Geenstijl

Ambtenaren ⬛⬛⬛woest en de grote held ⬛⬛⬛⬛⬛⬛⬛moest uit geschiedenis worden geschreven

Hugo regelde het helemaal zelf, de aankoop van 400 miljoen vaccins van AstraZeneca, samen met Duitsland, Frankrijk en Italië. Is echt waar, dat staat zwart op wit gelakt in dik 750 pagina's WOB-documenten die het ministerie van VWS heeft vrijgegeven, en die wij 'om niet' voor je hebben doorgeploegd. Brisant is dat hij zelfs de ambtenaren buitensloot, die gespecialiseerd zijn in dit soort onderhandelingen. Nog brisanter is dat middels de Ruttedoctrine de echte held van het verhaal uit de geschiedenis lijkt te moeten worden geschreven. Een longread.

Bij het kopen van 400 miljoen AstraZeneca vaccins door Nederland en drie andere lidstaten, heeft Hugo de Jonge buiten de afdeling om gewerkt, die gespecialiseerd is in het onderhandelen met big pharma. Dat blijkt uit nieuwe WOB-stukken die zijn vrijgegeven.

De deal, samen met Duitsland, Frankrijk en Italië, was een eclatant succes voor Hugo. Maar echt. Aan het eind van het verhaal blijft straks hangen: dankzij Hugo is de hele Europese Unie voorzien van vaccins. Best wel een mindfuck, met de kennis van nu.

Toch zit er een luchtje aan van Ruttedoctine: de grote held is deels uit het verhaal geschreven. En wel op eigen verzoek van de man in kwestie: Feike Sijbesma. De man die van DSM een van de beste biotechbedrijven ter wereld smeeddde, werd vorig jaar maart benoemd tot speciaal coronagezant,

En dat was een meesterzet, want Feike kent mensen. Bij AstraZeneca (AZ) bijvoorbeeld. Daar werkt zijn broer Hans, die country president germany op zijn visitekaartje heeft staan, hij kent ook mensen hoger in de boom bij het bedrijf. Hij krijgt er door dat netwerk snel lucht van dat AZ op zoek is naar landen die grote bestellingen willen doen. Duitsland toont al interesse.

Hugo de Jonge neemt dan het voortouw om te kijken of er een bondje te smeden is met andere grote lidstaten. Frankrijk en Italië doen mee. In ruil voor investeringen in onderzoek en ontwikkeling, kunnen de vier landen honderden miljoenen prikken tegen kostprijs inkopen. De landen spreken af er een deal uit te slepen die later ook aan andere EU-lidstaten kan worden aangeboden. Daar is een Brusselse procedure voor: een kopgroep van landen kan een eigen samenwerking opzetten, en daar kunnen andere lidstaten later bij aanhaken. Maar hoe dat precies zit, dat is zwartgelakt in de 759 pagina’s wob-documenten die VWS heeft geopenbaard over dit proces.

En het was mei vorig jaar bepaald niet de beste tijd voor Europese solidariteit. Grenzen op slot, eigen mondkapjes eerst, en gezondheidszorg was altijd al iets waar de Europese Commissie met de tengels af had te blijven. De landelijke stelsels zijn te verschillend, de financiële risico’s te groot.  

De ‘Inclusieve Vaccin Alliantie’, zoals de vier zorgministers de samenwerking dopen, is een succes. Op 18 mei waren de eerste verkennende gesprekken tussen Nederland en Duitsland, op 13 juni lag er een deal met AstraZeneca, en zaten andere onderhandelingen al in gevorderd stadium. Nederland zorgde ervoor dat Jansen&Janssen op tijd doorkwam met de benodigde informatie voor onderhandelingen. Frankrijk was met Sanofi/GSK in de weer en Duitsland had de onderhandelingen met AstraZeneca gevoerd.

Dat was een idee van Nederland. Zorgminister Jens Spahn van Duitsland onderhandelde met de Duitse tak van AZ, zo blijkt uit de stukken. Met Hans Sijbesma dus waarschijnlijk, maar die namen zijn weggelakt. In de andere drie landen keken ambtelijk specialisten mee met de details in de voorstellen van AZ, bijvoorbeeld over dat de overheden de aansprakelijkheden overnamen van de farmaceut.  

