Geenstijl

Het is onmogelijk om er een enerzijds/anderzijds van te maken. Bij de expertmeeting over de afschaffing van het referendum, waren alle deskundigen redelijk unaniem: deze quick&dirty intrekking is niet verstandig en niet redelijk.

Het was al een hoopvol dingetje dat de Eerste Kamer überhaupt om een expertmeeting vroeg om de intrekking van de referendumwet van een wetenschappelijk kader te voorzien (en dus niet dezelfde haast aan de dag legt als de Tweede Kamer), maar dat de inbreng van de genodigde deskundigen zo scherp de redelijkheid van referendumbehoud zou schetsen, heeft zelfs ons nog verbaasd. Er was kennelijk, zo viel ook Niesco Dubbelboer op, "geen pro-afschaffen-van-referendum hoogleraar te vinden voor deze hoorzitting."

Het bekende jargon vloog uiteraard weer gretig over tafel: hoogopgeleid, laagopgeleid, kloof, burger, bestuur. Maar allemaal werden ze gebruikt in een context waarmee het kabinet de oren werd gewassen. Deze manier van afschaffen - met stoom en kokend water - is niet kies, niet fatsoenlijk, wekt wantrouwen en ontbeert politieke verantwoording en verantwoordelijkheid, waarbij het niet referendabel maken van de intrekkingswet ook nog eens morrelt aan de rechtszekerheid van de burger. "Waarom zou je dat als wetgever niet willen, en waarom ben je daar zo bang voor?", vroeg hoogleraar Algemene Rechtswetenschap Roel Schutgens zich af.  

De coalitie kreeg er goed van langs (citaten bij Niesco). Andersom kreeg het referendum als instrument juist veel lof.

Nee, het Oekraïnereferendum was niet foutloos, of zelfs slordig. Maar is dat juist geen argument vóór verder experiment, vroegen de experts zich af. Daarbij beschreven ze het referendum als een waardevolle aanvulling die lager- en middelbaar opgeleiden juist beter bij politieke besluitvorming betrokken houdt, en werd er geconstateerd dat het Sleepwetreferendum al een veel rustiger, soepeler en gestructureerder verloop kende dan de generale repetitie die het Oekraïnereferendum was. Waarom dan de geplande evaluatie van de referendumwet, die deze zomer uiterlijk gehouden moest worden, niet afwachten en toch meteen tot afschaffing overgaan?  Intrekking van de referendumwet, hoewel inhoudelijk voor verbetering vatbaar, "legt een hypotheek op de toekomst" en is "onnodig bruusk", meende hoogleraar bestuurskunde Frank Hendriks.

De vraag is of alle inbreng, die in onze oren klonk als een combinatie van vakkennis en rationele beschouwing, de Eerste Kamer kan bewegen om de intrekkingswet te verwerpen, of tenminste te voorzien van de voorwaarde dat de afschaffing van het referendum referendabel moet zijn. De Senaat bedrijft als chambre de réflexion zogenaamd geen politiek, maar we hebben net gezien hoezeer een zeer sterke lobby haar effect niet miste op de uitkomst van de stemming over de donorwet. 

Daarover gesproken: die wet zou een perfect onderwerp zijn voor een referendum. Het is niet zozeer een politieke kwestie, maar veel meer een ethische afweging die alle burgers aan gaat. De wet raakt aan grondwettelijke rechten op privacy en de onaantastbaarheid van het lichaam. En als je op zoek bent naar meer donorregistraties, is een referendum over dat onderwerp het perfecte middel om meer kennis over de kwestie in de samenleving te brengen.

Zoals politicoloog Philip van Praag het vanmiddag, geparafraseerd, omschreef: Laag- en middelbaar opgeleiden hechten veel waarde aan het raadgevend referendum, omdat veel politieke besluiten over hun hoofd heen gaan. Met participatie via referenda krijgen ze meer vertrouwen in genomen besluiten. En er is geen ander instrument bekend dat zo veel bereik genereert onder kiezers in een democratie.

Daar willen we aan toevoegen dat ieder referendum voeding geeft aan een levendig maatschappelijk debat over het voorliggende onderwerp. Bij het Oekraïnereferendum pakte, kort door de bocht gezegd, 'laag- en gemiddeld opgeleid rechts van middelbare leeftijd' de winst. Bij het Sleepwetreferendum was het juist, wederom kort door de bocht, 'jong hoogopgeleid links' dat zich kon laten gelden. Het referendum is voor iedereen, willen we maar zeggen. Net als de democratie, die is ook niet alleen voor de boven ons gestelden. Vooral niet als die uitdrukking steeds exclusiever synoniem wordt met 'hoogopgeleiden'.

De Eerste Kamer mag gaan nadenken over de input van vanmiddag. Volgende ronde, het voorbereidend onderzoek, staat voor 17 april op de agenda van de Senaat.