Geenstijl

De Limoenen van Don Hipolito

Dr. Teun Voeten is antropoloog en oorlogsfotograaf, gepromoveerd op het Mexicaanse drugsgeweld. Voor GeenStijl berichte hij eerder al uit Odessa en de VS. Nu keert hij terug voor een 4-delige reportage over de narco-staat der narco-staten (Mexico dus, niet Nederland). Dit is deel 1. Hier deel 2, deel 3 en deel 4.

Gieren scheren laag over de limoenplantage van Don Hipolito. In zijn gepantserde auto glijdt hij langzaam tussen de boompjes. ‘Als de wind goed staat, kan ik de geur van de meth labs ruiken,’ zegt hij. Don Hipolito stopt af en toe om een sappige limoen te bekijken, snuift aan een bloesem. Hij lacht als ik hem vertel dat een limoen bij ons wel tien pesos kost, vijftig cent. Daar heb je bij de Don twee kilo voor. 

Naast zijn passagiersstoel ligt een AR-15 bij de versnellingspook. ‘Nee, ik hoef niet zo nodig met mijn geweer op de foto’, zegt Don Hipolito bescheiden. Hij is niet alleen. Een paar meter achter hem rijdt een pick-up van de Guardia Civil, de provinciale politie. Drie agenten, ook met AR-15’s in de laadbak. ‘Ik heb 24 uur beveiliging nodig’, legt Hipolito uit. Zijn vrouw en twee dochters zitten ondergedoken in de VS.

Welkom in La Tierra Caliente, Het Hete Land, een onherbergzame streek diep in de binnenlanden van de staat Michoacán. Terra Caliente heeft zijn naam te danken aan het hete klimaat dat het ideaal maakt voor de kweek van limoenen en avocado’s. Maar het gaat er metaforisch gezien ook heet aan toe. Het binnenland is een lappendeken van territoria van verschillende kartels en bendes en zelfverdedigingsmilities die vaak zelf ook weer ontsporen tot misdaadgroepen. Een lokale journalist uit het Hete Land gaf me ooit een privécollege kartelogie en dreunde de namen van 28 kartels op. Deze zijn in voortdurende staat van oorlog en opsplitsing en ontbinding terwijl ze tegelijkertijd aan de lopende band opportunistische allianties met elkaar aangaan die ze even snel weer verbreken.

Vroeger was er rust in de tent. Toen had gewoon één kartel het voor het zeggen. La Familia Michoacana, onder de begeesterde leiding van Nazario Moreno die beter bekend stond als El Más Loco, ‘De Allergrootste Gek’. El Más Loco verkondigde een bevrijdingstheologie, een strijd van arme keuterboertjes tegen de hoge heren van de repressieve staat in de federale hoofdstad Mexico City. Hij schreef een soort bijbel, een mengeling van protestantse macho domineesretoriek vermengd met revolutionaire boerenslogans. El Más Loco ontsnapte een paar keer miraculeus aan de dood, wat zijn mythische status enkel verhoogde. Het doden van vijanden ‘was voor hem simpelweg Goddelijke Rechtvaardigheid.’ Gebruik van drugs en drank werd ontmoedigd, een pragmatische bedrijfspolitiek die was gericht op het bewaren van de lokale orde en volksgezondheid. In feite werden dealers point blank geëxecuteerd.

Natuurlijk produceerde La Familia volop drugs, maar dat was enkel voor de export. Vroeger ging het om opium en marihuana, maar die markt stortte in. Marihuana werd in veel staten van de VS gedeeltelijk gelegaliseerd en er werd ook ultrasterke wiet gekweekt in British Columbia in Canada, de zogenaamde BC Bud. Ook heroïne raakte uit de mode in de VS. Tot overmaat van ramp voor de Mexicaanse papaverboeren werd hun natuurlijke product uit de markt geprijsd door fentanyl, die Amerikaanse dealers rechtstreeks uit China konden importeren. Niet alleen vijftigmaal sterker, maar ook tientallen malen goedkoper dan originele, organische, biologische heroïne. Gelukkig voor de Mexicaanse kartels kwam de redding ook uit het Noorden. Om de explosief stijgende huis-, tuin- en keukenproductie van crystal meth tegen te gaan, werd in de VS in 2005 de verkoop van medicijnen die efedrine bevatten, de belangrijkste grondstof voor crystal meth, aan banden gelegd. 

La Familia waren geen jankerds. In plaats van met de handen in het haar en in zak en as te zitten omdat het afgelopen was met papaver en wiet, schakelden ze razendsnel over naar de crystal meth voor de Amerikaanse markt. De eerste labs werden opgericht in Michoacán: de binnenlanden zijn ver van het centraal gezag van de provinciale hoofdstad Morelia. Aan de kust is de havenstad Lázaro Cárdenas, waar tonnen efedrine probleemloos, met containers vol kunnen worden geïmporteerd uit China. Tierra Caliente werd rond 2005 Meth Central: De grootste meth-producerende streek van Mexico, van de wereld zelfs. Tientallen andere groepen roken ook geld en betwistten het meth-monopolie van la Familia. El Más Loco hield op met op magische manieren aan de dood te ontsnappen en werd definitief en confirmatief en affirmatief en ondubbelzinnig in 2014 door het leger doodgeschoten. Alhoewel er nog steeds mensen rondlopen die beweren hem als een soort Elvis Presley te hebben gespot. La Familia viel uiteen in splintergroepen en facties. Deze New Kids on the Block gebruikten als een soort perverse PR-strategie extreem en spectaculair geweld om hun naam en reputatie te vestigen. Het was al een bende en het werd nog erger. 

