We hebben lange tijd niets van ze gehoord en dat vond ik best. Ze hadden zich na het debacle van de krediet-en bankencrisis teruggetrokken onder een hele grote zware steen en leefden een teruggetrokken leven, vervuld van schaamte. Maar ze zijn terug en wat blijkt, ze hebben niets geleerd van hun verplichte ballingschap in de krochten van het financiële systeem. Over wie ik het heb? De kredietbeoordelaars. Kredietbeoordelaars hebben maar één taak: het risico bepalen dat een schuld, en dat zijn bij de kredietbeoordelaars obligaties, niet wordt terugbetaald door een bedrijf of overheid. Dat doen zij om beleggers in obligaties te helpen bij nemen van beslissingen. Dat zij betaald worden door de bedrijven die die obligaties uitgeven, het perverse beloningssysteem, dat nemen we dan maar voor lief. Het gaat nu om iets anders.

In het programma Debat op 2 van 16 januari jl. mocht een aantal Nederlanders, die niet op De Graailijst van semi-overheidsfuncties voorkomen in debat gaan met personen die wél op die lijst staan. Het gaf weer zeer ongemakkelijke televisie. En dan heb ik het niet over de vraag of semi-overheidsfunctionarissen meer of minder mogen verdienen dan de minister-president. Ik ben het met Jort Kelder eens: "if you pay peanuts, you get monkeys". Mij irriteert de onder het oppervlak sluimerende opvatting dat de norm zou moeten zijn dat iedereen hetzelfde moet verdienen, ook al dragen sommigen overduidelijk meer verantwoordelijkheid. Het werd pijnlijk geïllustreerd door een mevrouw die met bijna overslaande stem riep dat de leraren óók heel hard werken en dat daardoor de hogeschooldirectrice 50% salaris moet inleveren (zie hier op 11:40). Nederland wordt een land zonder zout in de soep. Afgunst is de nieuwe norm geworden. Het is bon ton geworden dat je alleen nog maar mag zeggen dat werken een ideaal is, dat de geldelijke beloning geen stimulans is. Ik geloof er niets van. Natuurlijk, leuk werk is belangrijk, maar het salaris is minstens zo belangrijk. En als je harder werkt en een betere prestatie levert, dan wil je beter betaald worden.

Sombere tijden voor de publieke omroep. In 2015 moet er 200 miljoen ingeleverd worden. Daar blijft het niet bij. Vanaf 2015 gaat het budget met 50 miljoen omlaag en in 2017 nog eens 100 miljoen. Crisis dus. Dat wordt ontslag en demotie, want ook dat taboe wordt nu in rap tempo geslecht. Hoewel niet voor iedereen, want bij de gedetailleerde lijst met functies bij de (semi) overheid die méér dan de 'Balkenende-norm' verdienen, staan ook wat grootverdieners uit de omroepwereld. En de rampspoed houdt niet op, want ook het Pensioenfonds voor de Media (PNO media) gaat in februari 2013 wat vervelende brieven versturen. Gelukkig worden de drie VARA-coryfeeën die op de grootverdienerslijst staan, daar niet door getroffen. Zij zitten blijkbaar niet in het pensioenfonds. Want als je het slim speelt in omroepland, dan ben je lekker met je eigen BV in dienst.

De laatste column van 2012. Tijd voor de afrekening. Eind 2011 was Europa in rep en roer en riepen vele doemdenkers dat de euro als een kalkoen de kerst niet zou halen. Ik roep maar even in herinnering hoogleraar Economie van Paridon tijdens een Nieuwsuur-uitzending van 18 november 2011: de euro had nog een paar weken. Het is allemaal anders gelopen. ECB-president Draghi greep in. In het voorjaar stelde de ECB 1 biljoen euro aan driejarige leningen aan de banken ter beschikking. Dat gaf even rust en de rentes in Spanje en Italië daalden. Maar de financiële markten (hedge funds, uw pensioenfondsen, maar ook u en ik) blijven altijd zoeken naar de zwakste schakel (ik heb het darwinisme in z'n gruwelijkste vorm genoemd) en die zwakste schakel waren besluiteloze politici die ondanks vele euro-toppen grote moeite hebben om de Europese regels in hun nationale parlementen te verdedigen.

