Geenstijl

Los Viagras en de generaal

Dr. Teun Voeten * is antropoloog en oorlogsfotograaf, gepromoveerd op het Mexicaanse drugsgeweld. Voor GeenStijl berichte hij eerder al uit Odessa en de VS. Nu keert hij terug voor een 4-delige reportage over de narco-staat der narco-staten (Mexico dus, niet Nederland). Hier* deel 1, deel 3 en deel 4*. Dit is deel 2. *

De belangrijkste criminele groep in de streek heet Los Viagras, het plaatselijke kartel dat een gebied van ongeveer 50 vierkante kilometer domineert. ‘Overdag zie je ze niet, maar als het donker is komen de gewapende elementen naar buiten en zijn ze de baas op straat.’ zegt Don Hipolito. Het jaar ervoor, maart 2021, bracht Ronaldo, een lokale collega, me in contact met Los Viagras. Ze vertelden me dat ze in feite een soort autodefensa zijn die het beste met de bevolking voor hebben en ze beschermden tegen Las Cuatro Letras, de vier letters, het oprukkende CJNG. 

Ik dacht eerst dat dit een eufemistische naam was voor het CJNG omdat de mensen bang waren om de naam, gelijk Voldemort, hardop uit te spreken. Echter, volledig uitgesproken is Cartél Jalisco Nueva Generación een mond vol. Het alom gevreesde CJNG wist in een paar jaar tijd op ultra-gewelddadige wijze in 29 van de 32 staten van Mexico een stevige voet aan de grond te krijgen.  

Maar hier in de buurt is het CJNG ver weg en domineren de Viagras in feite het hele economische leven, legt Don Hipolito me uit. ‘Ze pretenderen zoals veel groepen een autodefensa te zijn, maar het is gewoon georganiseerde misdaad. Wij waren in feite de enige schone groep.’ Uit de mond van Don Hipolito klinkt dit niet objectief, maar ik hoor later op het Minsterie van Veiligheid hetzelfde. 

Don Hipolito legt uit dat een van de commandanten van Los Viagras de eigenaar is van een groot plaatselijke benzinestation. De Viagras leggen boeren een belasting op van tien procent van hun omzet. ‘La Quota’, heet dat. Soms dwingen ze boeren de eigendomstitel van hun land te verkopen voor spotprijzen. Ze hebben ook het monopolie op de producten van de buurtwinkels. Zij kopen alles in het groot in en bewaren dat in een opslagloods. De middenstand is verplicht zijn inventaris daar te kopen, met een meerwaarde van vijftien procent. In ieder geval doen de Viagras met de vorming van dit groothandelsmonopolie de oorspronkelijke betekenis van het woord kartel eer aan. De Viagras hadden me vorig jaar verteld dat ze een einde hadden gemaakt aan het verkopen van crystal meth. Dealers werden hard aangepakt. Dat valt volgens Don Hipolito wel mee. Alleen dealers van concurrerende kartels worden vermoord.

Eind 2014 vond er een ware veldslag plaats tussen zijn zelfverdedigingsmilitie en een criminele groep van buiten de streek. Hipolito Mora neemt me mee een paar kilometer buiten het dorp. Elf kruizen markeren de plaatsen waar mensen sneuvelden. Vijf van de groep van Don Hipolito, waaronder zijn zoon. En zes aanvallers. ’‘Het was een overmacht. Wij waren met 50 man. De anderen met ik schat bijna tweehonderd. De federale politie was in de buurt maar greep niet in. Net alsof ze wilden dat we geëlimineerd zouden worden. Na een vuurgevecht van drie uur dropen de aanvallers af.’ 

Als we terugrijden naar zijn huis, zien we om de hoek van een restaurant een zestal met Kalashnikovs en AR-15 bewapende jongeren. Een eskader van de Viagras, die klaarblijkelijk ook overdag soms even tevoorschijn komen. Als we terugrijden om ze beter te bekijken, zijn ze al verdwenen, opgelost onder de bevolking. 

