Geenstijl

Tevens StamCafé

Op naaktsafari

“Ik ging voor een verhaal mee op safari in SunEden, het enige nudistenresort ter wereld waar je naakt naar beesten kunt kijken, op anderhalf uur rijden van Johannesburg. In 1995 opgericht door zes Afrikaners, nadat hun geliefde Beau Valley failliet ging. Dat viel uit elkaar nadat aandeelhouders ruzie kregen over het deurbeleid. Beau Brummel, een illuster kernlid, wilde homoseksuelen en zwarte nudisten toelaten, de rest niet. Brummel, de ‘kaalbaskoning’, was de eerste in conservatief Zuid-Afrika die zich naakt op tv liet interviewen. Toen hij beschuldigd werd van handel in porno, werd hij door de Internationale Naturisten Federatie geroyeerd als lid.

“In je blote hol naar beesten kijken is een merkwaardige ervaring. Ik had keurig mijn kladblokje op schoot liggen en hield de billen strak. Alle grote namen uit de scene waren voor de gelegenheid opgetrommeld, inclusief twee wereldberoemde Belgen. Het hoofd Marketing verzuchtte aan het eind van de dag: ‘Het is toch raar. Toen de Europeanen voor het eerst naar zuidelijk Afrika kwamen, dwongen ze de lokale bevolking kleding te dragen. En nu komen ze hiernaartoe om naakt te kunnen zijn.’”

Geen s****troom

“We hebben dagelijks tussen de twee tot tien uur geen stroom in Zuid-Afrika. Het land wordt postcodegewijs de hele dag door deels platgelegd en dat platleggen gebeurt met een voor Zuid-Afrika wonderlijke precisie. Een app waarschuwt je 55 minuten van te voren dat je aan de beurt bent. Het hele leven heeft zich erop aangepast en het levert bevrijdende taferelen in de openbare ruimte op: drukke kruisingen zonder verkeerslicht, een hele supermarkt plots in het donker. ‘Kom over een twee uur maar terug.’ De Zuid-Afrikaan excelleert in zelfredzaamheid en wie klaagt, is een sour poes en niet welkom op de braai.”

“De energie wordt nog grotendeels opgewekt met kolencentrales, die zijn gemiddeld veertig jaar oud en hadden allang vervangen moeten worden, en daarbovenop saboteren misdaadsyndicaten de kolendistributie voor eigen gewin. Staatsleverancier Eskom heeft het monopolie op de transmissie, levering en distributie van energie, wat het probleem in stand houdt. President Cyril Ramaphosa heeft deze week wederom beloofd de energiecrisis te gaan aanpakken. Begrijpelijk, er komen verkiezingen aan en het ANC staat er dertig jaar later niet best voor. Ik verwacht dat ze dit jaar hun parlementsmeerderheid verliezen.”

“Ramaphosa heeft flinke zakken dollars en euro’s van het Westen gekregen om het energienet te gaan vergroenen, maar ik moet het allemaal maar zien gebeuren. De maffia gaat z’n melkkoe niet zomaar uit handen geven. Daarbij is de steenkolenindustrie een belangrijke inkomstenbron van de overheid. Het grootste deel van de opgegraven kolen gaat op schepen naar China. De energieminister zei, nadat een deal werd gesloten met het Westen voor een vergroeningsfonds: ‘Leuk, die handtekening, maar wij gaan voorlopig helemaal nergens naartoe.’ ”

Permanente staat van angst

“Zuid-Afrika is geen Ponypark Slagharen, maar laat je ook niet gekmaken. Om te beginnen: lees geen lokaal nieuws. Berichten van autokapingen, roofovervallen en schietpartijen zijn eerder regel dan uitzondering en voor de nieuwsselectie geldt: gruwelijker is beter. Exemplarisch is de sectie ‘goed nieuws’ van nieuwswebsite News24_._ Het laatste bericht dateert meestal van een halve maand geleden. Gooi daarbovenop alle verhalen van bekenden die onder schot zijn gehouden, zijn vastgebonden en beroofd terwijl de nanny een rondje met de baby liep, en je begrijpt waarom delen van het land in een permanente staat van angst leven. De misdaadcijfers liegen er overigens niet om. Die stijgen de laatste twaalf jaar in vrijwel elke categorie. Wie ’s avonds over straat gaat in Kaapstad of Johannesburg, kan beter samen gaan dan alleen, donkere stegen vermijden en niet met z’n telefoon gaan staan zwaaien. Ik sta erin als Gerard Reve. Die schreef dat als iemand met een mes op je afkomt, je het best kan zeggen: ‘Als het moet, vooruit dan maar, ik bemoei me er niet meer mee’.”

