Geenstijl

Heel essay in de Volkskrant waarin wordt gepleit voor het afschaffen van het volk

Hee kijk daar heb je weer een schreeuwer met een alternatief voor de democratie: hij heet Tim Fransen, hij heeft een boek geschreven en nu schrijft hij ook voor de Correspondent (zie daarvoor dit draadje) en De Volkskrant. In die laatste heeft hij een essay gepubliceerd waarin hij niet zozeer beweert dat de democratie een verkeerde staatsvorm is, maar wel dat het volk (dat ons volk is) in feite ongeschikt is voor de democratie.

Tim Fransen heeft er namelijk last van dat een heleboel mensen het niet met hem eens zijn. Die mensen willen liever minder klimaatmaatregelen (Fransen wil er juist meer), lage btw als ze naar de kermis gaan (Fransen wil juist lage btw als hij de krant koopt) en individuele vrijheid (daar is Tim Fransen sowieso geen fan van). Die mensen stemmen allemaal op andere partijen dan de partijen die Tim Fransen leuk vindt, daarom is het volgens Tim Fransen zo'n rommeltje in de politiek en gebeuren er nooit eens de dingen die Tim Fransen wil.

Tim Fransen noemt burgers die op politici stemmen die hen een fijner leven beloven 'kleuters die niet verder denken dan hun eigen zin'. En het mooie is: in een democratie mag Tim Fransen dat vinden en hij mag dat zelfs opschrijven in een essay. Maar het rare is: als er nou één staatsvorm bij uitstek geschikt is voor de Timmen Fransen van deze wereld om vreedzaam naast kleuters die niet verder denken dan hun eigen zin te leven, dan is het wel de liberale democratie.  

Want juist de liberale democratie is geschikt om op een vreedzame manier met verschillende opvattingen over wat een goede samenleving is om te gaan. In een anarchie zou Tim Fransen op de vuist moeten gaan met kleuters die niet verder kijken dan hun eigen zijn. In een autocratie zou Tim Fransen onderdrukt worden door kleuters die niet verder kijken dan hun eigen zin (of erger: dan zouden kleuters die niet verder kijken dan hun eigen zin onderdrukt worden door Tim Fransen). En in een aristocratie zouden Tim Fransen én al die kleuters die niet verder kijken dan hun eigen zin worden onderdrukt door Sander Schimmelpenninck.

Maar goed, Tim Fransen wil eigenlijk helemaal geen andere staatsvorm, hij wil een ander volk. Hij wil een ideale samenleving waarin allemaal verantwoordelijke burgers leven, die precies dezelfde collectieve problemen als Tim Fransen belangrijk vinden: een samenleving zonder kleuters, maar vol met mensen die lijken op Tim Fransen. Noem ons zwartkijkers, maar dat lijkt ons pas echt een dystopisch vergezicht.

Tim Fransen verwijt zijn tegenstanders een 'armoedige' opvatting van de democratie, maar juist zijn eigen opvatting is armoedig: hij beschouwt de democratie extreem instrumentalistisch als een oplossingenmachine voor collectieve maatschappelijke problemen. En die oplossingenmachine functioneert alleen maar goed als er oplossingen worden geboden voor de problemen die Tim Fransen belangrijk vindt. Terwijl het idee van een liberale democratie juist is dat conflicten over wat goed beleid is op een vreedzame manier worden beslecht, en burgers de zo goed en zo kwaad als het kan de mogelijkheid (maar niet de plicht) biedt invloed uit te oefenen op het beleid. Het feit dat Tim Fransen niet tevreden is met de oplossingen die onze democratie op dit moment levert is geen bug, maar een feature: de overgrote meerderheid van Nederland bestaat op dit moment namelijk uit mensen die niet lijken op Tim Fransen. Niet voor niets laat recent onderzoek zien dat laagopgeleiden door het nieuwe kabinet juist méér vertrouwen in de democratie hebben gekregen. 

Gek genoeg haalt Tim Fransen in zijn essay zelf een voorbeeld aan dat zijn ontevredenheid met de democratie zou moeten temperen: "Volgens de logica van dit kabinet zou het ook een goed idee zijn om de btw op chips en frisdrank te verlagen en die op groente en fruit te verhogen, omdat de meeste mensen chips en frisdrank nu eenmaal lekkerder vinden." Maar: het kabinet handelt helemaal niet 'volgens deze logica'! Sterker nog: FvD-Kamerlid (!) Pepijn (!) van (!) Houwelingen (!) diende begin dit jaar een motie in om de btw op groente en fruit helemaal af te schaffen. De motie haalde het niet, ondanks stemmen voor van SP, DENK, FvD, PvdD, SGP en JA21. 

Daarom is het misschien ook wel veelzeggend dat Fransen schrijft: "Politiek beleid in het algemeen, en de btw-tarieven in het bijzonder, zouden moeten gaan over: wat willen we aanmoedigen en bevorderen in het belang van onze samenleving als geheel? En niet: wat vind ik persoonlijk toevallig een leuke hobby, en hoe kan ik die goedkoper maken?" Vervolgens pleit Tim Fransen, schijnbaar zonder ironie, voor het verlagen van de btw op kranten, in een krant, vanwege de nog steeds onbewezen stelling dat we bedolven worden onder een lawine van al dan niet Russisch nepnieuws. Dit, terwijl er juist uitgebreid onderzoek is gedaan dat laat zien hoe inefficiënt en denivellerend het aanmoedigen van dingen in onze samenleving via de btw is (zie dit topic, maar ook bijvoorbeeld deze column, of deze). 

Dit betekent niet dat het verschrikkelijk is dat Tim Fransen minder verstand van economie heeft dan mensen die zich daar de hele dag mee bezig houden en er goed over nadenken. Het mooie van een democratie is júíst dat Tim Fransen gewoon mag vinden dat dat de btw op kranten (of groente en fruit) omlaag moet. Hij mag dat zelfs opschrijven in de Volkskrant, en hij mag ook op FvD gaan stemmen om de kans te verhogen dat er in dit land een andere btw-wind gaat waaien. Want het levert misschien niet de ideale btw-tarieven op, maar het alternatief dat CPB-rekenmeesters tegen het volk gaan zeggen dat ze hun bek moeten houden omdat ze domme kleuters zijn, is nog veel enger. 

De opvattingen van Tim Fransen over de collectieve uitdagingen van onze maatschappij en de oplossingen die daarbij passen zijn best begrijpelijk en zeker legitiem. Dat maakt het niet minder absurd om op het altaar van die oplossingen de democratische methode te offeren. Het idee van een democratie is júíst dat je op vreedzame manier omgaat met die verschillende inzichten over wat een goede samenleving is. En dat je, als je een keer de verkiezingen verliest of als je het niet eens bent met het beleid, verder kijkt dan je eigen zin en niet meteen de democratie daarvan de schuld geeft. Je bent toch geen kleuter?