Geenstijl

Als allerlaatsten hebben wij (trage lezers met een door jarenlange internetverslaving aangetaste concentratiespanne van een goudvis) het nu ook uitgelezen: ‘Voorlichting loopt met u mee tot het ravijn’.

Dat is dus het hard uit de school klappende schrijfwerk van voormalig vvd backbencher Ybeltje Berckmoes-Duindam, dat vorige maand al verscheen maar wij lezen nou eenmaal langzaam. Is het boek onthullend? Nee. Eerder bevestigend. Over politiek én pers en daarom dus belangrijk. Geen standaardwerk. Wel een bijbeltje.

In de afgelopen weken werd het boek veel besproken. Het kwam uit in de week voordat Jeanine Hennis struikelde over het OVV-rapport over het mortiergranaat-ongeval in Mali, en de inhoud van het boek beïnvloedde de beeldvorming over die kwestie heel sterk. De vvd-respons op wat een mediarel werd, was namelijk een live casus van wat er in het boek besproken wordt over hoe de vvd van binnen werkt. Plotseling keek iedereen dwars door de politieke mediatraining van Hennis heen, ineens zagen we allemaal de voorlichterslijnen waar de minister zich uit alle macht aan vast probeerde te houden, en toen die niet sterk genoeg waren, bleek er onvoldoende inhoudelijke grond onder haar voeten om aan te kunnen blijven als minister. 1 - 0 voor Ybeltje.

Desondanks werd Ybeltje Berckmoes, vvd Kamerlid van november 2011 tot maart 2017, in de meeste reacties op haar boek op de persoon aangevallen. Niet alleen door de beroepsbewoners van het Binnenhof, maar ook door de (parlementaire) pers en in de commentaren. Ze was een onzichtbaar Kamerlid geweest dat ondanks haar grieven over de gang van zaken binnen de vvd lekker was blijven zitten om een riant Kamersalaris te cashen. En nu er geen baantje voor haar was, is ze maar aan het natrappen geslagen. Zit een kern van waarheid in natuurlijk (want waarom niet eerder opstappen als het je allemaal zo principieel raakt wat er gebeurt binnen de partij), maar tegelijkertijd is het te makkelijk om fundamentele fouten in de vvd af te doen als rancune van een gefaald Kamerlid. 

De voorspelbare reacties in de media proeven alsof de (parlementaire) pers zich betrapt voelt door de onthullingen van Berckmoes: frequente barhangers in Nieuwspoort weten zelf ook allemaal hoe het er aan toe gaat in de Haagse machine. Niet zelden zijn voorlichters journalist geworden, of journalisten voorlichters. De hoogste spindokter van de vvd hopte nota bene zelf heen en weer tussen RTL Nieuws en de vvd. Iedereen weet hoe het er aan toe gaat aan het Binnenhof, maar niemand schrijft het op. Bang om bronnen te verliezen. Omdat ze denken ‘dat het nou eenmaal zo werkt’. Of omdat ze vrezen om het ‘verkeerde populisme’ in de kaart te spelen als de gordijnen van het partijkartel opzij geschoven worden en Het Volk een ongefilterde blik op de kleedkamers van het Haagse theater krijgen. Nu een Kamerlid het zélf doet, blijken al die Jaap Jansens, Hoedemannen en aanverwanten onder de kaasstolp net zo hard in hun hemd te staan als de partij waartegen de in boekvorm gegoten aanklacht zich richt. Alleszeggend voorbeeld: na het verschijnen van het boek haastte De Volkskrant zich om alle namen van de coalitie-spindoctors te noemen in een artikel waarin erkend werd dat die mensen in onze democratie machtiger zijn dan Kamerleden en ja, dat het journaille zich niet zelden om de tuin laat leiden door deze “bruidegoms van het Binnenhof.”

Toch blijft vooral de negatieve benadering van Ybeltje Berckmoes hangen, en in de beeldvorming hoeft de vvd dankzij hun vrienden van de kartelmedia derhalve weinig reparatiewerk te verrichten. Een paar sneren van Halbe Zijlstra en een verder hardnekkig zwijgen volstond.

Alleen al daarom is het boek een aanrader om te lezen (en schrijven we nu toch nog deze verlate recensie). Maar ook het boek zelf is vlot en zeer leesbaar geschreven - dat kun je aan joostwriter ghostwriter Joost Niemöller wel overlaten. Zijn connectie met het boek, en het feit dat de uitgever uit “het netwerk rond Thierry Baudet” komt, waren overigens ook al reden voor achterdocht bij de MSM.

