Geenstijl

Jij een joetje, jij een joetje. IEDEREEN EEN JOETJE!

Nu de geldprinters op volle toeren draaien, komt het eeuwig terugkerende item van een basisinkomen weer in beeld. Nu zijn er vele manieren waarop een basisinkomen uitgevoerd kan worden (gewoon cash overmaken aan de 18-plussers, of negatieve inkomstenbelasting op eerste X euro aan inkomen, et cetera) en in welke mate (met name de hoogte van het bedrag), maar het principe blijft hetzelfde: gratiesss geld. Dus is het nou wel of niet zo’n goed idee?

Ik denk van niet, maar er kan wellicht een uitzondering zijn, welke ik aan het einde van deze column aan bod zal laten komen. Er zijn aardig wat onderzoeken over het basisinkomen gedaan, maar de studies hebben veelal elk een andere set-up (ander bedrag, alleen werklozen of juist iedereen boven bepaalde leeftijd, schaalgrootte en zo verder) waardoor beide kampen elke keer hun gelijk kunnen halen.

Wellicht is het grootste basisinkomen-experiment wel in Alaska, waar iedere inwoner die langer dan 12 maanden in Alaska woont tussen de USD 1.000 en 2.000 per jaar krijgt. Met een gezin van 5 kan dat dus een redelijk bedrag zijn. Echter, de economie in Alaska is een ander beestje gezien het een erg afgelegen gebied is. Aanvoerlijnen zijn problematisch (veel via luchttransport en water, als het weer het toelaat) en dus erg duur. Dit vertaalt zich in hogere prijzen voor alles van bouwmaterialen, brandstof, elektriciteit tot boodschappen. Zo kan de laatstgenoemde categorie tot een factor 4 duurder zijn dan in andere Amerikaanse staten het geval is.

Dit betekent dat één van mijn bezwaren tegen een basisinkomen moeilijk is vast te stellen: inflatie. Wat Alaska in ieder geval wel laat zien is dat de werkloosheid de hoogste in de VS is en ik ben er van overtuigd dat dit deels door het basisinkomen komt. Als mensen zonder enige tegenprestatie een basisinkomen krijgen van > USD 1.000, dan is de motivatie om te werken gewoon minder. En ja, veel mensen krijgen voldoening uit werk en zullen ook met een basisinkomen gewoon gaan werken. Maar niemand kan mij wijsmaken dat iedereen bij elkaar even hard/veel zou werken (produceren) als zonder een basisinkomen.

Hoe dan ook zal de productie dus minder worden, terwijl er wel uitbetaald wordt. Dan gaat steeds meer geld minder productie (goederen en diensten) najagen, waardoor er inflatie ontstaat. Dit betekent weer dat mensen om een hoger basisinkomen vragen om zo de inflatie te kunnen compenseren, wat dus tot een vicieuze cirkel leidt. Er zal steeds meer belasting geheven moeten worden (of interen op de Alaskan Fund in het geval van Alaska) om dit te financieren. De hogere belastingdruk remt dan weer de economie af waardoor uiteindelijk het hele basisinkomen systeem compleet onhoudbaar wordt. De basisinkomen onderzoeker Luke Martinelli stelt dat een betaalbaar basisinkomen (ver onder de USD 1.000 per maand) niet toereikend is en een toereikend basisinkomen onbetaalbaar is. En hij doelt alleen nog maar op de financieringskant en rept niet of de inflatoire en negatieve economische effecten door veranderd gedrag!

Het frappante is dus dat ook conservatieve denkers soms voor een basisinkomen zijn. Maar hun redenering loopt wat anders dan die vanuit de linker hoek (reduceren armoede). Zij menen namelijk dat het basisinkomen in plaats komt van alle andere vormen van uitkeringen en subsidies. Dit zou betekenen dat het geld op een veel efficiëntere (en dus goedkopere) manier bij de burger terecht komt omdat alle overheids rompslomp er dan uitgesneden kan worden. Verder vinden zij ook dat het een beter idee is als mensen zelf beslissen hoe ze dat geld gaan aanwenden in plaats van de overheid.

