Geenstijl

"Overgaan tot sociale uitsluiting om door (indirecte) dwang mensen aan te zetten tot vaccineren achten wij moreel en ethisch verwerpelijk, en dit staat nog los van de vraag of dit daadwerkelijk impact zou hebben op het risico van overstromende IC’s."

Deze week deed plastisch chirurg Edin Hajder een oproep op LinkedIn om niet-gevaccineerden uit te sluiten van sociale voorzieningen zoals onderwijs, horeca en festivals, teneinde daarmee het risico van overbelaste ziekenhuizen en IC’s te verkleinen. Op deze post op LinkedIn volgde een ingezonden stuk in de Volkskrant. Dit voorstel leeft in de samenleving, en roept aan alle kanten van het spectrum hevige reacties op. Deze reacties lijken zich vooral te centreren rondom de vraag of zo’n zware maatregel juridisch, ethisch en moreel gezien eigenlijk wel acceptabel is. Dat de maatregelen tot veel meer polarisatie zouden leiden is natuurlijk evident.

In deze bijdrage proberen we op een aantal vragen antwoord te geven. Wie zijn die mensen eigenlijk die zich niet laten vaccineren? Welke argumenten hebben ze? Zouden deze zeer vergaande maatregelen überhaupt het gewenste effect hebben? Is er geen betere manier om de doelstellingen van Hajder te bereiken zonder deze extra polarisatie?

**Wie zijn die niet-gevaccineerden eigenlijk?
**Hoewel wij helemaal niet tegen vaccinaties zijn, nemen we afstand van de suggestie dat niet-gevaccineerden asociale complotdenkers zijn. We citeren Edin Hajder: “De vaccin weigeraars schreeuwen hard op social media. Desinformatie vliegt je om de oren: het is magnetiserende gentherapie en enkelen durven zelfs de vergelijking met concentratiekampen aan”.

Hiermee is onmiddellijk een (mogelijk onbedoelde maar desalniettemin een simplistische en schadelijke) tegenstelling gecreëerd die geen recht doet aan de veel complexere werkelijkheid. Een tegenstelling tussen asociale gekkies of complotdenkers die menen dat je met een chip van Bill Gates in je arm eindigt versus de rationele, sociale, menslievende medemens. 

In de psychologie noemen we dit karaktermoord. Door de suggestie dat iemands morele kompas of cognitieve vermogens niet in orde zijn, hoef je ook niet meer naar diens argumenten te luisteren. Een zorgelijke ontwikkeling op de escalatieladder van Glasl. Dit model voor conflictcommunicatie gaat van win-win communicatie, via win-verlies naar een niveau dat alleen maar verliezers kent. Een van de kenmerken hiervoor is ontmenselijking van het taalgebruik. De ander is dan geen buurman of collega meer, geen vrouw meer die je ’s avonds een zoen geeft en geen ouder meer waar je je zorgen om maakt. De ander is een wappie geworden. Een hersenloze, gevaarlijke gek, of een fascist misschien wel. Iemand waar we bang voor en boos op zijn. Iemand die ons gevoel van veiligheid bedreigt. Iemand die weg moet. Je zou ook kunnen zeggen dat Hajder een stroman aanvalt.

Hoewel het duidelijk moge zijn dat er een riool vol stuitende onzin door de krochten van social media stroomt, is het nu juíst zo dat velen die het coronavaccin niet nemen, helemaal geen schreeuwers of complotdenkers zijn. Zij hebben zowel medische als maatschappelijke argumenten voor hun positie.

Wij kennen zelf nauwelijks complotdenkers of antivaxers, maar inmiddels privé en professioneel een groot aantal medisch specialisten, academici, (jeugd)psychologen, traumaspecialisten en ondernemers die zichzelf en hun kinderen niet laten vaccineren. Mensen die hun kinderen en zichzelf tot nu toe wel altijd hebben laten vaccineren. Mensen die in lockdown vrijwilligerswerk gedaan hebben in verzorgingstehuizen. Mensen die vragen stellen die wij van belang achten, en die zich zorgen maken. Hoe willen we omgaan met de aarde? Is het wel ethisch om kinderen te vaccineren, die immers van het virus weinig te vrezen hebben. Het risico op zoönose neemt alleen maar toe. Hoe willen we omgaan met onze gezondheid? Rokers zijn meer gaan roken, we zijn minder gaan bewegen en het aantal mensen met overgewicht is gestegen sinds de coronacrisis. Hoe gaan we om met de kloof tussen rijk en arm? De directeur generaal van de WHO deed in mei een klemmende oproep aan alle westerse landen: “Vaccinate those most at risk, and donate vaccines to COVAX. Countries that vaccinate children and other low-risk groups now do so at the expense of health workers and high-risk groups in other countries”. (bron)

