Geenstijl

De toekomst is grijs

De huidige situatie is misschien wel een voorbode van hoe het er in de wereld er op weg naar 2040 aan toe zal gaan. De achterliggende drijvende krachten zijn wat anders, maar het effect zou hetzelfde kunnen zijn. Zo is er nu enerzijds een aanbodtekort (in sommige productcategorieën) en anderzijds is de vraag zeer plots gestegen door het aflopen van de zware lockdownmaatregelen. Dit heeft vele dislocaties in de markt teweeggebracht die nu goed terug te zien zijn in de inflatiecijfers. Maar waar nu corona de drijvende kracht achter dit fenomeen is, zal dat op weg naar 2040 juist de vergrijzing zijn. De schaarste zal zich dan met name in de arbeidsmarkt manifesteren en leiden tot hogere prijzen en beperkt aanbod, stagflatie dus.

De huidige omstandigheden waarin het aanbod is afgeknepen en de vraag gestimuleerd, heeft tot allerlei uitwassen geleid. Er zijn tekorten aan bouwvakkers, timmermannen timmermensen, loodgieters, installateurs, doctoren doktoren, verplegend personeel, ICT-specialisten, leraren, ijsmeesters (ondanks Global Warming), jeugdzorg-personeel, vrachtwagenchauffeurs en zo verder. De inflatie is hierdoor gestegen en dit, terwijl de lonen nog nauwelijks van hun plek zijn gekomen; dat zullen we de komende 12 maanden wel te zien gaan krijgen in de CAO-onderhandelingen. De stijgende prijzen gaan uiteindelijk een drukkend effect hebben op de volumes die afgezet gaan worden. Dan is er sprake van stagflatie, zoals eerder beschreven op dit blog.

Nou gaat bovenstaande situatie niet al te lang duren, maar dat zou op weg naar 2040 wel eens anders kunnen zijn. Door de vergrijzing gaan er steeds meer vaklui uit de arbeidsmarkt treden, terwijl het vergrijsde deel steeds groter wordt ten opzichte van de arbeidspopulatie; het aantal werknemers neemt af terwijl het aantal pensionado's toeneemt. Het aantal productieve mensen neemt dus af terwijl de vraag op een hoog niveau kan blijven liggen (of de totale vraag aan producten en diensten per werknemer kan stijgen). Zo is er nog meer zorg nodig, nog meer automatisering, nog meer geschikte woningen, en zo verder. Dit alles moet dan geleverd worden door een kleinere groep werkenden.

Nu heeft Nederland het beter (minder slecht) voor elkaar dan bijvoorbeeld Frankrijk, waar men een pay-as-you-go systeem heeft; de kans is groter dat het beoogde pensioen er niet is. Het is dus maar de vraag of de Franse pensionado's wel het geld zullen hebben om in hun behoeften te voorzien. De behoefte is er dan wel, maar het geld niet, waardoor de behoefte zich niet vertaalt in vraag. In dat soort landen zal er eerder een langdurige recessie ontstaan door enerzijds hogere belastingen op de werkenden en anderzijds stijgende overheidsuitgaven.

Nederland zou deze dans echter (gedeeltelijk) kunnen ontspringen, maar dat betekent niet dat de bloemetjes buiten gezet kunnen worden. Allereerst zullen de salarissen gaan stijgen door de toenemende tekorten aan geschikt personeel. Maar dit personeel krijgt te maken met wel erg veel werk en zal dus niet aan alle vraag kunnen voldoen. Prijzen zullen stijgen, terwijl het aanbod beperkt blijft. De weg naar 2040 zou dus gekenmerkt kunnen worden door stagflatie.    

Er zijn grofweg 5 oplossingen voor dit probleem:

1) langer door werken tot bijvoorbeeld 70 jaar   

2) meer uren werken (dus minder deeltijd en langere werkdagen)

3) de productiviteit moet omhoog

4) aantal geboortes moet omhoog

5) meer immigratie

Punt 1 en 2 behoeven niet veel uitleg; de oudjes moeten hun pensioen uitstellen en de werkenden moet meer uren draaien. Maar er zijn limieten. Zo zijn in sommige beroepsgroepen mensen fysiek echt op waardoor langer doorwerken geen mogelijkheid is. Ook ontstaan er problemen als mensen meer uren/minder deeltijd gaan werken, want het opvangen van de kinderen en/of verlenen van mantelzorg moet er dan bij inschieten; iets wat dus weer extra druk geeft op de zorg en de opvang. 

Punt 3 is de beste optie; er moet gezorgd worden dat de productiviteit van de overgebleven arbeidskrachten flink omhoog gaat. Dit kan worden bewerkstelligd door hogere automatiseringsgraad, robotisering, gebruik van kunstmatige intelligentie, aanwenden van goedkopere energiebronnen en nog meer van zulks. Dit zal zeker helpen maar het zal niet elk arbeidstekort kunnen opvangen en sommige van deze ontwikkelingen staan nog in de kinderschoenen, terwijl op gebied van energie de Green Deal juist tot hogere energieprijzen zal leiden. De vraag is dus in hoeverre een periode van stagflatie kan worden vermeden.

Punt 4 komt er op neer dat er meer kinderen geboren moeten worden. Deze kunnen na een uiterst intensief traject dat wel 24+ jaren duurt (+9 maanden) worden ingezet om de arbeidstekorten aan te vullen. Maar ja, dan zitten we al in 2046 en het opvoeden en trainen van al deze koters zorgt voor nog meer druk op opvang en scholen. Verder, en dit geldt ook voor punt 5, is het alleen maar een verlegging van het probleem, want uiteindelijk zullen deze kinderen ook met pensioen gaan en weer een vergrijzingsprobleem opleveren. Maar wellicht hebben we tegen die tijd oneindige goedkope energie en Star Trek replicators en kunnen we de natte droom van D66 waarmaken door overal in het heelal de moraalridder uit te hangen omdat we niet meer hoeven te werken voor ons natje en droogje (mits je social credit score voldoende is natuurlijk). 

Punt 5 is al gebezigd door menig politicus en dan vooral op EU-niveau. Het idee om tandartsen en wetenschappers te importeren uit Afrika en het Midden-Oosten (die ook nog hogere reproductiecijfers hebben) die hier de arbeidstekorten kunnen opvangen is natuurlijk onzinnig. De meeste immigranten die hier naar toe komen zijn weliswaar jong, maar niet of slecht opgeleid, hebben een sterk verschillende cultuur en een groot gedeelte komt helaas niet verder dan een uitkering. Het netto effect van dit soort (laagopgeleide) immigratie (extra BBP door extra arbeid minus kosten voor zorg, uitkeringen, integratie, etc.) zal eerder negatief dan positief zijn. 

Immigratie kan wel wat oplossen, maar dan moet er specifiek op kennis en kunde geselecteerd worden, net als een bedrijf dit zou doen. Zo zou Nederland die overbelaste (zowel wat betreft werkuren alsmede belastingheffing) Franse hoogopgeleide werknemers kunnen "importeren". Vergrijzing is echter een wereldwijd fenomeen (alleen Afrika ontspringt de dans echt) waardoor het importeren van dit soort werknemers niet goedkoop zal zijn vanwege toenemende vraag. Verder betekent dit ook een brain drain voor de landen die zij achterlaten, wat de ongelijkheid alleen maar zal doen toenemen. Ik troost mijzelf maar met de gedachte dat ik na mijn 75ste elke ochtend een croissantje en een baguette krijg aangeboden door een Melissa Theuriau lookalike. Keeps me going, zeg maar.