Terug in de plaatselijk hoofdstad Morelia, een pareltje van koloniale architectuur dat niet voor niks op de UNESCO World Cultural Heritage lijst staat. Het is feest in Morelia. Dia de Muertos, waarop de Mexicanen hun sterfelijkheid vieren en hun nabestaanden op het kerkhof een nacht lang met muziek en drank en eten en bloemen verwennen. De festiviteiten zijn nu over een week uitgesmeerd en Yankee- elementen van Halloween zijn het festival binnengeslopen, met onder andere een zombie parade door het centrum. Puristische antropologen maken zich zorgen, maar de bevolking en de plaatselijke horeca hebben de tijd van hun leven. 

In Morelia heb ik consult met de drie journalisten waarmee ik in de loop der jaren goed bevriend ben geraakt. Alhoewel de een me aan de ander heeft voorgesteld, roddelen ze allemaal hartstochtelijk over elkaar. De een is een amateur volgens de ander, de ander is een schoothondje van de autoriteiten, de andere is volgens de een weer een vriendje van de kartels, een narco periodista die bovendien losse handjes heeft. Ik probeer ze allemaal maar te vriend te houden. Periodismo is een gevaarlijk beroep  en Mexico is in feite het linkste land ter wereld voor de pers, momenteel echter voorbij gestoken door Oekraïne. Zelf heb ik twee goed bevriende journalisten verloren die altijd klaar stonden om mij en andere buitenlandse collega’s te helpen: Javier Valdez van RioDoce uit Culiacán en misdaadfotograaf Margarito Martínez uit Tijuana. Dit jaar zijn er al elf journalisten vermoord, waaronder twee collega’s uit Michoacán die aan het onderzoeken waren hoe de georganiseerde misdaad middels illegale houtkap een beschermd natuurgebied ondermijnde en hoe corrupte autoriteiten daar bij betrokken waren.

Ronaldo heeft me al eerder bij de Viagras gebracht en is een goedlachse durfal die zich als een vis in het water in La Tierra Caliente voelt. Pepe was vroeger voorlichter van het leger en via zijn toedoen kon ik met het leger mee in 2009 toen ze een paar methlabs vernietigden. Hij heeft uitstekende contacten met de autoriteiten, introduceert me bij de gevangenisdirecteur en de gouverneur en nodigt me graag uit in de talkshow die hij op de lokale TV geeft. Hij heeft sinds kort altijd een lijfwacht om zich heen die rondloopt met wat lijkt op een grote Glock.

Sergio tenslotte is de bedachtzame intellectueel die altijd klaar staat om een intelligente analyse te geven. Ooit werd Sergio in Terra Caliente ontvoerd door La Familia. Hij werd ervan beschuldigd een spion te zijn van het Sinaloakartel. De groep dreigde Sergio te vermoorden en in stukjes te snijden, of nog beter, hem te vermoorden door hem in stukken te snijden, een niet ongebruikelijke manier om van lastposten af te komen en tegenstanders te intimideren in het totaal ontspoorde drugsgeweld in Mexico. Sergio kon gelukkig duidelijk maken dat hij toch echt wel een bonafide journalist was. Het was voor de tijd van smartphones en internet searches en het kartellid belde gewoon even met een bevriende commissaris van politie die inderdaad kon confirmeren dat Sergio een periodista was. Hij kwam er met de schrik van af.

Nu is Sergio zo vriendelijk mij te introduceren bij de allerhoogste veiligheidsbaas van de staat, de ‘Secretario de La Seguridad Publica’, zeg maar de minister van openbare veiligheid, die kantoor houdt in een glimmend modern gebouw net buiten de stad. Deze is zo genereus om tijd vrij te maken voor de buitenlandse correspondent van No Stilo. De minister is een echte generaal van het leger, een ijzervreter. Hij is ook een intellectueel die moeiteloos citaten van Von Clausewitz uit zijn mouw schudt en praat over asymmetrische oorlogsvoering, zaken die ik uitvoerig heb uitgewerkt in mijn studie over het Mexicaans drugsgeweld. Kortom. het wordt een hartelijk gesprek met generaal José Alfredo Ortega Reyes.

