Geenstijl

Een vuistdikke biografie die opent met een knetterende vloek geniet onmiddellijk mijn interesse en mijn waardering. Mark Koster, die eerder de bijzonder smakelijke pageturner De Mol. De machtigste mediafamilie van Nederland schreef, is in de opening van De Belg. Christian Van Thillo. De mediakoning van de Lage Landen meteen op ramkoers.

‘God-ver-dom-me!’ Christian Van Thillo is geïrriteerd. De grootste mediaondernemer van de Lage Landen zit zich te verbijten in zijn helder verlichte werkkamer op de tiende etage van het hoofdkantoor aan het Mediaplein 1 in Antwerpen. Hij heeft zich verschanst aan de ronde tafel die uitzicht biedt over de skyline van zijn geboortestad. Dit is de plek van de patron. De uitkijkpost over zijn rijk, uitwaaierend van Aubange, in het zuidelijkste puntje van Wallonië, tot aan Bourtange in Noordoost-Groningen, een gebied met bijna 29 miljoen inwoners die hij allemaal bereikt met zijn kranten, tv-zenders, radiostations, magazines, apps en internetportalen. In Denemarken bezit hij ook nog een krant: Berlingske. De persbaron heeft een kopje espresso voor zich staan en heeft zichzelf een glas bruiswater ingeschonken. De koolstof sist nog even in het glas. De zon valt over zijn gezicht. Een man met een spits voorkomen en een mond die tuit als hij zich onrechtvaardig behandeld voelt. En dat is nu het geval. Christian Van Thillo bestudeert de man tegenover hem. Het kan toch niet waar zijn dat die mens al die onzinverhalen gelooft waarin hij als sukkel wordt weggezet? Het is toch van de zotte dat Christian Luc Marleen Maria Van Thillo, bijna zestig jaar, door deze man wordt afgeserveerd als ondernemer die zijn imperium heeft opgebouwd met subsidies van zijn politieke vriendjes? Dat. Is. Niet. Waar. Dertig jaar heeft hij aan zijn imperium gewerkt. Dertig jaar! Meer dan tienduizend dagen. Elke dag alles gegeven, op een paar dagen na als hij even een paar uur fietste, surfte of in de Caribbean in zijn catamaran lag te dobberen. Dit hoeft hij niet te pikken... Waarom kennen die persmuskieten de feiten niet?

Koster: “Van Thillo’s levensverhaal is dat van een geheimzinnige uitgever die een deel van ons nieuws bezit, maar zelf zelden transparant is over zijn motieven. In elke fatsoenlijke democratie controleert de pers de macht, maar wie controleert de macht van de pers? Wie controleert Christian Van Thillo? In Italië had je Silvio Berlusconi, in Engeland Rupert Murdoch. In Amerika zijn Elon Musk, Jeff Bezos, Mark Zuckerberg persreuzen die onder een vergrootglas liggen. Over deze magnaten zijn bibliotheken volgeschreven, maar de perstycoon die regeert over de Lage Landen denkt zich onbespied te kunnen wanen. Dat is niet langer te accepteren. Wie is Christian Van Thillo? Wie zijn zijn vrienden? Hoeveel macht oefent hij uit over redacties, en daarmee over de lezers? En in hoeverre komen zijn openbaar geuite idealen overeen met zijn handelen? Bepaalt hij wat we lezen, kijken en wat we vinden? Moeten we hem wantrouwen? Wat is zijn invloed op ons? De vraag is legitiem nu zijn bedrijf, met een omzet van 1,8 miljard euro, bijna tachtig merken exploiteert en dagelijks een miljoenenpubliek bereikt. Overal is hij aanwezig. Overal staat hij in contact met ons. Allemaal hebben we met hem te maken. Van de rtl-kijker in Wallonië tot de Qmusic-luisteraar in Winschoten, en de Berlingske-lezer in Kopenhagen. Van de administrateur die het AD leest tot de rechtenstudent die NU.nl aanklikt. Van progressievelingen die de Volkskrant spellen tot aan de conservatieven die zweren bij Het Laatste Nieuws. Van bejaarde dames die Story in de bus krijgen tot tienermeisjes die Flair doorbladeren. Hij exploiteert Libelle en Margriet, maar ook jeugdblad Donald Duck. Hij geeft het gedistingeerde tv-magazine HUMO uit, maar ook Dag Allemaal, een kappersblad vol roddels. Hij is de baas van elf regionale krantentitels in Nederland, en de eigenaar van de grootste commerciële tv-zender in België, VTM. En straks – als de Autoriteit Consument en Markt instemt – ook nog van RTL Nederland. Dan is hij met afstand de grootste mediatycoon van de Lage Landen.”