Roepen dat mensen met deze vragen, asociaal, egoïstisch en dom zijn (zoals inmiddels ook onze politici doen) is op persoonlijk niveau kwetsend, op maatschappelijk niveau onverantwoord, en vanuit het perspectief van crisismanagement allerminst helpend.

**De onderbuik
**Men zou op basis van onderbuikgevoelens snel de aanname kunnen doen dat niet-gevaccineerden zoveel mogelijk uitsluiten van het sociale verkeer, het probleem van mogelijk overstromende IC’s op zou lossen. Maar is dat wel zo?

Het voorstel van Hajder lijkt in ieder geval te voldoen aan de voorwaarden voor genoegdoening. Die niet-gevaccineerden moeten maar voelen! En het voorstel voldoet ook aan de voorwaarden voor scapegoating. Er worden duidelijke schuldigen aangewezen. Het voorstel voorziet ook in een simpele oplossing, namelijk de hele bevolking vaccineren. 

Er zijn in deze crisis al vele schuldigen aangewezen: In China de arme bevolking die dieren op drukke markten verhandelen. Mondiaal de Chinezen. Landelijk de onverantwoordelijke jongeren die alleen maar aan zichzelf denken. In alternatieve circuits zijn Bill Gates en Big Pharma de schuldigen, en nu de niet-gevaccineerden. 

Terwijl de kranten bolstonden van zogenaamd onverantwoordelijke en feestende jongeren werkten meerderen van ons met de veel grotere realiteit. Kinderen en jongeren ziek van de huidhonger en eenzaamheid. Deze crisis maakt ons kwetsbaar en angstig, en doet een voortdurend appèl op het aanwijzen van een schuldige. Als we de schuldigen aangewezen hebben, dán zijn we weer veilig. Waar hebben we dat in de geschiedenis eerder gezien? Het was nooit waar. 

Het is nu ook niet waar. Overgaan tot sociale uitsluiting om door (indirecte) dwang mensen aan te zetten tot vaccineren achten wij moreel en ethisch verwerpelijk, en dit staat nog los van de vraag of dit daadwerkelijk impact zou hebben op het risico van overstromende IC’s. Ook zonder corona dreigt er elke winter weer overbelasting in de ziekenhuizen. Onderstaande noodkreten zijn allemaal pré-corona:

- Ziekenhuizen puilen uit van de grieppatiënten (AD, februari 2018)
- Griepgolf treft veel mensen die anders nooit ziek zijn (AD, februari 2016)
- Ziekenhuizen zeggen operaties af vanwege griepgolf (AD, maart 2018)
- Spoedmaatregelen ziekenhuizen vanwege griep (Leeuwarder Courant, maart 2018)

**Het is niet zo simpel
**Simpel zijn de coronacrisis en de vaccinatievraag allerminst. Gepassioneerde voorstanders van vaccinatie maken graag de vergelijking met bijvoorbeeld de pokken, maar er is een kolossaal verschil tussen corona en de pokken. Het pokkenvirus kon namelijk niet muteren. Zo hebben we de pokken met dank aan een vaccin en ondanks weerstand uit religieuze hoek succesvol de wereld uit kunnen helpen. Was de pokken een virus geweest dat muteerde op dezelfde wijze als het coronavirus, dan zouden we vandaag de dag waarschijnlijk nog steeds de pokken in de wereld hebben. 

De meeste wetenschappers lijken het er over eens dat het verstandig is om mensen uit kwetsbare doelgroepen te vaccineren tegen corona, maar vanaf dat punt scheiden de wegen van de wetenschappers. Zo kan het gebeuren dat de Nederlandse Gezondheidsraad adviseert jongeren te vaccineren en de Britse en Duitse Gezondheidsraad hier juist tegen adviseren. Er wordt veel onderzoek gedaan in verschillende landen, onder verschillende condities. Helaas wordt veel onderzoek gebruikt om ofwel het geloof te verdedigen dat corona vaccins 100% betrouwbaar zijn en elke criticus een hersenloze idioot, ofwel om het geloof te verspreiden dat spike eiwitten in vaccins ons binnen afzienbare tijd massaal naar de eeuwige jachtvelden gaan helpen. Wij zijn voor beide kampen weinig vatbaar.

