Geenstijl

Uitgebreide reconstructie van FALEND statistiek bureau

Zo. Gaat u er maar eens even lekker voor zitten, want hier volgt een uitgebreide reconstructie, in twee delen, van hoe het toch kan dat bestuurlijke elite in Nederland jarenlang dacht en verkondigde dat de gemiddelde Nederlander veel groter woont (en dat het dus wel een tikkie kleiner kan) dan de gemiddelde Belg of Duitser.  Zoals u, trouwe lezer van GeenStijl, inmiddels weet, is de gemiddelde woonoppervlakte per Nederlander namelijk een stuk kleiner dan het CBS jarenlang heeft beweerd en is het getal van 65 vierkante meter per persoon compleet onjuist. 

Maar! Wij van GeenStijl zouden wij van GeenStijl niet zijn als we niet een beetje dieper zouden graven. En dankzij documenten die wij met beroep op de Wet Open Overheid hebben opgevraagd, blijkt dat een oplettende onderzoeker het CBS er al in augustus 2021 op wees dat het cijfer van 65 vierkante meter onmogelijk kon kloppen. Het statistiekbureau hield echter ondanks aandringen en keurige e-mails keer op keer vast aan de eigen, onjuiste, cijfers. Op de laatste mail van de onderzoeker, waarin uitgebreid werd voorgerekend dat het CBS ernaast zat, werd überhaupt niet gereageerd "doordat deze aan de aandacht van de ontvanger is ontsnapt".

Het cijfer van 65 vierkante meter per persoon dook de afgelopen jaren op allerlei plekken op in het debat over het woningtekort in Nederland. Zo schreef ambtenarenbijbel De Correspondent op 17 mei 2021: "Gemiddeld hebben we hier 65 vierkante meter huis per persoon (klopt niet, GS). Daarmee wonen we een stuk ruimer dan Duitsers, die zo’n 46 vierkante meter per persoon hebben. Een Brit moet het gemiddeld met 44 vierkante meter doen. Dit simpele feit (dat dus onjuist is, GS) *veranderde mijn kijk op het woningdebat compleet. Daarin gaat het namelijk altijd over aantallen woningen. Zoals de miljoen huizen die er volgens het kabinet tot 2030 bij moeten komen." *

De gesubsidieerde denktankers van Platform31 schreven zelfs een 84 pagina's tellend rapport getiteld 'Beter benutten bestaande woningbouw' waarin het cijfer van 65 vierkante meter per persoon als uitgangspunt werd genomen. In het Staatsblad werd door het ministerie van Binnenlandse Zaken aan het onjuiste CBS-cijfer gerefereerd. Ook bij de NOS, de Volkskrant (hier, hier, hier, hier en hier), NRC (hier en hier) en Cobouw dook het onjuiste cijfer op in discussies over het woningtekort in Nederland. Het was dan ook niet verwonderlijk dat hoogleraar Helga de Valk (lid van de Staatscommissie Demografische ontwikkelingen) het in Nieuwsuur als algemeen geaccepteerde kennis aanhaalde dat Nederlanders gemiddeld veel ruimer wonen dan inwoners van de ons omringende landen.

Geen onbelangrijk cijfertje dus. Toch zegt het CBS, dat het volgens de eigen website mogelijk maakt "dat maatschappelijke debatten gevoerd kunnen worden op basis van betrouwbare statistische informatie" dat de afhandeling van de fout "gegeven de beschikbare mensen en middelen en de zorgvuldigheid die in acht genomen moet worden", "het meest haalbare was". GeenStijl vroeg aan het CBS of het bekend was met bovenstaande publicaties, maar dat is volgens het statistiekbureau "niet relevant". 

Wij zouden zeggen: dat is wel relevant, en het CBS heeft opzichtig gefaald als nationale data-scheidsrechter door dit onjuiste en misleidende cijfer veel langer dan noodzakelijk was rond te laten zweven in het publieke debat. Maar oordeelt u zelf! Deel 1 van de CBS FILES na de breek.

Het overal opduikende getal van 65 vierkante meter valt ook op bij Léon Groenemeijer, senior onderzoeker/adviseur ruimte, wonen en economie bij ABF Research en toch een beetje de held van deze geschiedenis. Hij stuurt op 20 augustus 2021 een keurige mail aan het CBS ("Kortom, ik heb de indruk dat er iets niet klopt in uw berekeningen. Maar het kan natuurlijk ook aan mij liggen. Ik hoor graag van u") waarin hij aangeeft dat het cijfer van 65 niet kan kloppen. De beantwoording wordt enkele dagen later opgepakt door een CBS-medewerker, die er al meteen vanuit gaat dat Groenemeijer fout zit. Een CBS-medewerker van de "infoservice" geeft Groenemeijer een kort en foutief antwoord ("ABF telt waarschijnlijk meer mee"). 

