Geenstijl

Vanmiddag om 15u45 is het (laatste?) Kamerdebat van Hennis. Met haar vertrek zijn de problemen bij Defensie niet opgelost, piept de Volkskrant nog. Klopt. Maar de schoonmaak moet ergens beginnen - en dat is niet bij het aanblijven van Hennis.

In juli 2016 ontploft in Mali een mortiergranaat in de lanceerbuis, waarbij twee Nederlandse militairen van de VN-missie het leven laten. De Onderzoeksraad voor de Veiligheid start een onderzoek naar zowel het materiaal als de medische zorg, waarover ook tekortkomingen gemeld worden. In maart van dit jaar wordt bekend dat de mortiergranaat uit een ondeugdelijke partij kwam. Amerikaanse afdankertjes van een Bulgaarse batch. Op 26 juni krijgt minister Hennis inzage in het OVV-rapport. Haar departement zal op maar liefst 72 punten vragen om aanpassingen in het rapport. Al die tijd deed Hennis niets om de veiligheid van militairen in Mali (of elders) te verbeteren, behalve die ene partij uit de roulatie nemen. Ook nam ze nooit contact op met de familie van de nabestaanden. Als er ophef ontstaat over het snoeiharde OVV-rapport ("De Raad stelt dat het belang van munitieveiligheid en goede medische voorzieningen ondergeschikt is geraakt aan de voortgang van de missie in Mali"), zegt de minister van Defensie echter niet te willen aftreden, maar te willen optreden.

Als hoon voor die standaardriedel Hennis ten deel valt, kondigt ze alsnog fluks munitiechecks aan voor materiaal waarvan ze al ruim een jaar weet dat het troep is. Als de Telebelg de volgende dag groot opent met de wrok van de nabestaanden ("Waarom zegt Hennis geen sorry?"), belt ze toch snel met de ouders van gesneuvelde militairen Henry Hoving en Kevin Roggeveld. Het is te laat: hun geplande rechtszaak om Defensie verantwoordelijk te houden voor dood door schuld, willen de nabestaanden toch doorzetten, "gezien alles wat er is gebeurd." Ondertussen stappen ook vijf commando's naar de rechter vanwege een dodelijk ongeluk op een schietbaan, waarvan Defensie onderzoeksconclusies onder de helm hield (moetlees draadje). Een klokkenluider die in 2011 melding maakte van onveilige wapens (en daardoor werkloos thuis kwam te zitten) doet vervolgens ook aangifte, tegen de militaire top van de Koninklijke Marechaussee. Defensie reageert krampachtig, uit vrees dat er nog meer kikvorsmannen uit de kruiwagen springen:

De mortier is slechts een symptoom van de situatie bij Defensie, en is nu een symbool geworden van alles wat er niet deugt. Dat dossier is duimendik (zie alleen al bij Follow the Money hoe diep het konijnenhol gaat), en uit alles blijkt dat de politiek en militaire top van Defensie al jarenlang van alle problemen op de hoogte is, en vaak opzettelijk probeert om het weg te moffelen, mooier te maken dan het is, of domweg te ontkennen. Van dat gedrag was vvd'er Hennis altijd al een symptoom, maar door haar houding en ingestudeerde uitspraken van de afgelopen week is ze nu zelf ook een symbool geworden - van alles wat er mis is met Defensie. De maat lijkt vol, voor velen: sinds het verschijnen van het OVV-rapport tuimelen vakbondswoordvoerders, defensiespecialisten, militair (ex-) personeel, klokkenluiders en zelfs journalisten over elkaar heen om hun verhaal te doen, de organisatie-rot bij Defensie te onthullen, en om het aftreden van Hennis te roepen. Hennis heeft een probleem.

Jeanine Hennis is in dit hele proces alleen maar met zichzelf en haar eigen carrière bezig geweest. In een testament aan de arrogantie van de vvd, een partij die na zes, zeven jaar in het centrum van de macht het verschil tussen landsbestuur en eigenbelang niet meer kan onderscheiden, zijn alle verklaringen van de minister terug te herleiden op haar eigen belang en dat van haar partij. Er zijn twee militairen omgekomen door een vermijdbaar ongeluk. Daar is een uitgebreid extern onderzoek naar gedaan, waarvan de conclusies al drie maanden op het bureau van de minister liggen en waar haar ministerie 72 aanpassingen in doorvoerde. Na openbare publicatie roept ze echter om 'nadere bestudering' van het rapport en schermt ze zelfs met een eigen, eerder opgesteld onderzoek van WC Eend Defensie. Daarmee verried ze ook nog eens dat ze informatie voor de Kamer heeft achtergehouden, iets waar met name formatiepartner CDA verbolgen over is. (Ook niet uit landsbelang overigens, maar omdat CDA'er Raymond Knops als opvolger van Hennis wordt genoemd en die wil dit dossier natuurlijk niet erven.)

