Geenstijl

Narco Central

Dr. Teun Voeten * is antropoloog en oorlogsfotograaf, gepromoveerd op het Mexicaanse drugsgeweld. Voor GeenStijl berichte hij eerder al uit Odessa en de VS. Nu keert hij terug voor een 4-delige reportage over de narco-staat der narco-staten (Mexico dus, niet Nederland). * Hier deel 1, deel 2 en deel 3*. Dit is deel 4. *

Een dagje rijden op bergwegen tussen de cactussen, 1000 km boven Michoacán ligt de staat Sinaloa, bakermat van de Mexicaanse drugshandel. Al 100 jaar geleden werd er op kleine schaal opium verbouwd, door Chinese gastarbeiders die hun verslaving uit hun moederland meenamen. Slimme Mexicanen roken geld en trapten in de jaren 1930 in een pogrom de Chinezen eruit en namen de toen nog kneuterige opiumhandel over. Via marihuana en coke werden drugs uiteindelijk de megamiljardenindustrie die het nu is. 

De staat is thuisbasis van het oppermachtige Sinaloakartel. De grote baas, El Chapo Guzman, wist twee keer eerder uit een Mexicaanse cel te ontsnappen. Na zijn derde arrestatie werd hij aan de VS uitgeleverd en verdween in 2020 voor levenslang in een Amerikaanse Maximum Security Prison. Het Sinaloakartel is in feite geen hechte organisatie, het is meer een samenwerkingsverband van vijf à zes families die elkaar, als redelijke zakenmensen, het licht in de ogen gunnen, legt redacteur Ismael Bojórquez me op de zwaar beveiligde burelen van RioDoce uit. Maar de zonen van El Chapo, Los Chapitos, zwaaien in feite de scepter en de andere groepen betalen een provisie aan hen. In ruil daarvoor zorgen de welpen van El Chapo voor rust en orde. Daarom is in Sinaloa, in tegenstelling tot Michoacán, het moordcijfer zo opvallend laag. Het CJNG denkt er ook niet over om hier een stap te zetten, want dan krijgen ze te maken met de vuurkracht van het Sinaloakartel.

Dat ondervond ook de overheid toen die het in het hoofd haalde om Ovidio Guzmán, een van de zonen van El Chapo, te arresteren in oktober 2019. Ovidio heeft de bijnaam ‘El Nuevo Ratón,’ de nieuwe muis. Met zijn knappe, Clooneyeske trekken zou hij een fotomodel kunnen zijn. De appel val niet ver van de boom en samen met zijn broers heeft Ovidio de zaak van Pa overgenomen. Hij is nu de facto de CEO van het Sinaloakartel. Die lieten zich niet onbetuigd nadat het nieuws van de arrestatie als een lopend vuurtje rondging. Binnen no time mobiliseerden rond de zevenhonderd kartelleden zich. Ze vormden spontaan milities en trokken met AR-15’s en .50 kaliber machinegeweren door de straten. Culiacán zag voor het eerst Urban Warfare toen het kartel met guerrilla tactieken leger en politie aanviel. Er vielen zeventien doden, voornamelijk aan de kant van het leger. De Mexicaanse president gaf hoogstpersoonlijk opdracht om Guzmán junior weer vrij te laten om verder bloedvergieten te voorkomen. Een politieagent die betrokken was bij de arrestatie werd een week later vermoord in een regen van 155 kogels. 

Om nog even in te wrijven wie er nu echt de baas was, trouwde enkele maanden later de dochter van El Chapo in de zalmroze kathedraal in het centrum van Culiacán. De wijde omgeving was afgezet met de bekende geel-zwarte plastic ‘do not cross’ politielinten. Maar nu waren het kartelleden die openlijk met hun zware automatische geweren de veiligheid garandeerden.

Buitenlandse journalisten komen graag naar Culiacán om daar hijgerig een stand-up te doen vanuit wat ze steevast aanduiden als ‘Narco Central.’ Fixers verzorgen de complete narco-tour. Die begint met de kapel van Jesús Malverde. Dit was een legendarische struikrover à la Robin Hood die begin 20ste eeuw werd opgepakt en opgehangen. Een begrafenis werd hem niet gegund en de autoriteiten lieten hem aan de galg rotten, een vroege vorm van Mexicaanse body messaging. In een vorm van stil protest gooiden voorbijgangers een steen op de plaats van executie. Daar verrees jaren later een kapel, gewijd aan de tot martelaar verklaarde struikrover. Het is nu een bedevaartsoord voor kleine boefjes maar ook grote smokkelaars en druglords komen hier om de gunsten van de narcoheilige te vragen. 