Alleen keken in Nederland de échte ambtelijk specialisten niet mee. Zowel de staf Geneesmiddelen en Medische Technologie (GMT) als het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen wisten van niets. In plaats daarvan wordt extern advies ingewonnen bij KPMG en een in intellectueel eigendom gespecialiseerd advocatenkantoor. Uitgekozen door de coronagezant, staat in verslagen van overleg op VWS en met premier Rutte.

Vooral het overslaan van GMT is brisant. Want dit team werd voor de pandemie juist de hemel in geprezen voor het onderhandelen met big pharma. Juist met het doel om schaars beschikbare nieuwe geneesmiddelen snel in de Nederlandse ziekenhuizen te krijgen. Ze kunnen er prijsafspraken maken, geheime contracten met bijzondere voorwaarden uitonderhandelen, precies de expertise die nodig is voor de gesprekken met AZ. Als de deal op 13 juni gesloten wordt, zijn ze daar dan ook nogal in hun kuif gepikt (hoe boos ze zijn is weggelakt). 

In de dagen voordat de deal beklonken wordt, is de speciaal coronagezant Sijbesma met andere zaken bezig. Op maandag 8 juni schrijft hij een uitgebreide brief (PDF) aan het ministerie, waarin hij zijn rol en zijn betrokkenheid bij de vaccindeal vastlegt op papier. Het is een brief die onmiskenbaar bedoeld is voor de WOB-verzoeken die hij wist dat zouden komen: hij wil absoluut de schijn van belangenverstrengeling vermijden dat hij met z’n broer onder een hoedje heeft gespeeld. 

De zakelijke belangen zijn al gescheiden, maar na een overleg met VWS schrijft hij nog eens uitgebreid op hoe hij ook niet bij de onderhandelingen betrokken is geweest, uitdrukkelijk op eigen verzoek. De gezant legde de eerste contacten, adviseert, het kabinet neemt de besluiten, ‘in het bijzonder in de fase waarin we nu komen van mogelijke onderhandelingen met bedrijven’. Hij sluit af: ‘Het is misschien “iets overdreven en puristisch” maar het lijkt mij van belang om dit zo strict te doen.’

Het kabinet schrijft over de rol van Sijbesma dat hij aanvankelijk vooral met het opstarten van ggd-testinfrastructuur bezig is geweest. Dat droeg er in ‘grote mate toe bij dat sinds eind mei iedereen in Nederland met klachten zich kan laten testen. Dat beaamt een getuige: 'Hij heeft echt alles uit de kast gehaald om dingen in gang te zetten, en niet zachtzinnig ook. Sommige mensen bleven na een overleg trillend als een rietje achter. Ook GGD-directeuren, 'moet ik jullie met de koppen tegen elkaar slaan' als gesprekstactiek waren ze daar echt niet gewend.' De betrokkene noemt het 'Bokito-bestuur', maar keurt het zeker niet af. 'Het was echt nodig.'

Volgens rijksoverheid.nl op 13 augustus is Sijbesma pas na deze ambtelijke test-operette, 'in later stadium gevraagd om de context van de vaccinontwikkeling in kaart te brengen’.

Die tijdlijn klopt niet. Sijbesma schrijft zelf dat hij begin april al met de vaccinstrategie bezig was. Bovendien: begin juni waren de vier landen al veel verder dan ‘mogelijke onderhandelingen met bedrijven’: toen rondde AstraZeneca Duitsland al het tweede voorstel af. En Sijbesma gaf het kabinet advies over de contracten (PDF) die al waren voorgesteld. Gelukkig maar. Want daar zaten veel meer aspecten aan dan alleen prijs en voorwaarden: de vier landen wilden ook investeren in de productie van vaccins in eigen land. Bovendien bereidde Sijbesma de toetreding van Jansen&Janssen in de Europese onderhandelingen voor. Dat gaat om banen en geld, maar ook om de innovatiekracht van Nederland.

