Geenstijl

Nog even over die Italiaanse aanstellers...

Dat de euro de verschillen binnen de eurozone juist vergroot in plaats van verkleint, is een steeds terugkomend thema. Zo ook in de bovenstaande tweet van Tuomas Malinen, professor in de economie. En hij heeft groot gelijk wat betreft de divergerende werking van de euro. Echter, één van zijn oplossingen is een fiscale unie, iets waar veel macro-economen steeds mee de mist in gaan. Door het negeren van de werking van valutamarkten, is deze oplossing gedoemd te mislukken.

Het feit dat de euro divergerend in plaats van convergerend werkt, is in dit blog vaker aan bod gekomen. In het kort komt het er op neer dat een one-size-fits-all beleid op zeer verschillende lidstaten per definitie tot verschillende uitkomsten zal leiden. Als dezelfde uitkomst gewenst is voor alle lidstaten, dan zal er juist een op maat gemaakte aanpak per lidstaat (zo niet regio) moeten komen; precies de omgekeerde richting die de EMU (en EU) hebben gekozen.

De divergerende werking van de euro kent vele voorbeelden en één daarvan hangt samen met het uitschakelen van de valutamarkt. De introductie van onze eenheidsmunt heeft namelijk voor een groot gedeelte de tucht en signaalfunctie van de valutamarkt teniet gedaan.

Toen Italië nog de lire voerde, maakte de regering er een zooitje van. Lasten van de staatsschulden waren hoog, corruptie was alom aanwezig, juridische systemen waren zwak en tegenstrijdig, educatieniveau was om te huilen en inflatie was een blijvend fenomeen.

De valutamarkt vertrouwde de lire dan ook niet, waardoor deze gestaag in waarde af nam ten opzichte van de andere harde munten zoals de gulden, mark en dollar. Iets wat de Italiaanse overheid op korter termijn niet erg vond want de overheidsschulden inflateren dan ook weg en zwakkere munt maakt de export van Fiats alleen maar goedkoper. Echter beide effecten gelden alleen op de zeer korte termijn. Op de langere termijn, betekent dit namelijk ook dat de grondstoffen, goederen en diensten die Italië moet importeren ook allemaal duurder worden, waardoor de concurrentiepositie van de Italiaanse exportsector alsmaar verzwakte, waardoor het effect van de devaluatie/depreciatie teniet werd gedaan. Inflatie liep op waardoor de Italiaanse staatschulden een dubbele klap kregen; en hogere inflatiedoorberekening en hogere risico-opslag. Kortom rentes stegen op Italiaanse schulden.

Maar ook binnen Italië betekende dit dat de consument geconfronteerd werd met minder keuze, hogere prijzen en lagere kwaliteit. Wat ook weer een negatief effect had op de economische groei en de werkgelegenheid.

De alsmaar verzwakkende munt was ook voor buitenlandse investeerders een steeds groter probleem. Immers, Italië werd steeds minder aantrekkelijk, want de buitenlandse investeringen devalueerden mee met de munt. Hierdoor werden alleen nog de meest winstgevende projecten gefinancierd, omdat deze projecten genoeg zekerheid brachten dat er na omwisseling van de winst in lires naar marken/dollars etc. nog genoeg overbleef.

Het moge duidelijk zijn dat dit een vicieuze cirkel was die Italië steeds verder uitholde, dus de volgende keer dat u een econoom of politicus hoort zeggen dat de euro een probleem is omdat het landen niet toe laat te devalueren/depreciëren, dan kan u hem/haar/onzijdig/onbepaald eens flink de les lezen. Het niet kunnen devalueren/depreciëren is juist niet het probleem van de euro; het feit dat landen individueel niet meer kunnen worden afgestraft door de valutamarkt is het probleem.

Italië had twee keuzes in de lire tijd; ofwel de kern van het probleem aanpakken, of de symptomen aanpakken. Zoals politici het vaak betaamt, hebben zij voor dat laatste gekozen. Hierdoor kwamen er dus minder investeringen vanuit het buitenland. Ook vluchtte Italiaans kapitaal naar oorden waar het wel waarde kon behouden/opbouwen. Hierdoor verzwakte de economie van Italië verder, nam de innovatie af, konden de nodige investeringen in educatie niet plaatsvinden en zo verder.

De Italianen hebben dus keer op keer de foute keuzes gemaakt en de valutamarkt reageerde daarop. Net als een kind wat zijn tanden niet wil poetsen als straf rotte en pijnlijke tanden krijgt.

Het waren dan ook de Duitsers die vonden dat het kinderlijke Italië een strenge Vatti moest krijgen: Bundesbank monetair beleid en Deutsche Wirtschaftspolitik. Dit alles verankerd in (met name) het Verdrag van Maastricht. Inmiddels heeft Italië (c.s.) niet een strenge Vati, maar een uitgerangeerde Mutti met legenest-syndroom die alles en iedereen met kritiek op de Europeesche eenwording met de deken der macht heeft gesmoord (hoi Karlsruhe, hoi Weidmann).

Door de switch van lire naar euro, had Italië ineens de dekking van sterke landen zoals Duitsland. De valutamarkt kan haar tuchtwerking nu niet uitdelen op lidstaatniveau, maar alleen op EMU-niveau. Nu was het de bedoeling dat de Maastricht criteria een stokje zouden steken voor een continuatie van slecht economisch en monetair beleid bij zwakke landen zoals Italië. Echter, in Brussel en Frankfurt is Maastricht inmiddels van de kaart geveegd; het bestaat niet meer. Alle problemen die Italië toen had, behalve inflatie, heeft het land nu nog steeds! Maar omdat het nu helemaal geen straf meer krijgt, is de motivatie om het leven te beteren tot het nulpunt gedaald.

In deze context is de roep voor een fiscale unie (en daarmee volledige politieke unie) niet zo vreemd. Maar de valutamarkt fungeerde niet alleen als tuchtmeester maar ook als specifieke indicator met betrekking op (o.a.) monetair en economisch beleid. Deze signalen kunnen, mits goed opgepakt, leiden tot beter beleid. Nu de euro een gemiddeld samenraapsel is van de toestand in de eurozone, is zowel de tucht- alsmede signaalfunctie van de valutamarkt teniet gedaan.

Hoe kan er vanuit Frankfurt en Brussel beleid komen wat de fundamentele problemen van Italië (c.s.) kan oplossen? Hoe kunnen ze de problemen en daarmee de oplossingen vaststellen als essentiële feedback loops ontbreken? En stel dat de juiste oplossing geformuleerd en geïmplementeerd wordt, is dit dan ook juist beleid voor de rest van de eurozone?

Wederom komt de discussie uit waar het mee begon: one-size-fits-all beleid is HET grote probleem van de eurozone. Het uitschakelen van de criticasters, de duiders  en tuchtmeesters zoals de valutamarkt, lost het probleem niet op maar verergert dit juist. Een fiscale unie is niet de oplossing, maar een continuatie van zetten in de verkeerde richting. Wat dat betreft is de tweede punt van Tuomas Malinen niet zo zeer een optie, maar een noodzakelijke gevolgtrekking.