Goedbetaalde lakeien en laffe jaknikkers

Van Amerongen: De biografie is vast juichend ontvangen bij Trouw, Het Parool en de Volkskrant. Staan de knechten van Van Thillo in de rij om jou te interviewen?

Koster: “Roelf Jan Duin, een mediaredacteur van Het Parool, wilde mij graag interviewen over zijn grote baas. Even later belde hij mij terug: het interview over de biografie gaat niet door, want zo’n verhaal is niet geschikt voor een typisch Amsterdamse krant. Ik zei tegen hem: ‘Goh, interessant…

En morgen zeker weer een stuk in het Parool over een woke balletgroep in Zuid-Siberië of iets in die geest…’ dacht ik. Die redacteur heeft natuurlijk van hogerhand zo'n subtiele Vlaamse net-niet-oekaze vol gelegenheidsargumenten gekregen, dat het interview over de grote baas niet door mag gaan. Maar dan ben je toch een eikel als je je zo laat terugfluiten?

Van Thillo wilde na talloze verzoeken niet meewerken aan De Belg. Raar toch? Nadat ik hem tweeënzestig vragen had gestuurd, stuurde hij Marc van Breda - general counsel van de DPG - op mij af.

Van Breda dreigde mij juridisch te zullen opjagen vanwege mijn vragen met ‘lasterlijke’ aannames. Het is in strijd met de geest van alle journalistieke hygiëne omdat de general counsel eerder nog dikke woorden over persvrijheid gebruikte toen een van de DPG-journalisten werd aangeklaagd door de AIVD vanwege het lekken van staatsgeheimen. DPG reageert kortom zelf als een staatsapparaat als het eigen falen betreft. Dan blijkt de uitgeverij te zijn bevolkt door goedbetaalde lakeien en laffe jaknikkers, die hun journalistieke hart hebben begraven in de kelder waar hun champagne gekoeld staat.”

Van Amerongen: Die DPG-dreigbrief (PDF) is natuurlijk geweldige reclame en clickbait voor je boek. Van Breda somt meteen de meest sappige hoofdstukken in je boek op: het verzwijgen van de kommersjele relatie tussen premier Alexander de Croo en de pornoster en klassehoer Eveline Dellai in alle bladen van Van Thillo, de doofpot over topman Jaak Smeets, de grootste viespeuk van de DPG, de doofpot over Christian’s neef Joris van Thillo, die een dronken man doodreed en het oorlogsverleden van de Van Thillo-dynastie.

Van Breda schrijft: “U lijkt met een aantal vragen op zoek naar bewijs voor een losbandige levensstijl. Zo spreekt u over ‘helemaal los’ gaan en op stap gaan met jonge redacteuren in bepaalde clubs. Van Thillo herkent zich totaal niet in dergelijke lasterlijke aantijgingen.”

Van Amerongen: In De Belg wordt Van Thillo aan de hand van talloze bronnen omschreven als een lompe, ietwat misogyne casanova die de bacchanalen niet schuwt. In het hoofdstuk De Dildo van Leuven maak je hem juist een beetje menselijk.

Koster: “Over de “mens” Van Thillo kreeg ik een mooi voorbeeld toen het boek al bij de drukker lag, ging over Van Thillo’s optreden bij de Masked Singer. Een gouden scène. Van Thillo is zo enthousiast over het programma dat hij tijdens de viering van het personeelsfeest zelf in een pak kruipt en zich laat toejuichen. De medewerkers die thuis zitten vanwege covid kunnen via een online verbinding zien hoe de baas uit een carnavalspak springt.”

Van Amerongen: Ik moest tijdens het lezen van De Belg regelmatig denken aan de serie Succession en aan Rupert Murdoch. Je hebt het over goedbetaalde lakeien en laffe jaknikkers. Het hoofdstuk Achter de baas aan fietsen is daar een goed voorbeeld van. Je schrijft: Als Van Thillo Richard Nixon is, dan is Philippe Remarque Henry Kissinger, de charmante ambassadeur van diens gedachtegoed.

Koster: “Klok en Remarque zijn al snel de Jut en Jul van het concern. De hoofdredacteur en zijn adjunct vallen de ganse tijd in katzwijm voor de baas. Ze zijn bijna verliefd op hem en herhalen graag de anekdote dat ze uit eten gaan en Van Thillo hen imponeert met zijn kennis van wijn.