Je beste vriend

“Ik interviewde prijswinnend schrijver en academicus Johnny Steinberg voor Het Financieele Dagblad. Die verklaart de toename van misdaad vanuit het uiteenvallen van de Zuid-Afrikaanse staat, de vruchten van negen jaar Zuma. Onder president Jacob Zuma ontstond een wijdverbreide, diepgewortelde cultuur van cliëntelisme. Ambtenaren hebben jarenlang enorme bedragen in eigen zak en die van vriendjes gestoken. De schatkist is geplunderd en de energielevering, de belastingdienst, de rechterlijke macht, en het politie-instituut  zijn deels in elkaar gedonderd.”

Steinberg: ‘Tussen 1994 en 2011 daalde het aantal misdrijven in bijna elke categorie. Dat was het resultaat van onder meer een goed gehandhaafde, nieuwe wapenwet waardoor het aantal vuurwapens in omloop daalde en het aantal vuurwapengerelateerde misdrijven terugliep. Daarnaast werden er zeer gerichte, gespecialiseerde opsporingscampagnes uitgevoerd die zich richtten op overvallen op geldtransportwagens en banken. Goed beleid, goed bestuur. Nu de Zuid-Afrikaanse staat uiteen is gevallen, is in één decennium de politie als integraal onderdeel van het alledaagse leven langzaamaan verdwenen. Georganiseerde misdaad is endemisch geworden.’

“Ik ging in Johannesburg mee met de politie. Voordat de actie begon, werd honderdvijftig man gedrild door de brigadier. ‘We gaan niet stelen,’ riep hij, ‘want dan verliezen we onze reputatie! Dus geen kratten bier jatten!’ Het was een vreemd circus dat zich die middag voltrok. Voor het oog van cameraploegen zetten agenten dan een snelweg af en kammen ze halve townships uit, op zoek naar overvallers en vandalen. Veel kruimeldieven en ongedocumenteerde jonge  gasten uit buurlanden, op zoek naar een beter leven. 850 man werd die dag in busjes afgevoerd. Niets anders dan spierballenvertoon. Steinberg vergelijkt politie-optredens met theater.  Ironisch,’ vertelde hij me, ‘dit soort intensive, haast militaire operaties voerde de politie uit tijdens de Apartheid’: ‘Toen tegen elke zwarte Zuid-Afrikaan zonder de juiste papieren op zak, nu tegen buitenlanders zonder de juiste papieren op zak. Toen ik hier onderzoek naar deed, tien jaar geleden, kon zulk politieoptreden nog op veel steun rekenen onder de bevolking. Wanneer je een gebied binnenvalt en arrestaties uitvoert, zeg je eigenlijk dat wie niet is opgepakt, erbij hoort – veilig is.’”

Nederland profiteert

“Nederlanders vormden in 2021, per saldo, de grootste groep investeerders in Zuid-Afrika. Waterstof staat hoog op de agenda van Den Haag en bedrijfsleven.  Rutte IV wil een Noordwest-Europese waterstofeconomie gaan bouwen als alternatief voor gas, en Zuid-Afrika en Namibië moeten daarbij helpen. Daar kan waterstof groen geproduceerd worden. Veel wind, veel zonuren, veel ruimte. En de arbeid is er lekker goedkoop. De waterstof moet worden omgezet in ammoniak, een vloeibare vorm, en dan op schepen naar Rotterdam gaan. Rotterdam vangt haveninkomsten, de overheid belasting. Om in de verwachte vraag in heel Noordwest-Europa te kunnen voldoen, moet er in 2035 tot 60 procent en in 2040 tot 70 procent worden geïmporteerd.”