Aha, de bank van 15 miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde, de bank die door diezelfde 15 miljoen mensen gered is van de ondergang, de bank die denkt dat zij kan meeliften op het nationale oranjegevoel enkel en alleen omdat zij geld in het Nederlands Elftal pompt, de bank waarvan een van de bazen vindt dat de medewerkers 'niet met hun dikke kont voor de TV moeten zitten', die bank heeft weer eens een ideetje. En wat voor lumineus idee. Waarom heb ik toch niet zulke briljante invallen? Hans Hagenaars, directeur ING Particulier (dat is de afdeling die zich bezig houdt met uw spaarrekening en hypotheek) vindt dat iedere woningbezitter eenmalig 200 euro in een fonds moet storten. Dat fonds noemen we dan een 'startersfonds' en daarmee gaan we mensen helpen die nog geen koophuis hebben en dus heel zielig zijn. Met die 800 miljoen, die vanzelfsprekend eerst op de rekening van ING wordt gestort, gaan we starters een aankooppremie geven van 10.000 euro (slechts een 'voorbeeldje' hoor).

Afgelopen dinsdag zat ik weer eens bij Pauw & Witteman. Onderwerp van gesprek waren de pensioenen in Nederland. Aanleiding was het bericht van het één na grootste pensioenfonds van Nederland Zorg & Welzijn (groot: 125 miljard) dat zij gaan afzien van gegarandeerde pensioenen in ruil voor 'uitgesmeerd' (10 jaar) korten van de pensioenen en het indexeren van de pensioenen (dat is corrigeren van pensioen voor inflatie). Ik gaf een kritische beoordeling van de problematiek, waarbij ik wilde aantonen dat de huidige pensioenfondsen een aanmerkelijke onbetaalde rekening hebben uitstaan en dat die rekening betaald gaat worden door de jongere deelnemers aan het fonds ten gunste van de gepensioneerden en de werknemers die komende 10 tot 15 jaar met pensioen gaan. Tot slot hield ik een pleidooi voor het Deense model, waarbij individueel wordt gespaard voor een niet gegarandeerd pensioen (wel collectief belegd) en geen sprake is van zogenaamde solidariteit tussen generaties. Pauw & Witteman lieten direct merken de problematiek duidelijk neer te willen zetten. Witteman: "over 10 jaar is 60% van de pensioenpot op". Ietwat te kort door bocht, maar dat hoort erbij. Ik nuanceerde de uitspraak door erbij te zeggen dat de potten nu "all time high" vol zitten en dat het leeglopen zal gebeuren in 10 tot 15 jaar bij ongewijzigd beleid en dat de potten leeg zijn voor pensioenaanspraken van de jongere generaties, niet voor de pensionado's.

Heel lang heeft op mijn bureau een interview gelegen met Charles Calomiris door Barrons. Ik had erop geschreven "fantastisch stuk, beschrijft pijnlijk nauwkeurig de oorzaak van bankencrisis in 2008". Een paar maanden geleden is het interview in mijn archief verdwenen, maar ik heb het vorige week heel snel weer te voorschijn gehaald en, als waarschuwing, prominent in het zicht gelegd. Waarom? Omdat Calomaris mij wees op de levensgevaarlijke kongsi van de Amerikaanse Nationale hypotheekbanken (Freddy Mac en Fannie Mae), de commerciële banken en de overheid ("There is a powerful political interest that wants real-estate lending to be sponsored by the government"). Vooral President Bush dacht stemmen te kopen door goedkope hypotheken zonder enige effectieve kredietcontrole te verstrekken. De bank Washington Mutual ging erdoor failliet. En omdat sinds vorige week plotseling 'de polder' pleit voor een Nationale Hypotheekbank in Nederland. Opperste alertheid is dus geboden.