Die passage in De Belg: Tijdens het etentje schudde de baas met zijn glas, rook er even aan en kon de heren vertellen dat de druiven van deze wijn van de zuidelijke flank van de berg afkomstig waren. Bert Wagendorp, die even in de belangstelling stond van Van Thillo omdat hij mogelijk hoofdredacteur zou worden, mag ook één keer met Van Thillo drinken. Het valt hem op dat de baas graag ‘een van de jongens’ wil blijven. En dat de baas om opportunistische redenen met de ondergeschikte een pintje pakt. ‘Aan de bar van Het Sportpaleis bestelden we een flesje West-Vleteren, een exclusief trappistenbiertje van meer dan 10 euro. “Een prijzig biertje,” zei ik. Toen namen we er eentje en die verdeelden we over twee glazen. Hij kon de hele kroeg kopen, maar wilde niet patserig overkomen. Toen ik aangaf geen interesse te hebben in een managementpositie, was ik niet meer interessant. Het had geen zin meer om in me te investeren. Hij had me niet meer nodig. Snapte ik best,’ vertelt Wagendorp. De Volkskrant boys transformeerden op deze wijze in behaagzieke keurscorpsklerken.”

De stokoude abonnees van TROUW zijn dol op Van Thillo’s seksspeeltjes

Over hoofdredacteuren gesproken: ronduit hilarisch is het hoofdstuk Seksspeeltjes. Je schrijft: Trouw-hoofdredacteur Cees van der Laan heeft er steeds meer moeite mee dat zijn abonnees – vrome christenen – ook Topics-artikelen gevoed krijgen die veraf staan van hun belevingswereld. Tijdens bijeenkomsten tussen Topics en Trouw is de sfeer soms achterdochtig. Op tweede pinksterdag in 2017 gaat het helemaal mis tussen de christelijke krant en de DPG-start-up. In de Topics-nieuwsbrief popt een artikel op hoe je je seksleven spannend kunt houden: ‘Wat wasknijpers, Nutella en champagnekurken kunnen betekenen voor je seksleven’, luidt de kop. Het stuk uit Het Laatste Nieuws beschrijft hoe antiroosshampoo kan dienen als glijmiddel, hoe een champagnekurk op een elektrische tandenborstel een garantie is voor knallende orgasmes en het gebruik van Nutella tot gelukzalig genot leidt tijdens het bedrijven van orale seks. De nieuwsbrief ploft ook in de mailbox bij Cees van der Laan, de hoofdredacteur van Trouw. Die schrikt en kruipt achter zijn computer. Zie je wel. Dit is waar hij voor waarschuwde. In een boze mail aan de redactie doet hij zijn beklag dat abonnees op de christelijke feestdag geconfronteerd worden met vunzigheid. Als de redactie de cijfers bestudeert, komen ze tot een conclusie die Van Thillo bevalt, maar Van der Laan niet. Het stuk blijkt waanzinnig goed gelezen. En nog gênanter: Trouw-lezers blijken de grootste afnemers van het stuk. Awesom-O heeft zijn werk gedaan, en zo knaagt Van Thillo verder aan de fundamenten van de journalistieke autonomie.

Koster: “Dat was fantastisch, hè. Dat die Kees van der Laan zo verschrikkelijk kwaad was. Ik heb natuurlijk met een paar redacteuren van Trouw gesproken en die lagen helemaal blauw van het lachen. Dat die Kees van der Laan zo verschrikkelijk kwaad was, op tweede pinksterdag. En dat die schijnheilige lezers van Trouw het stukje over knallende orgasmes massaal hebben gelezen. Ach, die kleine, christelijke wereld met z'n hoge moraal...”

Adblocker, de obsessie van Van Thillo.

Uit De Belg: Adblockers zijn bijkans een obsessie voor Van Thillo. Ze tasten zijn businessmodel aan, vindt hij. In Europa vecht hij ertegen. Bij Telenet, dat de reclames uit VTM-programma’s wilde slopen, had hij nog te maken met weerbarstige politici en een hoofdredacteur die kritische stukjes wilde schrijven. Met dat soort lastpakken hoeft hij nu geen rekening meer te houden. Dit zijn ‘clicks voor niks’. Gratis geld. Dat de stukjes geen onafhankelijke journalistiek zijn, boeit niet. Wat is het probleem precies? Van Thillo ziet het niet. Als mensen informatie willen over hypotheken of een zorgverzekering, dan mag DPG toch helpen? Bij het AD doen ze er gelukkig niet moeilijk over. Hoofdredacteur Hans Nijenhuis gaat mee in de trend. Servicejournalistiek is journalistiek én service, én-én, betoogt hij. Niet óf-óf. De serviceredactie werkt buiten de redactie om. Dat zijn moderne lui die met behulp van zoekdata inspelen op latente verlangens van de lezers. Als het zomer is, altijd even weer dat stukje hoe je de kinderen rustig houdt achter in de auto. Ook even de reisverzekering erin schrijven en hop, daar lopen weer wat lezers over de loopplank naar Independer.