**1,5 jaar ingrijpende maatregelen. Wat was het effect?
**We hebben inmiddels 1,5 jaar achter de rug van zeer ingrijpende maatregelen, die soms schuren tegen of botsen met grondrechten. Een ongekende crisis vroeg om ongekende maatregelen. Als we 1,5 jaar na dato de balans opmaken kunnen we constateren dat de meeste van die maatregelen geen of een negatief effect hebben gehad. De hamer om het virus mee plat te slaan sloeg veel plat, maar niet het virus. Een korte (onvolledige) bloemlezing:

1.    In mei vorig jaar publiceerde Gupta Strategists een berekening waaruit bleek dat Covidzorg in ziekenhuizen meer gezonde levensjaren kostte dan opleverde.

2.    Recent bleek uit een WOB-verzoek van Jan van der Zanden, voormalig directeur van het CBS, dat ambtenaren na onderzoek negatief adviseerden over een lockdown. Een lockdown zou 500.000 gezonde levensjaren kosten.

3.    Op 1 december 2020 ging de mondkapjesplicht van kracht. Het Amerikaanse CDC was voor. Jaap van Dissel zou tegen blijven, en stelde dat dit geen medisch, maar een politiek besluit was met het risico van schijnveiligheid. In recent wetenschappelijk onderzoek lijkt alleen het gebruik van correct gedragen medische mondmaskers, de proef van wetenschappelijk onderzoek wellicht te kunnen doorstaan, in tegenstelling tot de gecontamineerde broekzakmondkapjes die we allemaal gebruikten.

4.    Op 16 december 2020 sloten de basisscholen voor de 2e keer dat jaar, hoewel het ingrijpen in het recht op goed onderwijs zo beladen was dat de ze niet eens op het coronadashboard voorkwam. Een belangrijke reden hiervoor was niet de veiligheid van de kinderen, maar om ouders te forceren hun gedrag aan te passen. 

Helaas werkte er geen gedragswetenschapper mee aan de totstandkoming van de risicomodellen. Die had wellicht het volgende kunnen voorspellen. Ouders met kleine kinderen vroegen massaal opa’s, oma’s, ooms en tantes om op te passen zodat zij hun werk konden blijven doen. Op de RIVM-site stonden op dat moment de besmettingshaarden in volgorde van belangrijk op 1. De thuissituatie, 2. Werkomgeving, 3. Overige familie.

5.    De besmettingscijfers daalden niet, en eind januari 2021 werd een avondklok van kracht. Een ongekend zware maatregel, maar de angst voor de Britse variant was groot. Ondanks alle kritiek blijft Ernst Kuijpers, CEO van het Erasmus MC, bij zijn uitspraak dat de avondklok geen enkel effect heeft gehad op het aantal ziekenhuis opnames. Sake de Vlas, hoogleraar Infectieziektemodellering aan de Erasmus Universiteit Rotterdam deed onderzoek naar de effecten van de avondklok en kwam voorlopig tot een vergelijkbare conclusie. De avondklok heeft geen effect gehad op het aantal ziekenhuisopnames. 

**Een alternatief
**En nu dan is daar de verwachte oproep om niet-gevaccineerden uit te sluiten van sociale voorzieningen. Onder de vleugels van de slogan: “Alleen samen krijgen we corona onder controle”, is een samenleving ontstaan vol angst, beschuldiging en verwijdering. Een samenleving die kerngezonde studenten vaccineert en kwetsbaren in ontwikkelingslanden het nakijken geeft. Een samenleving waar wetenschappers beveiligd moeten worden. Een samenleving waar kritische vragen al snel verdacht zijn.

Hoewel anders gehoopt, blijkt nu dat ook gevaccineerden elkaar kunnen besmetten. Ook zal het virus blijven muteren. Hoewel anders gehoopt, blijkt nu dat ook gevaccineerden nog steeds ziek kunnen worden van corona, met complicaties. Wel lijkt die kans veel kleiner, gelukkig. Hoewel anders gehoopt, is er reden om aan te nemen dat de werking van het vaccin een houdbaarheidsdatum heeft en er mogelijk steeds opnieuw boosters nodig zullen zijn. En feit is dat alle door het EMA verleende vergunningen voor de vaccinaties voorwaardelijk zijn. Wij bedoelen dit niet als stemmingmakerij, maar als een niet onbelangrijk feit.