De geest van Ome Joop waart nog steeds rond op het Binnenhof. Oké, de aanval op de portemonnee van de sterkste schouders via de zorgpremie is afgeslagen. Maar het kabinet slaat keihard terug, toegegeven zoals het hoort, via de belastingen. Niets geen 1.000 euro terug voor de 'hardwerkende Nederlander'. Ook de pensioenen gaan eraan. Ik weet het, 99% van de Nederlanders snapt niets van pensioen, wil er niets van snappen, of denkt nog altijd dat de pensioenfondsen het beste met ons voor hebben. Daar maakt het kabinet handig gebruik van. De aanpassing van het 'Witteveen-kader' (ja, zo heet het echt) van 2,25% naar 1,75% klinkt niet zo erg, maar dat is het wel. U gaat aanzienlijk minder pensioen overhouden. Het kabinet verwachtte dat ter compensatie de pensioenpremies gaan dalen, maar de pensioenfondsen peinzen daar niet over. En Samsom maar twitteren dat het lagere pensioen komt door pensioenfondsproblemen. Rutte zei op zijn beurt tot drie maal toe in de Tweede Kamer dat de beleggingsresultaten zo tegenvallen (de haan kraait 3 maal, ken u klassiekers). Je vraagt je dan wel af waar die enorme stijging van het pensioenvermogen in 2012 vandaan komt (het is geen manna, nogmaals, ken uw klassiekers).

Trojka-alarm in Den Haag. In het derde kwartaal is Nederland de rode lantaarndrager in Europa geworden. Een krimp van 1,1%. Gelukkig dat Griekenland haar krimpcijfers nog niet heeft gepubliceerd. Super-bagatelliseerder Wellink (op 13:45) wuifde al de problemen natuurlijk weer weg, al had hij dit keer wel een punt, "het zijn maar momentopnames". En vergeet niet dat de verkiezingen, die vooral over de economie gingen, midden in het derde kwartaal vielen. Vóór de verkiezingen bestond de angst dat de SP het voor het zeggen zou krijgen en ná de verkiezingen was Nederland in onzekerheid of links en rechts er samen wel uit zouden komen. De cijfers maken één ding duidelijk: onzekerheid bij consumenten, onzekerheid bij bedrijven. En dan houden de consumenten en bedrijven de hand op de knip. De besparingen waren eind 2de kwartaal op recordniveau (377 miljard) en zullen eind 3de kwartaal zeer waarschijnlijk weer hoger zijn. De pijn in Nederland zit vooral in de bouwsector. In het derde kwartaal daalden de bouwinvesteringen met 8%, ongekend. Alles draait om de huizenmarkt.

SNS gaat op de fles. Komt dit als een volslagen verrassing? Nou, dacht het niet. Het 'klein duimpje' van de Nederlandse financiële wereld dat zo graag bij de 'grote jongens' wilde horen, is keihard in de bouwput gevallen die haar collega's concurrenten voor haar hadden gegraven. Hoe heeft het zover kunnen komen? De SNS bank (de naam betekent notabene Samenwerkende Nederlandse Spaarbanken) komt voort uit wat wij nu zo romantisch 'nutsbankieren' noemen. De voorloper van de SNS was de eerste spaarbank van Nederland, de Nutsspaarbank (opgericht in 1817). En Reaal was ooit de verzekeringsmaatschappij van de FNV. Tot 2002 was SNS Reaal een sobere maatschappij die zich 100% richtte op de consumentenmarkt. De voorpagina van het Jaarverslag 2001 was nog een toonbeeld van saaiheid. In 2002 kwam Fortis-zakenbankier Van Keulen aan de macht en dat heeft SNS Reaal geweten.