Maar in plaats van een standbeeld voor Sijbesma op te richten -dat hij al verdient voor de manier waarop hij DSM van een plastic- en gistfabriek ombouwde tot een van de meest innovatieve biotechbedrijven ter wereld- kiest het kabinet ervoor om zijn rol uit te gummen en weg te lakken. Waarom precies, dat weten we niet. Dat is namelijk weggelakt. En dat terwijl Nederland nota bene meteen al zorgde dat ook Afrika vaccins zou krijgen. Geen ontwikkelingshulp, puur eigenbelang: overal waar niet gevaccineerd is, kunnen nieuwe gevaarlijke mutaties ontstaan.

Een mogelijke reden die we tussen de lakstiften door wel kunnen ontwaren, is dat in de week ervoor nogal wat mensen pissig zijn op de alleingang van de vier zorgministers. De Europese Commissie is zo ontstemd over de aankondiging van de alliantie, dat het weggelakt is. Niet de schuld van Buitenlandse Zaken: de directeur Europese Zaken wist van niks, tot ze op het matje werd geroepen door de Europese Commissie. Hugo's chef internationale zaken antwoordt laconiek: 'Soms lopen dingen net even anders.' 

De kritiek uit Brussel wordt slecht gepruimd, de vier landen waren juist zelf begonnen omdat de Europese Commissie op haar handen zat. Nu kan het ineens wel snel: de dag nadat commissievoorzitter Ursula von der Leyen verneemt van de samenwerking, maakt de EC meteen 2,7 miljard euro vrij om voor iedere Europeaan prikken in te kopen. Daartoe wordt de deal van de zorgministers overgenomen door de Commissie. 

En dat allemaal door onze bloemschoen. Dat de vaccins achteraf niet goed genoeg bleken, doet niets aan dit succes af: op dat moment was AZ koploper in de vaccinrace. Bovendien betaalde Europa maar een prikkie voor deze  prikkies, per stuk 1,76 euro, een tiende van wat een shot Moderna kost. AstraZeneca legt momenteel zelfs geld toe op de productie.

Dat maakt het raadsel alleen maar groter waarom de Ruttedoctrine nu de rol van Sijbesma zwartlakt en weggumt. Dat je in crisistijd een beroep kan doen op friends in high places, is toch een grote verdienste van het Nederlandse poldermodel. We gedogen wangedrag van corpsballen toch niet voor niets? Alle zwartegelakte passages zijn nieuw voer voor complotdenkers. Terwijl wat daarachter verstopt is, wel eens heel veel wappie-theorieën kan ontkrachten. Want ja, Feike Sijbesma zit in het bestuur van het World Economic Forum. Maar in Davos reageerden ze ook verrast, lezen we tussen de lakstiften door. Op hoge poten kwam dit verzoek om opheldering. Want doorkruist dit niet de WEF-plannen uit hun eigen vaccinstrategie? 

Hugo als koene ridder ten strijde tegen de New World Order. Hugo de Held Van Europa. Het zou allemaal kunnen, hij kan het in ieder geval qua ego aan, zo'n status. Maar we weten het niet. Dankzij de Ruttedoctrine.

Het ontbreekt in dit land aan kritische journalistiek. Zelfvoldane, innig met politieke partijen verweven publieke omroepen. Samenklittende uitgeverijen die door de staat betaald worden, onvoorwaardelijk links leunende journalisten die pluriformiteit niet herkennen als het in hun gezicht geslagen wordt en dus "het klimaat", "de migratie" of "de EU" als voldongen feiten behandelen die geen kritiek verdragen. Een overheid die onder de Rutte Doctrine alles zwart/wit weglakt in Wob-verzoeken, de burger het zicht op beleid belemmert en de soevereiniteit hoeksteen voor hoeksteen uitlevert aan supranationele "belangen".

Wat kunnen wij daar tegen doen? Niet alles. Maar wel iets. GeenStijl is een klein bedrijf met een groot bereik, dat surft op de waan van de dag. Onder die golven willen we naar parels duiken. De onderste stenen zoeken. Daar heb je duikers voor nodig, met expertise, tijd en geduld. Dat kost geld. Geld dat bij ons niet tegen de plinten omhoog klotst. Want geen staatssteun. Want niet woke. Want geen grote corporate suikerooms. Wil u meer, of minder onderzoek onder de oppervlakte? Dan kunt u dat regelen. U doet een duit in het zakje, wij zetten Wobbers en Gravers in.