Waspoeder

Ludwig Verduyn, de bij De Morgen ontslagen onderzoeksjournalist, gruwelt van deze vorm van journalistiek. Op 9 maart 2020 legt hij met behulp van een casestudy over de lancering van een waspoeder uit hoe de journalistieke grenzen vervagen. Aan de hand van citaten van een interview met Nora Vanderschrick (ze noemt zichzelf ‘Head of Native, Creative & Strategy’) kijkt hij met de lezers onder de motorkap van de servicejournalistiek bij DPG. Hij onthult hoe Procter & Gamble, de uitbater van het wasmiddel, samen met DPG een zogeheten branded-contentcampagne opzet rond de herlancering van Dash-waspoeder. Het wasmiddel wordt aangeprezen onder het motto ‘#ShareTheLoad’. Dat is een campagne voor gelijkheid in het huishouden, die in wezen niet meer is dan sluikreclame om samen de was te doen met het wasmiddel van de multinational. Vanderschrick is onbeschaamd over de achterliggende doelstelling. ‘Eerst hebben we een niet gebranded deel gebracht, waarin we verschillende redactionele stukken over gelijkheid in het huishouden opnamen. Pas daarna kwam het branded gedeelte, vooral in magazines,’ vertelt ze. Op de website staan wervende instructievideo’s hoe adverteerders hun boodschap kunnen verspreiden in een journalistieke omgeving. ‘Bij branded content breng je het verhaal op een journalistieke en daardoor betrouwbare wijze. De commerciële boodschap is op een subtiele wijze verwerkt in een redactioneel ogend artikel. Het artikel verschijnt in een ander landelijk of regionaal nieuwsblad en heeft daardoor een professionele en geloofwaardige uitstraling,’ legt een medewerker uit in de digitale testimonial. Met vergelijkingssite Independer creëerde Van Thillo een datadeeltjesversneller waarmee hij zijn abonnees verleidde om hypotheken, verzekeringen en computers te kopen. De kranten werden afgetapt om klanten te bereiken. De abonnee werd consument die geld moest besteden in het DPG-warenhuis.

De Van Thillo’s en Hitler

Het hoofdstuk Zwaaien naar Adolf Hitler leest ook als een trein:

Neurenberg, 10 september 1936. Adolf Hitler staat ver weg op het majestueuze witte leistenen podium, maar zal straks goed zijn te verstaan. Voor de Führer staat een handvol microfoons opgesteld. Ir. Renaat Van Thillo is met zijn vrouw en in gezelschap van een groep Vlaamse vrienden naar Neurenberg afgereisd om de toespraak van Hitler bij te wonen in de Luitpoldarena. Net als een half miljoen andere aanhangers. De Vlaamse vriendengroep, onder aanvoering van de antisemitische propagandist Jozef De Langhe, reist al vier dagen door Duitsland. De Belgen hebben Koblenz, Wiesbaden en Adenau aangedaan, maar eindigen hun rondreis met een bezoek aan de Beierse stad waar de nazi’s al jaren bijeenkomen voor de Rijkspartijdag. Neurenberg is ook in september 1936 weer het epicentrum van de NSDAP-festiviteiten. De sfeer is uitgelaten, feestelijk bijna. In de straten, waar groepen nazi’s af en aan marcheren alsof ze naar een voetbalstadion lopen, wapperen hakenkruisvlaggen en is het een komen en gaan van nazikopstukken. De Führer en andere hooggeplaatsten uit de NSDAP spreken tussen 8 en 14 september aanhangers toe, over tal van onderwerpen, variërend van het gevaar van het bolsjewisme tot aan de noodzaak van rassenpolitiek en het leed van de boerenstand tot aan de plaats van de arbeider in Neu Germania. Hitler is bij het stenen plateau waar hij nu gaat spreken gearriveerd in een Mercedes met open dak. De Führer houdt de rede voor vrijwilligers die zich hebben gemeld voor de arbeidsdienst, zo’n 45.000 jongens, allen gestoken in een bruin uniform. Renaat Van Thillo heeft een wetenschappelijke interesse in dit thema: hoe kan gezamenlijke arbeid de vorming van een natie bevorderen? Dat boeit hem. Met z’n allen vechten voor één groot ideaal. Renaat Van Thillo is de oudoom van Christian Van Thillo, de hoofdpersoon van dit boek. Hij zou verder geen rol van betekenis hebben gespeeld en terzijde zijn gebleven in de familiegeschiedenis, ware het niet dat hij de eerste uitgeefactiviteiten van de Van Thillo’s onderneemt, eerder nog dan zijn broer Bill.