Enfin, het boek dus. Dat schetst een ontluisterende bevestiging van alles dat we eigenlijk al weten, of vreesden, over de vvd. Berckmoes toont zich een observant die wel graag mee wilde doen, maar mede door haar eigen naïeve onwil om zich aan het politieke spel aan te passen nooit de positie van buitenstaander van zich afgeworpen kreeg. Natuurlijk zit er ook persoonlijke rancune in het boek (Halbe Zijlstra kan werkelijk niets goed doen), maar tegelijkertijd beschrijft Berckmoes haar vvd-ervaringen niet in groteske overdrijvingen of smeuïg opgeklopte anekdotes. Diverse beweringen worden ondersteund met interne brondocumenten (achterin het boek afgedrukt), waardoor het geheel niets minder dan een geloofwaardige getuigenis vormt van een politieke partij die als een kil en liefdeloos bedrijf gerund wordt.

Laten we derhalve niet beginnen met een citaat van Berckmoes, maar met eentje van de vvd zelf, afkomstig uit de memo “Werkafspraken Tweede Kamerfractie” uit 2010. “Uitsluitend voor intern gebruik” en achterin het boek integraal afgedrukt:

Dit is, behalve intimiderend, een glasharde leugen. Kamerleden moeten kunnen werken - en stemmen - zonder last, dus officieel kan een fractiediscipline zoals hierboven omschreven niet worden opgelegd of afgedwongen. Logischerwijs komen (nieuwe) Kamerleden echter niet snel in verzet tegen dit systeem, want hoewel de Kamerzetel niet letterlijk afgepakt kan worden, kan het leven in de fractie je wel eindeloos zuur gemaakt worden. Uit het boek van Berckmoes blijkt dat ook veel kleinere “overtredingen” dan tegen de fractie instemmen, kunnen (en zullen) leiden tot marginalisering, openbare vernedering in de fractie en - zoals uiteindelijk met Berckmoes gebeurt - kaltstellung. En bij de vvd is dat dus het - hele strenge - bedrijfsreglement.

Mocht iemand nog denken dat de vvd van Mark Rutte een partij is van borrels met bitterballen en gezelligheid met Gordon op de bedrijfsfeestjes, dan maakt het bijbeltje van Ybeltje daar wel een einde aan. De vvd is een kille machtspartij, een vereniging voor drones waar voorlichting vóór democratie komt en waar liefde, visie en passie allemaal ondergeschikt zijn aan egomaan effectbejag, beeldvorming en carrièredrift. De vvd is primair een product dat verkocht moet worden, zoals ook letterlijk naar voren komt in de Werkafspraken Tweede Kamerfractie, onder het kopje “Communicatie van de Tweede Kamerfractie”:

Egomaan effectbejag komt naar voren in de persoon van Halbe Zijlstra, boeman bij uitstek in het boek. Hoe hij aan de haal ging met het door Kamerlid Sjoerd Potters afgestofte plan uit 2003 van oud vvd-Kamerlid Wilders voor migratiebeperking, bijvoorbeeld:

Hoe de vvd als een product aan de man gebracht moet worden, en hoe de werkelijkheid en het landsbelang daarvoor moeten wijken in de beeldvorming, komt weer goed naar voren in een citaat over Han ten Broeke en de manier waarop die aan de hele fractie dicteerde hoe er op het MH17-dossier met Pieter Omtzigt omgegaan dient te worden. Niet op inhoud, maar op de man, en met zorgvuldig gekozen termen:

De politieke carrièredrift is natuurlijk niet aan de vvd alleen voorbehouden, maar kent daar uiteraard wel sprekende voorbeelden. Of het nou gaat om de manier waarop Jeanine Hennis naar voren werd geschoven en in de partij belangrijk werd gemaakt, of hoe de familie van vvd-prominent Loek Hermans een kartel op zichzelf vormt in de partij:

Via al deze feiten, voorbeelden en anekdotes vormt zich dus een beeld van een partij die niet door liefde en democratische geestdrift wordt voortgestuwd, maar door een kille bedrijfsvoering die middels door voorlichting gedicteerde product placement moet leiden tot machtsbehoud of, liever nog, uitbreiding van die macht. De vvd is een vleesgeworden verkooppraatje waar geen enkele visie uit spreekt. Daar is de partijleider natuurlijk in het verleden openlijk op geciteerd ("visie is als de olifant die het uitzicht beneemt"), maar in het boek van Berckmoes blijkt het gebrek aan visie juist de olifant in de fractiekamer: op geen enkele manier lijkt 'het landsbelang' leidend te zijn in de fractiekamer van de vvd, waar iedereen zijn plek in de pikorde moet kennen en een voorstel alleen interessant bevonden wordt als het helpt om de vvd beter in de markt te zetten. De beeldvorming bepaalt alles, en daarom is de afdeling voorlichting, bij de vvd met een hoofdletter V geschreven, de werkelijke baas op het Binnenhof. Halbe Zijlstra is de floor manager, Mark Rutte de winkelmanager en Kees Berghuis de man die als beeldbepaler de etalage inricht. Die gang van zaken maakt van de vvd een product met een hele mooie, aantrekkelijke en begerenswaardige doos. Maar het is wel een lege doos.