‘Voor we een strategie uitstippelen, moeten we eerst een analyse maken,’ steekt de generaal van wal. Hij praat helder en duidelijk op dicteersnelheid, net als vroeger op college kan ik zijn woorden probleemloos opschrijven. Dat is wel eens anders in dat mooie Mexico. ‘Welnu, er zijn enkele elementen die Michoacán tot zo een enorm conflictueus gebied hebben gemaakt.’ De generaal legt uit dat de staat gezegend is met enorme natuurlijke rijkdommen die in feite, net zoals in het door permanente burgeroorlog verscheurde DR Congo, tegelijkertijd een vloek zijn. De combinatie van een uitstekend klimaat en vruchtbare vulkanische grond maken Michoacán uniek in de wereld: er zijn vier avocado-oogsten per jaar mogelijk. Dan is er een 270 kilometer lange maagdelijke kust met mooie stranden en een goedlopende visserij: in Michoacán eten ze garnalen alsof het borrelnootjes zijn. Helaas is de kuststrook ook perfect voor illegale infiltraties met ‘narcobarcos’ vanuit de Oceaan. 

Er zit ijzererts in de grond, er zijn de natuurreservaten waar elk jaar de spectaculaire migratie van de Monarchvlinder plaatsvindt, er zijn meren en rivieren die water en stroom leveren. Dan is er Lázaro Cárdenas, de grootste Mexicaanse havenstad aan de Stille Oceaan. Met autosnelwegen en spoorlijnen perfect verbonden met het achterland. Natuurlijk is het niet alleen respectabele handelswaar die hier binnenkomt. Alle ingrediënten om crystal meth en fentanyl te maken worden hier rechtstreeks uit China binnengetrokken. Met duizenden containers per dag, moeilijk te controleren. Michoacán grenst ook aan zes andere staten, gaat de generaal verder. Ideaal voor duistere elementen om zich voor het gezag te verschuilen. Gezag dat trouwens gezien de lage bevolkingsdichtheid in grote geïsoleerde delen van de staat afwezig is. Kortom, een plaats met de ideale geografische voorwaarden voor de misdaad om zich te nestelen. 

‘Onze strategie is langzamerhand het heroveren van streken die nu nog onder controle staan van de georganiseerde misdaad,’ vat de generaal de essentie van zijn strategie vast. ‘De recuperatie van zones van vrede. En het aanpakken van de straffeloosheid.’ Het leger is uit de kazernes gehaald en een paar duizend militairen zijn nu volop, maar vooral duidelijke zichtbaar, ingezet in het binnenland. Bij omstreden dorpjes worden legerbases gebouwd. Checkpoint van kartels worden ontmanteld en vervangen door controleposten voor het leger. 

Volgens de generaal waren er in de staat zo’n 72 roadblocks bemand door verschillende criminele groepen. Nu zijn die vrijwel allemaal verdwenen en verkeer kan weer vrijuit circuleren. Sinds de generaal de scepter zwaait, zijn er 800 individuen opgepakt. Het openbaar ministerie krijgt extra geld om de zaken te onderzoeken zodat het ook tot meer veroordelingen komt, belangrijk om de 2 procent veroordelingen die nu gebruikelijk is in het land op te schroeven. Een ander flashpoint is grotere controle op motors en brommers. Dit lijkt onschuldig, maar veel bestuurders zijn dealers, verkenners, spionnen of huurmoordenaars, de zogenaamde motosicarios, 

De generaal vertelt trots over een geslaagde actie: Een groot konvooi van een plaatselijk kartel werd door veiligheidscamera's opgemerkt. De weg werd voor en achter geblokkeerd door het leger en in totaal werden een paar dozijn trucks met zwaar bewapende kartelmannen gearresteerd. ‘Er is nog een hoop werk aan de winkel, maar gaandeweg kan de bevolking weer ademhalen,’ zegt de generaal.

Verslaggeving als deze is niet gratis. Steun GeenStijl zodat wij dit soort verhalen kunnen blijven maken.