Geenstijl

Waar is het fout gegaan?

Wordt dit een column met hoe slecht Poetin wel niet is? Of hoe slecht de EU wel niet is? Ja en ja! De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is een gevolg van de geopolitieke zetten van de afgelopen decennia. De meeste politici en experts in de media stellen dat niemand dit had voorspeld, dus die Putin moet wel van het padje zijn om hetgeen te doen wat als onmogelijk werd geacht: Oekraïne binnenvallen. Deze stellingname toont een beperkt historisch besef aan in combinatie met een etnocentrische inslag en negeert compleet de eigen rol die het Westen heeft gespeeld in de aanloop naar dit conflict.

De context van dit conflict begint al in een ver verleden, maar om de word count van deze column binnen de perken te houden, begint dit verhaal pas rond de val van de muur. Het Russische rijk was op de knieën gebracht (mede door Afghanistan, waar later op wordt teruggekomen). Uiteindelijk viel De Muur en kwam er al snel het plan voor de unificatie van Oost- en West-Duitsland. De experts zagen natuurlijk gelijk in dat deze unificatie de potentie had om NAVO linie een stuk oostwaarts te verschuiven. Vandaar de belofte werd gemaakt aan de dan nog USSR om de NAVO “not one inch eastward” te laten uitbreiden.

Maar door het snelle uiteenvallen van de USSR en de uiterst zwakke positie die het overgebleven Rusland had (alles stond in de uitverkoop, tot aan de onderzeeërs aan toe. Leuke filmtip over o.a. dat onderwerp: War Dogs), werd de belofte als niet gedaan beschouwd en begon de EU en de NAVO aan haar expansie richting het Oosten.

Lange tijd kon Rusland er weinig tegenin brengen, maar gestaag herbouwde het land onder de leiding van Putin haar militaire reputatie. Georgië, Tsjetsjenië, Belarus (Wit-Rusland), de Krim hebben dat aan den lijve kunnen ondervinden.

Toen de Oekraïense regering onder de leiding van Viktor Janoekovytsj eind 2013 besloot haar handtekening niet te zetten onder het EU-toetredingsverdrag, vonden er protesten plaats. Deze waren met name in het westelijke deel van de Oekraïne, terwijl in het oosten en zuidelijke deel, er juist grote steun was voor de beslissing van Janoekovytsj. Dit had te maken dat in deze regio's er een grote Russische minderheid woont, die net als de toenmalige president meer heil zag in verdere samenwerking met Rusland in plaats van de EU.

Begin 2014, na een verbod op protesten, werd er toch geprotesteerd en traden de autoriteiten hard op met vele doden en gewonden tot gevolg. Uiteindelijk werd, met behulp van steun van buitenaf (zie kwalijke rol van Van Baalen en Verhofstadt), het te heet onder de voeten voor de zittende president en ontvluchtte hij (samen met zijn trawanten) het land. Uiteindelijk kwam er een veel meer pro-EU bewind in Oekraïne.

De Russen zagen de bui al hangen en namen direct actie door de Krim in te nemen. Dit werd onder het mom gedaan van “het beschermen van de Russen die daar wonen” maar had vooral te doen met de strategische ligging van de Krim met haar grote Zwarte Vloot-basis. Maar ook in de Donbas-regio werd het erg onrustig en pro-Russische separatisten riepen hun eigen staat uit (Luhansk en Donetsk). Met behulp van al dan niet juist geformuleerd referendum in deze regio, besloot 90 procent de separatisten te steunen.

Na vele schermutselingen werd eind 2014 een staakt-het-vuren afgesproken; Akkoord van Minsk. Maar dat ging niet al te best dus kwam er een Minsk II Akkoord begin februari 2015, waarin beide regio’s binnen de Oekraïne zouden blijven maar wel een speciale status zouden genieten.  “Maar de Oekraïense regeringen blijven de akkoorden saboteren” (<leestip), dus echt goed werkte dat niet; iets dat de Russen maar al te graag gebruiken in hun retoriek om de Oekraïne binnen te vallen.

Waar het fout is gegaan? Wel, net zoals Kalb en Ishchenko in hun NRC artikel betrachten en zoals  de onderstaande professor betoogt, had Oekraïne geheel neutraal opgezet moeten worden zodat het een corridor zou vormen tussen West en Oost. Alleen zo zou een conflict kunnen worden vermeden.

Daarnaast was er meer aan de hand dan alleen Oekraïne; Rusland werd door zowel de VS alsmede de EU steeds als de grootste vijand afgeschilderd. Hoewel het Rusland van Putin nooit een echt warme bondgenoot zou kunnen worden van de EU, heeft deze buitenlandpolitiek van de EU en de VS, Rusland in de armen van de echte vijand gedreven: China.

Als de EU niet zo vol was van zichzelf en niet alles door de etnocentrische bril (“in het Westen wordt de Maidan-opstand die toen plaatsvond vaak gezien als een van de liberale ‘kleurenrevoluties’ in de post-Sovjet-ruimte. Tegelijkertijd behoort deze opstand, ook al wordt dit vaak verdoezeld, tot het soort onliberale, rechtse mobilisaties”) zou hebben bezien en een meer realistische politieke koers had gevaren, dan was de kans groot dat het huidige militaire conflict vermeden had kunnen worden en dat Rusland niet in de Chinese invloedsfeer was geraakt.

Het gevoerde buitenlandbeleid zou wel eens een vergissing met grote historische consequenties kunnen zijn. Of wellicht kan die conclusie nu al gemaakt worden. Laten we hopen dat de parallellen van de huidige ontwikkelingen met deze absolute must read, Sleepwalkers, niet op de toekomstige ontwikkelingen van toepassing zijn.

Nu heeft dit verhaal nog vele interessante invalshoeken zoals de invloed op gas, olie, nikkel en zo verder. Ook de invloed op inflatie, centrale bank beleid & bankenbuffers, en de effectiviteit van de afgekondigde sancties, is Oekraïne net als Afghanistan een Amerikaanse val voor de Russen, het onzinnige SWIFT-verhaal van Sjoerdsma, maar dar zal ik volgende week over schrijven.