Een andere narcoheilige die populair is in het drugsmilieu is Santa Muerte, de heilige dood. Dit is een vrouwelijke versie van Magere Hein. Volgens sommigen is de aanbidding van deze narcoheilige een cultus voor de allerarmsten, die troost putten uit een verzoening met de dood. Een duistere kant van de volksreligie is dat sommige huurmoordenaars, sicarios, zich niet alleen voor een moreel en religieus steuntje in de rug tot Santa Muerte wenden als ze weer een missie moeten uitvoeren; soms plegen ze zelfs moorden louter als offer om haar te plezieren. 

Een laatste stop in de narcotour is het kerkhof Jardines de Humaya waar onderwereldfiguren elkaar de loef proberen af te steken met protserige praalgraven. Ruim 10 jaar geleden bezocht ik de begraafplaats voor het eerst. De grootste grafmonumenten waren toen maximaal vijf meter hoog, in ingetogen neo-Romaanse stijl. Nu zijn er bouwsels die op kleine kathedralen lijken van wel vier verdiepingen die volgens de BBC soms een half miljoen dollar hebben gekost. Ook zijn er brutalistische bunkerachtige blokken van 15 meter hoog, alsof de narco van dienst duidelijk wil laten merken dat hij met de tijd meegaat en echt wel verstand heeft van moderne architectuur.

Maar de Heilige Graal voor de media is toch wel een echt meth lab bezoeken. Maar dat kost centjes. Veel centjes. Een fixer uit Mexico City vraagt 5000 dollar voor zijn bemiddeling, inclusief een paar duizend voor de organisatie die het lab exploiteert. Filmploegen van Vice, National Geographic en BBC zijn bereid dit neer te tellen: tijd is geld en als ze met een ploeg van zes man zijn, kunnen ze het niet veroorloven om een week te wachten. Maar voor de arme correspondent van No Stilo is dit No Way.

‘Museo Del Narco,’ kopt het tijdschrift RioDoce. Er is al een drugsmuseum in Mexico City, maar dit is opgezet door het leger en is niet toegankelijk voor toeristen, omdat het een didactisch instrument is voor de autoriteiten, om de ordediensten inzicht te geven in de cultuur en methodes van de drugwereld. Naast een afdeling narco fashion, zijn er ook vergulde pistolen van narco’s te zien evenals uitgeholde surfboards en dubbele benzinetanks, alle ontdekte smokkeltrucs maar denkbaar. 

Maar dit artikel gaat over de burgermeester José Paz López Elenes van het plaatsje Badiraguato, 80 kilometer ten noorden van Culiacán, die het plan heeft opgevat om een narcomuseum op te zetten. Hij haalt de landelijke pers die vol verontwaardiging spreekt over wat ze zien als glorificatie van de bloedige drugsmisdaad. Ook het Spaanse El País wijdt er een groot artikel aan. 

De municipio Badiraguato is met ongeveer 6000 vierkante kilometer de grootste gemeente van de staat, een stuk groter dan Gelderland. Van nature een arme streek met ploeterende keuterboertjes, is dit op de een of andere manier de geboorteplaats van beruchte narcos als El Chapo Guzman, de Béltran Leyva familie en illustere voorgangers uit de jaren 1970 zoals Rafael Quintero en Miguel Ángel Félix Gallardo, ook wel ‘De Baas der Bazen’ genoemd. De meesten begonnen hun carrière door als boerenhulp te werken op de papaver- en marihuanaplantages in deze streek. 

Badiraguato is een schattig plaatsje. De lokale car wash draait een narcocorrido waar El Chapo bezongen wordt. Narcocorridos zijn de Mexicaanse versie van gangster rap die leven en dood van drugslords verheerlijken. Sinds de slag om Culiacán is een loflied op Ovidio Guzmán, genaamd ‘Soy El Ratón’, Ik Ben De Muis, een tophit. In het lokale kerkje bidt een vrouw hartstochtelijk tot De Heilige Maagd, ze klampt me aan om te zeggen dat Maria haar net een knipoog heeft gegeven. 