Vervolgens twittert Groenemeijer, zoals eerder al door GeenStijl gemeld, dat hij er nog steeds van overtuigd is dat het gemiddelde niet kan kloppen. Hij tagt daarin CBS-medewerker en hoogleraar demografie Ruben van Gaalen. Van Gaalen belooft er bij Groenemeijer op terug te komen en lijkt dat nog op dezelfde dag, 31 augustus, te doen. Een CBS-medewerker (vermoedelijk Van Gaalen, het CBS weigert antwoord te geven op vragen van GeenStijl om duidelijkheid te verschaffen over wie wie is) citeert de tweet van Groenemeijer en stuurt deze door aan een collega. Op 2 september stuurt een CBS-medewerker een mail met een conceptreactie die, met de kennis van nu, behoorlijk onzinnig is. 

De CBS-medewerker (die er met een collega naar gekeken heeft) doet namelijk net of je het gemiddelde woonoppervlak per persoon niet kunt berekenen door het totale woonoppervlak door het aantal personen te delen. Dit is echter de definitie van het gemiddelde (zie ook: deze column over de fout in de Volkskrant). In het antwoord wordt vervolgens gesuggereerd dat de enorme discrepantie (65 vierkante meter of 55 vierkante meter is echt een groot verschil) verklaard wordt doordat sommige woningen en sommige inwoners niet worden meegerekend. Een andere CBS-medewerker reageert op deze larie met "prima mail" en doet nog enkele suggesties om de volslagen onjuiste verklaring van het verschil nog wat extra aan te dikken. In een latere mail over het onderwerp die dag suggereert een CBS-medewerker het onderzoek nog eens te herhalen met recentere data:

(Een deel van de tekst is zwartgemaakt omdat er volgens het CBS 'persoonlijke beleidsopvattingen' instaan)

Uiteindelijk krijgt Groenemeijer op 2 september een onjuist antwoord van het CBS (vermoedelijk verzonden door Ruben van Gaalen zelf). Ook hierin wordt de vrij onzinnige suggestie gedaan dat de gemiddelde woonoppervlakte per persoon iets anders is dan, nou ja, het gemiddelde van de woonoppervlakte per persoon. Meteen die avond stuurt Groenemeijer een mail terug waarin hij stelt nog steeds niet overtuigd te zijn van het getal van 65 vierkante meter per persoon. Groenemeijer belooft nog eens met een specialist naar de cijfers te gaan kijken.

Dat laatste doet Groenemeijer ook: hij stuurt dan op 6 februari 2022 een nieuwe mail aan het CBS (vermoedelijk aan Van Gaalen). Hierin beschrijft hij dat hij een collega op basis van CBS-microdata de berekening heeft laten maken, en dat die collega uitkomt op een gemiddelde van 53 vierkante meter per persoon (onthoud dit getal). Met deze mail gebeurt vervolgens: helemaal niets. Het CBS laat aan GeenStijl weten: "Deze e-mail is niet beantwoord, doordat deze aan de aandacht van de ontvanger is ontsnapt." We vatten het even samen hoor: het CBS had een keurige mail met een keurige berekeningen van een keurige expert, waarin een vrij grote fout wordt hersteld die op allerlei plekken het woondebat vervuilt, en heeft daar niets mee gedaan. 

Tenminste, tot het CBS op 14 oktober een zeer nieuwswaardig erratum op zijn site plaatst, wat door niemand wordt opgemerkt. De gemiddelde woonoppervlakte per persoon in Nederland blijkt namelijk 53 vierkante meter per persoon (hebt u het goed onthouden?) te zijn. Hoogleraar demografie en lid van de Staatscommissie Helga de Valk is daar niet van op de hoogte en gebruikt het onjuiste cijfer bij Nieuwsuur, waarna het door een reaguurder van GeenStijl wordt opgemerkt. 

Ook vaksite stadsnieuws.nl komt het erratum tegen en plaatst daar op 8 november een bericht over. Groenemeijer stuurt nog een tweet, dat hij blij is dat er eindelijk gerectificeerd wordt. Ruben van Gaalen, die Groenemeijers mail maandenlang in zijn inbox heeft laten zitten, reageert op twitter: "Het zijn net mensen, die CBS-ers ;-)". Mensen die nette en deskundige mailers met een kluitje in het riet sturen, in plaats van netjes ingaan op hun correcte kritiekpunten. Dat wel. 

Hoe de rectificatie tot stand is gekomen, leest u in PART TWO van de CBS FILES.

GeenStijl is een klein bedrijf met een groot bereik, dat surft op de waan van de dag. Onder die golven willen we naar parels duiken. De onderste stenen zoeken. Daar heb je duikers voor nodig, met expertise, tijd en geduld. Dat kost geld. Geld dat bij ons niet tegen de plinten omhoog klotst. Want geen staatssteun. Want niet woke. Want geen grote corporate suikerooms. Wilt u meer, of minder onderzoek onder de oppervlakte? Dan kunt u dat regelen. U doet een duit in het zakje, wij zetten Woo-ers en Duikers in.