“Het is weer hetzelfde liedje: vooral Europa profiteert. Er ontstaat hooguit tijdelijk werk ter plaatse: bouwvakkers, wegenbouwers, installateurs en cateraars, en dan blijven er structureel misschien een tien- of honderdtal banen over. Ik sprak de broer van oud-president Mbeki daarover, hij is econoom. Lekker kritisch, ook op het beleid van zijn broer, onder wie overigens de grootste economische groei van na ’94 is gerealiseerd. Hij wees me op wat economen de resource curse noemen: de Zuid-Afrikaanse economie draait nog steeds op grondstofwinning. Toen vooral goud en diamanten, nu ook steenkool en andere metalen. De mijnbouw draait op goedkope, zwarte arbeid. Een selecte groep verdient daar goed aan, waaronder de overheid, maar het overgrote deel van de beroepsbevolking zit werkloos thuis en moet onderhouden worden. Ongeveer 18% van de 62 miljoen Zuid-Afrikanen ontvangt maandelijks een uitkering.”

“Een probleem van al die westerse dollars en euro’s, is dat er buitenlandse expertise moet worden ingevlogen, en dat het geld dus terugvloeit naar het buitenland, en dat Pretoria die leningen op een dag toch echt moet terugbetalen. Ik weet niet uit m’n hoofd hoe groot de schuldenberg in Afrika inmiddels is, maar dit soort deals lijken eerder regel dan uitzondering. Het is eigenlijk een vorm van economische kolonisatie. Ordinaire uitbuiting.”

Plaasmoorde

“Ik wil daar toch nog eens een verhaal over schrijven, maar ik twijfel. Je maakt het al gauw groter dan het is. Het onderwerp is totaal gepolitiseerd, in Zuid-Afrika en erbuiten. Gevoelig, brandbaar. Zeker wanneer Musk en Trump zich er op X mee gaan bemoeien.”

“Aan de ene kant staat Julius Malema, leider van de radicale Economic Freedom Fighters (EFF). Zelfverklaard revolutionair. Hij zong laatst op een verkiezingsrally weer ‘_Kill The Boer_’, een omstreden nummer waarin opgeroepen wordt om boeren af te knallen. Een strijdlied uit de anti-apartheidsstrijd. Malema heeft dat vaker gedaan en is door de rechter al eens op z’n vingers getikt. Aan de andere kant staan Afrikaner politici die een narratief hebben gesponnen dat suggereert dat er drijfjachten op boeren plaatsvinden. De cijfers geven een ander beeld: in 2022 werden 50 moorden op boerenerven gerapporteerd, een daling ten opzichte van de twee jaren daarvoor. Om dat in perspectief te zetten: in 2021 vonden in heel Zuid-Afrika 25.181 moorden plaats.”

Blank of wit

“Huidskleur doet er in mijn verhalen zelden toe. De lezer ziet het wel op de foto. Waar het er wel toe doet, laat ik de keuze liever aan de geïnterviewde zelf. Blank, wit, zwart, gekleurd, van kleur. Daarnaast hanteer ik voor mezelf de regel: als het over de situatie van vóór 1991 gaat, dan past ‘blank’ beter dan ‘wit’, en vice versa. Het was immers Slegs vir blankes, niet Slegs vir wittes.”

“Discussies met de redactie in Amsterdam zijn vermoeiend, maar je hebt bij een krant nu eenmaal met een stijlboek te maken en met een Nederlands publiek, en dus Nederlandse gevoelswaarde. Taal verandert bovendien. Ik sta er niet politiek in. Ik ben journalist, geen activist. Waar het ingewikkeld wordt: coloured, verwijzend naar de nazaten van de Khoi, de San, kolonisten uit Europa en slaven uit Azië, die 9 procent van de bevolking vormen. Kleurling kan niet, gekleurd is verwarrend, en bruin dekt de lading niet.”

AfrikaBurn

“In april komen ze weer: de festivalgangers uit de Randstad die een week gaan soul-searchen in de Tankwa-woestijn. Eén grote hedonistische puinzooi, met een rijk aanbod aan ayahuascasjerpa’s en yogacursussen. Je kunt er ook leren ademen door je yoni.”