Kleinzoon Christian, die ook een laag openbaar profiel nastreeft, laat zich niet uit over de nazi-jaren. Eén keer, in een interview met De Morgen, toont Van Thillo begrip voor de Vlaams-nationalistische strijd van zijn voorouders: ‘Die mensen moesten nog in het Frans naar school gaan, ze kregen geen kansen als ondernemers. Had ik toen geleefd, dan had ik wellicht precies hetzelfde gedaan,’ zegt hij. Maar de krant confronteert hem niet met het verleden van zijn opa en zijn twee oudooms. Misschien is dat ook wel de Vlaamse variant van omgaan met een foute familiegeschiedenis. Doorlopen en doorgaan. Als je er geen aandacht aan geeft, is het ook geen probleem. Het heulen met de Duitsers is na de oorlog al snel geen item meer. Tijdens de bevrijding zijn er hier en daar wat afrekeningen met collaborateurs, maar een maatschappelijke zorg is het niet. In België is de oorlog – minder dan in Nederland – geen morele democratielijn, stelt historicus Bruno De Wever. ‘Collaboratie heeft in Vlaanderen een andere connotatie dan in Nederland, waar het verzet een belangrijke plaats opeiste.’

Marc van Breda in de DPG-dreigbrief aan Koster: “U schijnt nogal belang te hechten aan het oorlogsverleden van Renaat Van Thillo, een broer van de grootvader van Christian Van Thillo. Het gedachtegoed van deze oudoom was uitdrukkelijk niet dat van de grootvader van Christian Van Thillo. Aan Renaat Van Thillo en Mon van Thillo heeft Christian Van Thillo geen herinneringen. Renaat Van Thillo heeft hij nooit ontmoet, Mon Van Thillo nauwelijks. Het is onzinnig om Christian Van Thillo 80 jaar na dato verantwoordelijk te houden voor het optreden van een broer van zijn grootvader. Derden hebben dat ook nimmer gedaan. Uw veronderstelling dat het oorlogsverleden van een oudoom onderdeel zou hebben uitgemaakt van besprekingen over Trouw en Het Parool is dan ook onjuist.”

Van Amerongen: In hoeverre is het oorlogsverleden van de Van Thillo’s relevant voor het media-imperium van Christian? Overigens was de Leysen-dynastie, eigenaren van concurrent Mediahuis (De Limburger, NRC Handelsblad, De Telegraaf, Metro en de dagbladen van Holland Media Combinatie) net zo fout in de oorlog.

Koster: “Wel, twee verschillen: Een: André Leysen legde in biografie verantwoording af. Twee: De Van Thillo’s namen in 1949 een uitgeverij over vol met collaborateurs en daarmee continueerde de zwarte tijd een opstapje naar de opbouw van het imperium. Ook daarover wordt gezwegen.’

Foefelen en sjoemelen

Je schrijft in De Belg over het voortdurende gefoefel en gesjoemel van Van Thillo. Zijn nauwe banden met de machthebbers leveren hem talloze financiële voordelen op. Vaak is er concurrentievervalsing. Een voorbeeld is de lening van 100 miljoen die DPG van de Europese investeringsbank kreeg.

Koster: “Onder welke condities kreeg Van Thillo die 100 miljoen? Wie zit daar achter? Wat zijn de terugbetalingstermijnen? Konden andere mediahuizen ook aanspraak maken op zo’n lening? Hoe is dat gegaan? Follow The Money zou dat moeten uitzoeken. Het FD. 100 miljoen is echt een krankzinnige lening. Juist daarover zouden de Belgische media moeten schrijven. Van Thillo is een intransparante schaduwmacht. De vijfde macht. De lange arm van de katholieken. Wie controleert zo'n groot mediaconglomeraat? Kijk hoe Van Thillo zijn bedrijf heeft georganiseerd. Als je die organisatiestructuur kent, weet je dat die niet leidt tot transparant gedrag, maar tot gedrag om de baas te pleasen. En dat lijkt me toch niet de juiste manier. Ik denk niet dat Van Thillo een geheime politieke agenda heeft, hij is gewoon een opportunistische zakenman. Hij wil macht, macht en nog meer macht. Daarom wil hij nu RTL kopen, dat is zijn natte droom.”