Zoals slimme entrepreneurs vaker doen, diversifieerden de nieuwe minikartels hun portfolio. Naast de productie van narcotica stortten de nieuwkomers zich ook op afpersing, kidnapping en bescherming. De autoriteiten grepen niet in, simpelweg omdat ze niet aanwezig waren. Vooral veehouders, en avocadokwekers werden geviseerd. De avocado’s van Michoacán staan bekend als de grootste en sappigste ter wereld. De staat is wereldrecordhouder grootste portie guacamole ooit gemaakt, vijf ton. Met de avocadoteelt kunnen fabuleuze winsten geboekt worden: een mooie vrucht uit Michoacán kan in een health store in California het vijftigvoudige opbrengen. Daarom staan avocado’s bekend als ‘Het Groene Goud’. De totale omzet van de avocadoteelt in de staat wordt geschat op een half miljard dollar. Limoenen zijn ook een goudmijn en de kwekers die met een vergelijkbare winstmarge werken, werden ook leeggeschud.

Het was op dit punt dat Hipolito Mora het niet meer pikte en collega-boeren en burgers om zich heen verzamelde. Begin 2013 richtte hij de allereerste zelfverdedigingsmilitie van Mexico op. Een revolutionaire daad. In feite een motie van wantrouwen in de regering: als jullie onze veiligheid niet kunnen garanderen, nemen we zelf wel het heft in handen. Om het deftig te zeggen, een ondermijning van het geweldsmonopolie van de staat. Om het cru te zeggen, een fuck-you-gebaar naar de autoriteiten.

Met de gewapende escorte in zijn kielzog rijdt Don Hipolito terug naar zijn huis, een bungalowtje in het gehucht La Ruana, niet ver van het stadje Buenavista tot waar de bus vanuit Morelia rijdt. Op zich een wonder. Tot voor kort was dit een no-go-area en waagden bussen van het openbaar vervoer zich hier niet. De diverse criminele groepen hadden elk hun checkpoints waar reizigers werden ondervraagd en soms werden beroofd. In het beste geval werden ze niet doorgelaten en gewoon teruggestuurd. 

‘Vraag maar aan een taxi daar om me naar mijn huis te brengen. Iedereen weet waar ik woon,’ had Hipolito Mora me vooraf gezegd. En inderdaad, de eerste beste taxichauffeur in Buenavista kent de bestemming. Aan de overkant van de taxistandplaats staan verdachte typetjes te telefoneren. Dit zijn de zogenaamde halcones, valken. Uitkijkers en verkenners die criminele groepen in dienst hebben om bewegingen van politie en andere ongebruikelijke bezoekers door te geven.

De Don woont in een bescheiden huisje. Op het bijzettafeltje staat een groot beeld van Don Quichotte. Ik laat de voor de hand liggende vraag achterwege. Aan de muren hangen oorkondes en ingelijste krantenartikels. Don Hipolito is een cause célèbre en heeft een eredoctoraat van de Technische Hogeschool van Monterrey en onderscheidingen van Mexicaanse mensenrechtengroepen. De autoriteiten waren minder te spreken over zijn gedrag. Een paar keer werd hij veroordeeld tot een paar maanden voor verboden wapenbezit, moord en bendevorming. 

‘Ik heb veel vijanden. Maar het is mijn bekendheid die me beschermt’, legt hij uit, en vraagt een politieman die buiten voor de deur wachthoudt, taco en cola voor zijn gast halen. ‘Als ik vermoord word, zou dat een internationaal schandaal zijn en moeten de autoriteiten een hoop uitleggen.’ Zijn lijfwachten zijn geen federale agenten, maar locals, policias municipales, die hij al van jongs af aan kent en waarop hij kan vertrouwen. Na een bloedige confrontatie met gewapende groepen waarin hij zijn zoon verloor, zei Hipolito de autodefensas vaarwel. In de lokale verkiezingen van 2021 was hij kandidaat voor het gouverneurschap van Michoacán. Nu valt er veel af te dingen op het democratische gehalte van Mexico, maar in ieder geval worden burgemeesters en gouverneurs nog verkozen, in tegenstelling tot nepotistische staten als Nederland. Hipolito kwam als laatste binnen, hij eindigde helemaal onderaan met 3 procent. De verkiezingen werden door waarnemers en de media als frauduleus bestempeld. Het gezaghebbend tijdschrift Nexos sprak van ‘La Elección del Narco.’ Kandidaten werden bedreigd en trokken zich terug. In totaal werden er 106 politici vermoord. Stembusurnen verdwenen. In de havenstad Lázaro Cárdenas behaalde de regeringspartij MORENA, wiens kandidaat de uiteindelijk gouverneur werd, de Hitleriaans goede score van 99 procent. Don Hipolito nam toen zijn oude stiel van limoenenkweker weer op. ‘De mensen hier in het dorp willen dat ik de wapens weer oppak om tegenwicht te bieden aan de criminele groepen die de streek teisteren. Maar ik heb het even gehad.’

Verslaggeving als deze is niet gratis. Steun GeenStijl zodat wij dit soort verhalen kunnen blijven