“AfrikaBurn begon als alternatief op Burning Man, dat vercommercialiseerd was. Ik vrees dat AfricaBurn hetzelfde lot wacht. En het barst er dus ieder jaar van de Nederlanders met een dertien-in-dozijn-Zuidasaccent. Directe vlucht vanaf Schiphol, in Kaapstad drugs inslaan en vintage-kledingwinkels overhoop trekken (de eigenaresse van zo’n zaak vertrouwde me toe dat de kleding gewoon in sweatshops in Bangladesh wordt gemaakt), en dan in de huurauto met flessen gekoelde bubbels en zakken chips naar niemandsland. Nog nooit band verwisseld natuurlijk. Op de terugweg telde ik vorig jaar eenentwintig klapbanden.”

Boekje

“In 2019 bracht Mai Spijkers m’n novelle Wolfsjong uit. Genomineerd voor een Bruine Uil, niet gewonnen. Het kreeg een handvol besprekingen in ter ziele gegane hobbyistenblaadjes en is verder onopgemerkt gebleven. Zalig eigenlijk, werken in de luwte van de bekendheid. Ik kan zonder problemen alles opschrijven wat ik wil, toch geen hond die het leest.”

“Vorig jaar verscheen mijn romanette Bobbejaanskloof, door Thomas de Veen in NRC Handelsblad reviaans genoemd. Da’s belangrijk, want je moet als schrijver in een traditie staan en Reve is wat mij betreft de beste schrijver die het Nederlandse taalgebied heeft voortgebracht. Volstrekt eerlijk, volledig zichzelf. Authentiek dus.”

“M’n verhaal speelt zich af in de Karoo, de halfwoestijn van Zuid-Afrika, waar ik denk de psychologie van Zuid-Afrika te hebben gevonden. Althans die van de Afrikaners, dat vreemde, vrome volk van calvinisten, klem tussen trots en schaamte, goed met een schroevendraaier en wat onhandig in het sociaal contact.  Hij grilt het vlees, zij mag in de keuken een salade staan maken. Zo moeten de jaren vijftig in Nederland eruit hebben gezien, denk ik dan. Ik begrijp de Afrikaner, gek genoeg. Het moet mijn gereformeerd jeugd in Harderwijk zijn. Waar kwam jij ook alweer vandaan? Uddel toch?”

Uit Bobbejaanskloof:

Ik bestel – waarom ook niet – een beugelfles bier, en ga aan een tafel bij het raam zitten lezen, naast een schilderij waarvan ik de echtheid niet kan bepalen. Op het canvas, in een landschap van beige vegen, zijn ossen afgebeeld die huifkarren voorttrekken, geleid door een paardrijdende verkenner met een hoed, de loop van zijn buks rustend op zijn schouder. Dit moeten de Trekboeren zijn, de nakomelingen van de scheepsjongens en weesmeisjes uit Holland die vier maanden door elkaar waren geschud door de zee en een dieet van gort en bedorven water hadden overleefd. Ze trokken zonder bestemming door de wildernis, op zoek naar grazige weiden om palen in de grond te slaan. Een dolend volk dat nergens ooit echt welkom zou zijn, en dus alleen maar kon uitsterven.

“De verteller komt vast te zitten in rock-bottom South Africa en ontmoet daar de lokale klusjesman, die hij denkt te herkennen vanuit zijn vroegste jeugd. De twee ontwikkelen een dierlijke obsessie voor elkaar, die op ellende uitloopt. Het harde karakter van de liefde tussen twee mannen vind ik een prachtig, ontroerend gegeven.”

Lekker cruisen bij Sandy Bay

“Kaapstad is een goeie nichtenstad. Je kunt er gearmd over straat zonder afgetuigd te worden en de drie grote woestijngeloven, plus een cultuur of twintig, wonen er in betrekkelijke vrede samen. De homofiele reaguurder raad ik aan om naar Beefcakes te gaan, of lekker te gaan cruisen bij Sandy Bay. Hetero’s kunnen naar herenclub Maverick’s. Ik heb nog één van de Maverick’s-danseressen geïnterviewd, Demi Reitz. Zij kwam in de onderwereld terecht en is nu zeer succesvol als koperdief. Meth head extraordinaire and arguably the baddest bitch in Cape Town. Zuid-Afrika is een wonderschoon, wreed, complex land vol oorspronkelijke mensen. Hier openbaarde het leven zich pas ten volle aan me.”