Geenstijl

Een inzending, ondemocratisch langs de redactie gekomen zonder invloed van de Redactieraad van Alle Staten

Er is onvoldoende grond om te concluderen dat de verenigbaarheid van functie van minister of staatssecretaris met het Kamerlidmaatschap in strijd is met de grondwet. De uitspraak kwam als een mokerslag door de fundamenten van het Huis van Thorbecke: het houdt in dat de uitvoerende macht zichzelf mag controleren, dat de onafhankelijkheid van het parlement ten opzichte van de regering wederom erodeert en dat cruciale garanties voor een juiste verdeling van macht wederom opgerekt worden ten faveure van de regering. 

Het is de zoveelste klap in het gezicht van de parlementaire democratie, de rechtsstaat en het dualisme. Een klap uitgedeeld door de gevestigde partijpolitiek, met steun van wat het hoogste bestuursrechtelijk orgaan zou moeten zijn, welke garant staat voor het beschermen van burgers tegen een te machtige overheid. Een klap die wordt verergerd door het symbolische aftreden van drie VVD-staatssecretarissen, waardoor men bewust de indruk wil wekken aan de constitutionele kant te staan. Echter staat niets in de weg om na een halfzacht Kamerdebatje een volgende keer - geruisloos dankzij dit precedent - het dualisme verder de nek om te draaien. 

Het is een nieuw hoofdstuk in een boek dat het bestuur van Nederland heet, maar men zou er verstandig aan doen het boek in de prullenbak te doen verdwijnen en een nieuw boek te schrijven.

Het systeemdenken in Nederland staat op kleine schermutselingen na nagenoeg stil. Men aanvaardt de huidige parlementaire democratie als een eindproduct en door partijpolitieke vetes en de op hun baantjes zuinige politieke elite zijn de bestuurders en hun partijen tot weinig verandering bereid. Dat is ergens nog te verklaren ook: de kleinere partijen die in en rondom de macht schurken, koesteren in dit instabiele politieke landschap de minuut dat ze macht hebben. 

In het geval van de VVD en D66 hebben zij een dusdanig stevige wurggreep om de andere partijen, dat het vanuit hun huidige positie totaal niet voordelig is om medewerking te verlenen aan politieke hervorming. Door het speelveld eerlijker te maken en de macht van dichtgetimmerde coalitieakkoorden te breken, zouden zij tot de grootste verliezers horen. Het is een ongezonde situatie; die waarin de grote regeringspartijen het politieke landschap dusdanig domineren dat het leidt tot volledige apathie op het gebied van politieke ontwikkeling, het betonrot in de fundamenten van de parlementaire democratie vrij spel heeft en de rechtsstaat uitgehold wordt.  

Misschien wel de enige manier waarmee de grondige hervormingen die nodig zijn om Nederland politiek-bestuurlijk weer gezond te maken te bereiken zijn, is als de rijen rondom de onwillige partijen gesloten worden. Partijen moeten met de toekomst van het land in achting nemend, een coalitieakkoord sluiten gericht op constitutionele hervorming. De waan van de dag dient men –hoe lastig dat ook is- even te parkeren. Maak afspraken met vrije stemkeuzes, waarbij ook het dualisme terugkeert in het parlement en onze zalen der democratie de rol van achterkamertjes overnemen als zenuwcentrum van besluitvorming. 

Constitutionele crises zoals de toeslagenaffaire en de roofbouw gepleegd op de parlementaire democratie komen deels voort uit gebrekkig toezicht van de controlerende macht op de uitvoerende macht. Het zou een Wilders sieren als hij het constitutionele belang hiervan prevaleert boven zijn islam-standpunten, het zou een Klaver sieren als hij hetzelfde zou doen met de klimaatagenda. Laten wij als land accepteren dat sinds het opstellen van de Grondwet in 1848 dusdanig veel veranderd is, dat zij niet langer voldoet en dat het dualisme en het ambt van Kamerlid ernstig beschadigd zijn door decennialange roofbouw.

Een belangrijk instrument ter herstel van de scheiding der machten en het beschermen van de rechten van burgers tegen een machtige overheid zou het optuigen van een Constitutioneel Hof zijn, welk de plaats zou moeten innemen van de Eerste Kamer. Hierbij zal artikel 120 van de Grondwet geschrapt worden. Dit hallucinante Grondwetsartikel verbiedt het rechters om aangenomen wetgeving te toetsen aan de constitutie waarop de fundering van dit land gebouwd is. Het Constitutioneel Hof moet toezien op onder meer het ordentelijk verlopen van verkiezingen, het houden van eventuele referenda, maar ook op de legitimiteit van het mandaat van het kabinet. Het biedt de nodige bescherming voor burgers tegen een overheid die steeds meer afstand van de onderste lagen van de bevolking neemt. 

Ooit was het de bedoeling dat de Eerste Kamer de rol van onafhankelijke toets van wetgeving zou zijn, maar inmiddels kan de conclusie niet anders zijn dan dat zij grotendeels politiek geworden is. Tevens vertroebelen de vele nevenfuncties van Eerste Kamerleden transparante politiek. Een wellicht onorthodoxere remedie om het monisme en de gesloten coalitieakkoorden te breken zou het veranderen van de verkiezingsopzet van de Tweede Kamer zijn. In het geval van afschaffen van de Eerste Kamer, zou het parlement unicameraal worden.

In plaats van het van oudsher volledig kiezen van de Tweede Kamer bij verkiezingen, zou een optie kunnen zijn om de helft van het parlement om de twee jaar te kiezen. Dit sterkt de positie van het Kamerlid tegenover een coalitieakkoord, gezien de kortere termijn waarover met zekerheid een meerderheid gehaald kan worden. Het wordt dan ook aantrekkelijker te werken met wisselende meerderheden, de democratie dienende.  

De democratie verkeert in zwaar weer: het parlementaire systeem dat wij niet anders kennen dan hoe het is lijdt zichtbaar onder toenemend monisme, het afbrokkelen van de positie van het Tweede Kamerlid ten opzichte van de uitvoerende macht en partijen die de macht uit handen weigeren te geven. Indien deze constitutionele rotting niet wordt verholpen, zullen crises zich blijven voordoen en leven we in een pseudo-democratische status quo. Het is in het belang van oppositiepartijen en partijen zuchtend onder het juk van de grote machtsbolwerken om de handen ineen te slaan en het tij te keren. 

Johan Rudolf Thorbecke wordt nog altijd geroemd om het schrijven van de Grondwet van 1848: roem en erkenning als architecten van de staat wachten politici die het landsbelang boven partijbelang stellen. Het is tevens dé uitgelezen kans om het speelveld gelijk te trekken en de status quo te doorbreken. Beste dames en heren politici, grijp uw kans en schreeuw het uit: ''Het systeem is dood! Leve het systeem!''