Geenstijl

Wetten zijn te complex geworden

Het betoog van Pieter Omtzigt deze week deed me denken aan een spreuk van de kwaliteitscontrole bij Shell Technology Centre Amsterdam: “Wij zijn hier niet om dingen goed te keuren”. Hun werk is niet het zetten van een stempeltje, een vinkje, de papieren werkelijkheid compleet maken. Hun werk is de kwaliteit te borgen en fouten eruit te halen om een ongeluk, letsel of overlijden te voorkomen.

Toch is het wel hoe de coalitie rolt. Wet na wet is een hamerstuk. Pure fractiediscipline castreert het Kamerlid, het debat is voor de show. Wetgeving is te omvangrijk om door te nemen, men drijft op de mening van legers beleidsambtenaren. Het is voor Kamerleden niet meer te doen met twee ondersteuners een zelfstandig oordeel te vormen, en politieke partijen missen hun denktanks. Ze worden letterlijk levend begraven onder dossiers.

Niet zelfstandig nadenken door een toezichthouder was exact de oorzaak van de kredietcrisis, niemand bij (centrale) banken begreep de nieuwe generatie financiële producten, het onderliggende waarderingsstelsel en het fundamentele risico voor de fabrikant of eigenaar. Gepromoveerde natuurkundigen zaten bij banken een maand te studeren om een waarde te bepalen, de uitkomst zorgde voor de val van diverse banken. De films Margin Call en Inside Job legden dit netjes uit.

Maar het fundamentele probleem zit dieper. Wetten zijn te complex geworden. De Codex van Hammurabi bevatte alle wetten van het Babylonische rijk. We hebben het niet over bergen perkament, maar over een zuil van 2,5 meter hoog met 282 regels en verordeningen. Dat zou je nog uit je hoofd kunnen leren. Wat we nu aan het doen zijn, komt niemand meer doorheen.

Hoe zou de burger deze wetten moeten kennen, laat staan volgen?! Binnen het toeslagencircus moet een aanvrager niet alleen uitzondering op uitzondering kennen, maar ook als flexwerker met onregelmatige werktijden en kinderopvang, moeten inschatten wat het jaarinkomen zal zijn. Dat gaat fout, omdat de fiscus geld terugeist en bewijzen achterhoud voor de rechter, zonder enige grond.

Dat leidde zo vaak tot een terugvordering dat sommigen ervoor kiezen een toeslag waar ze volledig recht op hebben, voor de zekerheid niet meer aanvragen. Hiermee zakt deze groep per definitie onder het bestaansminimum, want dit systeem is bedoeld een inkomen tot dat niveau aan te vullen. Dat levert schuldenproblematiek op die vele malen duurder is dan de uitgespaarde toeslag.

Het was nieuws dat veel wetten die triomfantelijk in de media gevierd zijn, nooit in werking zijn getreden. Van veel wetten kennen we het bestaan niet, of we kennen alleen de titel. Initiatiefnemers schetsen in campagnetaal de inhoud, meestal een fractie van het onderliggende document dat de kern en de geest van de wet ernstig geweld aan doet.

Omtzigt mocht eigenlijk niet praten over de kinderopvangtoeslag. Zo rolt het systeem. Dat is weer uitgesteld naar een andere zitting. Eerst worden zaken zo langdradig en complex, en als het dan fout gaat bestaat de ruimte niet dat uitgebreid te bespreken. Nee, dit moet terug onder het tapijt, en als de storm is overgewaaid, de camera's niet meer draaien, mag Pietertje stoom komen afblazen.

De kinderopvangtoeslagaffaire volgt daarmee al jaren een vast patroon. Er rolt een half massagraf aan lijken uit de kast, die al jaren een uur in de wind stonken. Sinds deze week weten we dat al sinds 2017 alle topambtenaren wisten dat duizenden ouders recht hadden op compensatie. Mijn excuses hoe incompleet mijn tekst uit die tijd was. Ik tikte de eerste procent niet eens aan.

Het doel van regelmatig een nieuw deel van de kinderopvangtoeslagaffaire lekken is bereikt. U bent al moe van dit dossier, blijft hangen in het vermoeden dat die (buitenlandse) ouders wat gedaan hebben, want waar rook is, is immers vuur. Dat vertroebelde beeld krijgt geen aandacht, verdwijnt van de radar, het liefste met een opgeklopt, maar jarenlang escalerend ander probleem.

Zorg dat mensen echt boos worden, en ze vergeten door wie ze net bestolen zijn. De kranten stonden deze week vol over een petitie die godslastering tegen de profeet strafbaar wilde stellen, midden in een verlate herdenking van een docent die onthoofd werd. Hele emotionele politici, die weken nodig hadden toch de kant van Samuel Paty te kiezen en een herdenking te organiseren.

Er werd nog een advies gegeven dat je spotprenten van verschillende geloven naast elkaar moet hangen, alsof er dan een gelijk speelveld ontstaat, en de reactie minder extreem zal zijn. Je kan midden op de Tempelberg de Thora of hele Tenach verbranden of midden op het Sint Pietersplein de Bijbel en toch in vrede verder leven. Een poging met een Koran in Zweden eindigde anders.

Het is mijn vraag of politici ons morele kompas moeten vormen, alsof wij een stelletje kleuters zijn die volksvertegenwoordigers nodig hebben om sturing te krijgen. Het is een vorm van empty-wallet-politics. Goed polariseren zorgt voor hondstrouw stemvee. Dit is heel ver weg bij een democratie waar het volk regeert, in plaats van geregeerd en bespeeld wordt.

Een paar zinnen vormt een gedicht, vele zinnen een boek, maar de overdaad aan regelgeving wordt niet meer gelezen en vormt slechts ruis. (PDF)