Zullen we, na 1,5 jaar van ingrijpende maatregelen, met helaas vaak matige en soms aantoonbaar schadelijke effecten, nu eens uiterst voorzichtig zijn met opnieuw een voorstel doen dat wellicht de onderbuik aanspreekt, maar dat waarschijnlijk opnieuw niet het gewenste effect heeft? 

Van de sluiting van de scholen en de invoering van de avondklok hadden we kunnen leren dat het belangrijk is om te vragen naar menselijk gedrag. Wat gaan mensen eigenlijk dóen die sociaal uitgesloten worden? Een percentage zal alsnog overstag gaan en zich laten vaccineren. Een deel zal vereenzamen. Een deel zal verharden in haar opvattingen en een deel zal radicaliseren. 

De aanname lijkt te zijn dat terwijl de rest van Nederland weer op een terras zit en naar het theater gaat, de niet-gevaccineerden veilig en alleen met hun gekke ideeën op een kamertje gaan zitten waar ze niemand kunnen besmetten. Maar mensen die sociaal buitengesloten worden, zoeken elkaar op. En juist thuis vinden de meeste besmettingen plaats. Onze vrees is dan ook, los van de ethische discussie, dat sociale uitsluiting geen enkel positief of negatief effect op ziekenhuisopnames zal hebben. Het zal wel een desastreus gevolg voor de solidariteit in de samenleving hebben. 

Gaan we dit dan ook doen voor rokers? Gaan we dit ook doen voor alcohol-gerelateerde klachten, voor diabetes? Die doen immers een meer dan gemiddeld beroep op IC capaciteit. Mag de yogadocente straks niet meer naar college en de verstokte roker met overgewicht wel naar de kroeg? 

Natuurlijk kan het anders. Waarom geen beleid gericht op risicogroepen, zoals ook de WHO voorstelt? Laat die sportschoolhouder die zich niet wil laten vaccineren met rust. Laat die 24-jarige scheikunde promovendus met kritische vragen met rust. Laat de kerngezonde journalist met rust. Als zij zich niet laten vaccineren zullen ze vroeg of laat toch immuniteit opbouwen. En ja, natuurlijk zijn er pechvogels en elk mens op de IC is er een te veel. Dat geldt voor elke ziekte. Maar de IC’s hebben nooit vol gelegen met sportschoolhouders, met 24-jarigen of met gezonde journalisten. Het grootste cohort overlijdens ligt al 1,5 jaar stabiel tussen de 85 en 89 jaar. Datzelfde geldt voor de risicogroepen op de IC’s. Mét lockdown, zonder lockdown, mét mondkapjes, zonder mondkapjes, mét avondklok en zonder avondklok, zowel leeftijd van overlijden als risicogroepen zijn al 1,5 jaar onverminderd stabiel. 

Trek de wijken in, zoals het OLVG in Amsterdam doet, om voorlichting te geven. Ga in gesprek met mensen. Stop met critici of andersdenkenden te framen, aan béide kanten van het spectrum. Vraag aan de 72-jarige patiënt waarom hij bang is voor het coronavaccin. Leg de allochtone dame met diabetes uit dat de risico’s van corona voor haar véél groter zijn dan voor haar zoon die na drie keer niezen weer beter was. Kom niet met de zoveelste hamer om een virus mee plat te slaan. 

Virussen kun je niet platslaan met een hamer. Mensen wel. Laat niet onze sociale cohesie, onze solidariteit en onze rechtsstaat de collateral damage zijn van ons beleid. Laten we met elkaar in gesprek blijven. Laten we elkaar blijven zien en laten we elkaar de vraag blijven stellen: “Wat is jouw verhaal?’’ Zonder zondebokken.

Dawn Henderson; Psycholoog, historica, mediator
Ronald Meester; Hoogleraar Waarschijnlijkheidsrekening, publicist wetenschap en levensbeschouwing
Johannes Gerritsen; Medisch specialist, psychiater
Ceciel Velthuis; Lerares speciaal onderwijs

Originele Bron van dit artikel: LinkedIn. Integraal overgenomen, met permissie van de auteurs. Waarvoor dank.