De denkers die meer in het midden van het politieke spectrum zitten hebben weer een andere redenen om een basisinkomen in te willen voeren. Zo dragen mantelzorgers en huismoeders/-vaders ook bij tot de economie, maar worden zij niet vergoed, bijvoorbeeld. Een basisinkomen zou hier dus een bijdrage kunnen leveren. Maar wederom wordt er niet of nauwelijks gekeken naar de tweede en derde (et cetera) orde effecten die een dergelijk beleid met zich meebrengt. Dat is waar de meeste sociologen, economen en politici de mist in gaan.

Kortom, er zijn genoeg voorbeelden te bedenken waar een basisinkomen een situatie ”recht” kan zetten, maar de bijwerkingen van een dergelijke maatregel zijn dan weer zodanig slecht dat het per saldo een verslechtering zal opleveren.

Zou er een uitzonderingssituatie bedacht kunnen worden waar een basisinkomen toch wellicht een goede maatregel zou zijn? Een veel gehoord argument is dat technologische ontwikkelingen er voor zorgen dat vele banen verloren gaan omdat deze geautomatiseerd worden. Een voorbeeld daarvan is het Amerikaanse platteland. In de VS werkte rond 1900 zo’n 40 procent van de arbeidspopulatie in de agrisector. Bij de laatste eeuwwisseling was dat nog maar 1 procent!

Toch hebben wij het nu beter dan in 1900. De vrees van de Luddieten c.s. is daarmee niet uitgekomen. Sterker nog, technologische ontwikkelingen hebben de welvaart niet alleen vergroot maar ook voor een breder gedeelte van de bevolking beschikbaar gemaakt.

Ofwel, technologische vooruitgang lijkt wederom geen goede aanleiding om met een basisinkomen te beginnen (eigenlijk is het omgekeerde van toepassing). Echter, de toenemende snelheid waarmee de veranderingen nu plaatsvinden, maakt omscholing van werknemers wel wat problematischer, maar dat zou dan met een tijdelijke regeling kunnen worden opgevangen in plaats van een basisinkomen wat geen onderscheid maakt tussen werkenden, langdurig werklozen en verse werklozen.

De enige uitzondering die ik kan verzinnen, is de combinatie tussen Artificial Intelligence (AI) en robotisering (wat ik voor het gemak dan even AIR noem). Deze technologie neemt op termijn niet alleen een taak van een werknemer over, maar wordt een allround werknemer. En deze werknemer zal nauwelijks iets consumeren (alleen onderhoud en energie) waardoor de economie er geheel anders uit komt te zien. Het is moeilijk een dergelijke maatschappij voor te stellen, maar bij bepaalde scenario’s zou een basisinkomen wellicht een goed idee zijn.

Een dergelijk plan zou dan wel op een iets andere manier moeten worden uitgerold. Zo zouden burgers boven de 18 jaar een bepaalde toewijzing kunnen krijgen van robots met AI. De persoon kan eventueel een keuzemenu krijgen met verschillende soorten robots met verschillende  gradaties van AI. Voor uitbreiding van de capaciteiten van hun AIR pakket (of meer AIR units), moet de persoon in kwestie dan taken volbrengen. Bedrijven die gebruik willen maken van AIR, moeten daar dan op bieden. Zo blijft er een drijfveer voor innovatie en nog een soort van marktwerking met allocerende functie bestaan.  

Dit is echter nog een ver van ons bed show en tussen nu en dan wordt steeds meer duidelijk omtrent de impact van AIR. Pas dan zou er echt gekeken kunnen worden of een basisinkomen een goed idee is. Tot die tijd is een basisinkomen, met een per saldo positieve uitwerking, een utopie.