José Paz, de burgemeester, ontvangt me met alle egards. Hij heeft grote plannen om het slaperige Badiraguato weer nieuw leven in te blazen. Het stadje bestaat al bijna 500 jaar en voor het lustrum wordt de kerk en het gemeentehuis gerenoveerd. Paz was toevallig in Holland, hij was erg onder de indruk van het Anne Frank Huis. Wat hem ook is bijgebleven zijn de pittoreske lantaarnpalen op de grachten. Een dergelijk model gaat hij nu ook in zijn dorp installeren.

Hij moet lachen over de rel die ontstaan is over zijn plannen voor het narcomuseum. Zelfs de gouverneur tikte hem op de vingers. De ophef heeft in ieder geval zijn dorpje op de kaart gezet. Zelfs uit Nederland komen de buitenlandse journalisten over, zegt hij en slaat me lachend op de schouder. Bovenop een bergtop bij het dorp wordt een groot gebouw met een observatorium gebouwd. En er zijn plannen om een museum te bouwen. Het thema was niet bekend, maar toen een journalist vroeg of er wellicht een narcomuseum zou kunnen komen, zei Paz dat dat ook tot de mogelijkheden behoort. ‘Dat was mucho scandaloso. Maar we kunnen niet ontkennen dat narcotraffiek een deel van onze geschiedenis is. En nee, het is niet de bedoeling drugshandel te verheerlijken. We willen het verhaal van alle kanten laten zien.’ Het klinkt allemaal redelijk, vooral omdat ik wellicht gastcurator mag worden.

Terug in Culiacán wacht er goed nieuws op mij. Ik ben in feite al drie jaar aan het onderhandelen om een productiefaciliteit te bezoeken. Een vriend van een vriend die in de muziekbusiness zit, kent ook weer vrienden van vrienden die vrienden hebben. En ja, ik moet wat schuiven, maar het blijft allemaal in het redelijke. 

Ik heb een heel boek over meth geschreven, maar ben nog nooit in een werkend lab geweest. Vanavond word ik dan eindelijk ontmaagd en een hese opwinding maakt zich van me meester. Die echter gaandeweg verdwijnt als ik uur na uur op mijn hotelkamer wacht op het bevrijdende Whatsappje dat alles ok is. Dit herhaalt zich drie avonden. Maar de laatste avond is het raak.

Met mijn maat rijd ik een half uur de stad uit. De afgelopen avonden patrouilleerden er veel soldaten in de buurt, waardoor zijn kameraden zich even gedeisd moesten houden. Als je over de Duivel spreekt, trap je op zijn staart, en we zien twee Humvees van het leger voorbij komen. Op een afgesproken plek zal ons contact klaarstaan met zijn auto. Ik krijg een zwart mondkapje voor mijn ogen en wordt aan de hand geleid naar een andere auto. Daar snauwt een onvriendelijke basstem dat ik ook nog een lap over mijn hoofd moet doen. Zoals afgesproken, mag ik alleen een fotocamera bij hebben. Geen taperecorder of Iphone met GPS. Ik word gefouilleerd door de man met basstem en goed bevonden.

De mand met basstem heet Toñio, net zoals ik mezelf altijd noem in Mexico. Mijn naamgenoot wordt wat vriendelijker. Hij verontschuldigt zich dat ik een paar avonden moest wachten. Het leger was met drones aan het vliegen met infraroodsensoren. Ze moesten de productie even stilleggen. Van die dingen. Na een hele hobbelige rit van 10 minuten over een bergpad, komen we bij de locatie aan en mag mijn blinddoek af. Toñio is gekleed in camouflage uniform, met een helm en een gasmasker op. Hij heeft een enorm groot geweer, een buitenissig model AR-15 of M-16 en ziet er uit als een angstaanjagende paramilitair. Onder een plastic luifel midden in de jungle staan twee mannen in gele regenpakken in postten en pannen roeren. Net zoals in de film. Ze produceren ongeveer 50 kilo per week, leggen ze uit. Geen megalab, maar met een kiloprijs van 10.000 USD wel goed voor een omzet van een half miljoen per week. Zelf verdienden ze 1600 pesos per shift, 80 dollar. Een schijntje, maar nog altijd vijfmaal meer dan het minimumloon. Crystal meth is een gevaarlijk drug, probeer ik voorzichtig. Hebben ze daar geen problemen mee? Een schampere lach. ‘Ai ai, hombre. Zaken zijn zaken.’

Verslaggeving als deze is niet gratis. Steun GeenStijl zodat wij dit soort verhalen kunnen blijven maken.