen ondanks jaren lesuitval en docenten die niet kwamen omdat ze geen zin hadden, toch een prestatie geleverd op het centrale examen dat een diploma waard is. Wat dat betreft zijn ze aantoonbaar zelfredzamer dan gemiddeld in het VMBO. 

Het probleem zit puur in het voorgaande schoolexamen. Het examen dat door de docenten van een school zelf is opgezet en helaas deels is afgenomen. Puur omdat ze geen examen mochten doen, een formaliteit (artikel 32 Examenbesluit), krijgen ze geen diploma. Binnen het VMBO bestaat de extra regel dat leerlingen gemiddeld een 5,5 voor de centrale examens moeten scoren. Daarmee wordt al voorkomen dat foutieve schoolexamencijfers leiden tot een gratis diploma. 

De aanleiding tot dit inspectieonderzoek was nóg zieliger: sommige leerlingen hadden voor onderdelen een 1. Als je dan alsnog slaagt, heb je dat blijkbaar met andere activiteiten opgehaald, dus wat is het echte probleem?!? Het is niet alsof het schoolexamen dan een te rooskleurig beeld geeft en daarmee een geflatteerd rapport ontstaat. 

Docenten hebben over het algemeen geen hekel aan hun leerlingen, dus meestal is het fraude, of niet inleveren, of afwezigheid. Dat kan je vragen aan de docent, of aan de leerling, die waren erbij. Dat deed de inspectie. De aanleiding was niet dat er "zonder reden" een 1 is gegeven, het probleem is dat de school niet door administratieve hoepels is gesprongen om die reden tijdig te melden.

In de Kamerbrief staat geen vakinhoudelijke of niveauklacht. Minister Arie Slob van de ChristenUnie heeft voorgesteld om de leerlingen eerst het schoolexamen aan te laten vullen, en daarna pas opnieuw centraal examen te doen in augustus. Om medio september een uitslag te krijgen. Dat is onwerkbaar, want de vervolgopleiding start al eind augustus.

De volgorde van examens is niet heilig. Autorijden heeft een theorie- en een praktijkexamen, maar is het echt boeiend in welke volgorde die worden afgenomen? Waarom worden leerlingen niet inhoudelijk beoordeeld op hun individuele prestaties? Even los van de wettelijk verplichte volgorde? Dat er een sanctie voor de vorige directie moet komen is helder.

Iemand die op het centrale examen een voldoende gehaald heeft, kan ook een schoolexamen halen. Meestal scoren leerlingen ietsje lager op het centrale examen, een wettelijk verankerde relatie die de inspectie bewaakt. Waarom wordt die relatie niet omgekeerd toegepast om alleen bij twijfelgevallen het diploma in te nemen? Zodat leerlingen die alles ruim beheersen geen sanctie krijgen?

Florance Fransen heeft goed genoeg gescoord om sowieso een diploma te krijgen, zelfs als je haar schoolexamens gemiddeld twee of drie punten naar beneden bijstelt. De minister en inspectie zijn niet meer bezig met de vraag of de leerling voldoende niveau heeft of dat het cijfer representatief is, maar met de vraag of in bureaucratisch opzicht alle regeltjes gevolgd zijn. 

Ze leven in een papieren werkelijkheid. Meestal gaat de inspecteur op de koffie bij de rector. Beide leven in een roze wolk, ver boven het gepeupel. Van een afstandje wordt gebabbeld of de doorstroming en slagingspercentages op orde zijn, en of de verbeterplannen leuk op papier staan. Vroeger zat de inspecteur achter in de les, minimaal één keer per jaar per docent.

Binnen het voortgezet onderwijs ontbreekt ook keuzevrijheid om verbeteringen door te voeren. Momenteel zijn de tekortvakken Duits, Frans, Engels, Nederland, Klassieke talen, Natuurkunde, Scheikunde, Wiskunde en Informatica. Inderdaad, alle kernvakken, talen en techniek. 17% van de docenten in VMBO heeft niet de juiste papieren.

Wanneer is het punt dat we spreken van een docententekort in plaats van tekortvakken? Er missen ruim achthonderd docenten en dat blijft voorlopig zo. Onderwijsinstellingen hebben de keuze niet om matige docenten te ontslaan, want komt er wel iemand anders? 

De flexibele schil voor vervanging bij kortdurende of onregelmatige ziekte ontbreekt. Ze staan er alleen voor. Betrokken docenten melden zich hierdoor te laat ziek, waardoor ze langer uitvallen. Om vervolgens bij terugkomst verantwoordelijk te zijn voor een inhaalprogramma. Normale re-integratie en kwaliteitsbehoud ontbreken.

Docenten van overschotvakken zoals gymnastiek, tekenen, handvaardigheid, aardrijkskunde, geschiedenis voelen de hete adem van concurrentie. Die laten rustig een collega struikelen om hun eigen baan te behouden, dat is ongunstig voor de kwaliteit. Of voelen zich gedwongen tot een carrière als directielid, zorgcoördinator of decaan. 

Als de achtergrond van de schoolleiding niet representatief is voor alle vakken, missen zij de kennis om hun werknemers vakinhoudelijk te beoordelen. Ze kunnen niet zien of een vak volledig wordt gegeven. Of een programma van toetsing en afsluiting (PTA) compleet is opgesteld en compleet wordt uitgevoerd. Als het tabelletje vol is, zal het wel kloppen.

Ieder vak heeft een syllabus. Een document dat beschrijft wat de inhoud van een vak is. Alleen zijn sommige onderwerpen niet geschikt om te toetsen op het centraal schriftelijk eindexamen. Bij talen kan bijvoorbeeld makkelijk het lezen, schrijven of luisteren beoordeeld worden. Spreekvaardigheid met honderd pubers in een gymzaal is een onuitvoerbaar verhaal. 

De syllabus geeft aan welke delen binnen het schoolexamen getoetst moeten worden, welke delen in het centrale schriftelijke examen en welke delen in beide. Een talendocent die spreekvaardigheid verzaakt, houdt tijd over voor de rest en kan daarmee kunstmatig de cijfers opkrikken. Het niveau op het rapport lijkt hoger, in de praktijk durft niemand te spreken.

Binnen technisch onderwijs zit een vergelijkbaar effect. Goede praktische vaardigheden zijn onmogelijk te testen op het centrale examen. Bovendien zijn practica duur, arbeidsintensief en eisen veel persoonlijke aandacht om het veilig te houden. Als practica vervangen worden door demonstraties of filmpjes, is er geen haan die er naar kraait.

Door deze afrekencultuur in het onderwijs ontstaat niet beter onderwijs, maar verschuift de aandacht naar de onderdelen die onder het vergrootglas liggen. Het levert een generatie op die in mei kan tekenen bij het kruisje. Die zijn mond niet durft open te doen en met twee linkerhanden de fabriek uitrolt.

Het probleem dat schoolexamens incompleet zijn, is landelijk.