Al die tijd greep ze niet adequaat in op de gebreken met de munitie en de medische zorg, noch belde ze met nabestaanden. En alles wat ze in de afgelopen week in een camera zei, was slappe, voorspelbare, ingestudeerde, voorgekauwde en vooral kille vvd voorlichterstaal. Er zat geen greintje oprechte betrokkenheid in, laat staan acceptatie van verantwoordelijkheid. Het was defensief maar het ging niet over Defensie - het ging Jeanine Hennis om Jeanine Hennis, en om haar kansen, belangen en carrière binnen de vvd. Zoals de Mali-missie ook niet om het landsbelang gaat, of over veiligheid, maar primair om de Nederlandse positie in de internationale politiek, om de (toekomstige) baantjes van Bert Koenders en om de ontwikkelingswensen van Jan Pronk. Kortom: die missie is een cynische schietbaantjescarrousel van de PvdA. Dat Onze Jongens daarvoor met ondeugdelijke materiaal, te weinig geld en te weinig ondersteuning naar gevaarlijke gebieden moeten - och, noem dat een 'can do mentaliteit' en je legt  de verantwoordelijkheid moeiteloos terug bij de militairen.

Maar zo liep het niet. Vandaag moet Hennis door een politiek mijnenveld laveren in een poging om haar ministerspost niet opgeblazen te zien worden. Wordt het een bermbom van de PvdA? Een frontale aanval van het CDA? Of zelfs friendly fire in haar rug, van een sluipschutter uit eigen gelederen?

Aan de Onderzoeksraad zal het niet liggen. De baas van de zogenaamd onafhankelijke OVV is vvd'er Tjibbe Joustra, die zijn partij in het MH17-dossier ook al iets te gretig van dienst is geweest. In een gesprek met de Tweede Kamer smeerde de Onderzoeksraad de verantwoordelijkheid voor het mortierongeval maandag uit over de "totale ambtelijke en politieke top" van het ministerie van Defensie. Niet dat die top geen verantwoording zou dragen, maar door zijn uitspraak helpt Joustra's club zijn partijgenoot Hennis aan een geitenpaadje: met haar 'niet aftreden maar optreden'-citaat in de hand zou ze nu maatregelen in of tegen de (departementale) Defensietop kunnen nemen en daardoor zelf aanblijven als (demissionair) minister die in de wachtkamer van de formatie in afwachting is van een mooie nieuwe functie, misschien wel als minister van Buitenlandse Zaken. Want het gaat Hennis niet om wat er in Rutte II mis ging of hoe ze de problemen bij Defensie op gaat lossen, het gaat er om welke rol ze gaat spelen in het kabinet Rutte III. Dáár is het haar om te doen. Niet om andermans dode zonen, maar om haar eigen politieke leven.

En dat is dus precies waar ministeriële verantwoordelijkheid voor is uitgevonden. Om te voorkomen dat machthebbers enkel uit een zucht naar machtsbehoud kunnen handelen. Ook al zijn die mortieren jaren geleden ingekocht, ook al hebben munitiemensen bij Defensie de vrachtbrief niet goed gelezen, het spul niet goed getest of de explosieven verkeerd opgeslagen. Het is Hennis die politiek verantwoordelijk is voor wat er gekocht en gebruikt wordt, en waar, hoe en door wie. Daar is te veel bij misgegaan, waarbij dit mortierdossier bovenop een stapel faaldossiers is komen te liggen die al veel langer wankel stond te zwiepen. Defensie is uitgekleed, afgebouwd en gedemotiveerd. Er zijn onderhand meer klokkenluiders dan KCT'ers. Trainingsfaciliteiten zijn slecht. Tanks zijn er niet. Wapens werken niet. Kogels moet je zelf nadoen - pang pang. En nu begint het spul ook al in de handen van militairen te ontploffen. Dankzij een minister die zich als slaghoedje gedraagt.

Dat is niet onder Hennis alleen gebeurd, dat is het gevolg van jarenlang wanbeleid door diverse ministers van diverse partijen: recentelijk Kamp, Van Middelkoop, Hillen en nu Hennis. Zelfs Pechtold, die nooit defensieminister was, is medeverantwoordelijk te noemen, met zijn misplaatste lacherigheid over het militaire apparaat dat hij zelf hielp afbreken. Met het vertrek van Hennis verdwijnen die problemen niet. Maar je moet ergens beginnen.

En waarom niet bij de minister die jarenlang deed of haar neus bloedt, klokkenluiders weg liet pesten, niet ingreep, ondanks dat ze al maandenlang over alle relevante feiten beschikte voordat die openbaar werden gemaakt (maar wel 72 aanpassingen bedong in het rapport) en nooit belde met nabestaanden.

Met het vertrek van Hennis is ons defensie-apparaat niet gered. Maar met haar aanblijven weet je zeker dat het ook nooit zal gebeuren. Zelf aftreden is het enige optreden dat haar nog rest na deze dubbele dood door schuld. En dan maar hopen dat haar opvolger de ernst van de situatie wél begrijpt. Parachutespringen voor de lekkere niks aan de hand PR-beelden, dat is het ministerschap van Hennis. Vanmiddag springt ze zonder chute. Laat de nummer twee van de vvd maar gewoon te pletter vallen - in de hoop dat het eindelijk eens nadreunt in de Führerbunker van de partijtop. Als de hondsarrogante vvd eindelijk eens een PR-strijd verliest, was die goedkope kutmortier misschien toch nog ergens goed voor.