Geenstijl

Graties geld voor de banken

Toen de kredietcrisis uitbrak in 2008, hebben vele centrale banken allerlei onorthodoxe monetaire maatregelen genomen om banken en overheden te redden van de ondergang. Zo ook de ECB. Veel van deze maatregelen zijn onbekend bij het grote publiek. Wat ook onbekend is, is dat veel van deze programma’s nog actief zijn. Dus jaren na de crisis waarin de eurozone-economie een (bescheiden) herstel liet zien, zijn de onorthodoxe maatregelen nooit echt teruggedraaid. Zo werd het QE-programma na een korte pauze (dus er was niet eens sprake van afbouw) weer aangezet. 

En dit was nog voor Covid-19 een echt probleem werd. Blijkbaar had de financiële sector, ondanks de goede economische omstandigheden toentertijd, toch extra steun nodig. Op zich zelf al een veeg teken. En toen werd begin dit jaar de economische depressie ingeluid door de lockdownmaatregelen. Dus u raadt het al: als de financiële sector al hulp nodig had in goede tijden, dan heeft hij nu enorm veel hulp nodig. En zo geschiedde.

Afgelopen donderdag was het zover: het nieuwe LTRO-programma van de ECB werd opengesteld. LTRO, ofwel Longer Term Refinancing Operations, is een faciliteit van de ECB waar banken kunnen aankloppen voor geld. In ruil daarvoor moeten zij onderpand verlenen aan de ECB. Nu liep een oude LTRO (looptijd tot 4 jaar) af en als de ECB niets zou doen, dan zou dat vele banken in de liquiditeitsproblemen hebben kunnen brengen. Daarom kwam er een nieuwe LTRO zodat de banken hun oude LTRO positie konden 'doorrollen'. Maar de ECB was zo vriendelijk (of zag de noodzaak...) om de onderpandregels te verruimen; waar bepaalde bankbezittingen eerst niet van voldoende kwaliteit waren om te dienen als onderpand, is dat nu ineens wel OK.

Dit is in wezen een dubbele verruiming, aangezien de kwaliteit van bankbezittingen flink dalende is vanwege de economische tegenwind; de ECB gaat dus precies de andere kant op: ze laat meer bezittingen toe als onderpand en niet minder. Maar de klap op de vuurpijl is wel dat banken geld toe krijgen om te lenen! Onder bepaalde voorwaarden krijgen banken 1% rente toe. Deze voorwaarden zijn dat banken hun leningen aan bedrijven en particulieren (exclusief particuliere hypotheken) op hetzelfde peil als vorig jaar moeten houden. Doen banken dit niet, dan is de rente -0,5% (dus banken krijgen dan nog steeds geld toe). 

De oude LTRO die doorgerold moest worden had een grootte van EUR 760 miljard, maar banken hebben veel meer opgevraagd. Door de verruiming van de onderpandregels en de negatieve rente, hebben zij maar liefst EUR 1,31 biljoen opgevraagd bij de ECB! Dus naast de vervanging van de oude LTRO, hebben banken iets van EUR 549 miljard extra gevraagd. De hoop is dat dit in de vorm van leningen aan bedrijven en particulieren de economie ten goede zal komen, maar sommige experts hebben zo hun twijfels.

Banken kunnen namelijk een enorme carry trade opzetten; ze lenen tegen -1% (rente toe dus) en kopen dan staatsobligaties van andere eurolanden. In veel gevallen kopen de banken de staatsschulden van hun eigen nationale overheid op (dus Griekse banken kopen Griekse staatsobligaties, de Italiaanse banken kopen de Italiaanse staatsschulden, en zo verder). Voor banken in de zwakkere eurolanden betekend dit gratis geld. Ze lenen geld en krijgen geld toe en kopen daarmee staatsobligaties en krijgen daar ook nog eens geld op. Voor de banken uit de sterke eurolanden is het feest minder groot omdat hun eigen staatsobligaties al negatieve rente hebben, maar zelfs dan kunnen ze nog gratis geld verdienen. Het staat hen overigens vrij om Italiaanse, Griekse en andere staatsobligaties te kopen waardoor zij net als de banken in de zwakke eurolanden, een enorme spread kunnen pakken. 

Hiermee is het nieuwe LTRO-programma een onderdeel van een sluipende banken bailout. Waar in de nasleep van de kredietcrisis journalisten ruim berichtten over de banken-bailouts, blijft het nu relatief stil. En de banken zijn eigenlijk niet de enige die een bailout krijgen, want de achterliggende overheden kunnen nu grote hoeveelheden staatsobligaties uitgeven (staatsschulden maken) en goedkoop wegzetten bij banken. De ECB zorgt dus voor de financiering van de staatsschulden, een idee waar ten tijde van de oprichting van de euro nog de doodstraf op stond. Nu is dit technisch geen directe staatsfinanciering, maar in realiteit is dit het gewoon wel. 

Frappant is dat hiermee de gevreesde doom-loop in ere wordt hersteld. Ten tijde van de kredietcrisis was het gevaar dat het faillissement van banken zou leiden tot het faillissement van overheden. Na de crisis werd er van alles en nog wat gezegd over het verminderen van deze connectie tussen banken en overheden, maar die twee hebben een enorme aantrekkingskracht tot elkaar, waardoor bij het minste of geringste de regels en intenties terzijde worden geschoven. De eurozone wordt hiermee weer een stuk fragieler; de kans op een systeemcrisis nemen hierdoor juist toe.

Nu moest de ECB wel ingrijpen door de plotselinge shock die de lockdowns hebben veroorzaakt; geen actie vanuit de ECB had zeker tot een systeemcrisis geleid. Maar ook toen het nog goed ging heeft de ECB geen kans gezien de oude crisismaatregelen terug te draaien. Nu het economisch hommeles is, moet zij nog verder gaan in wat eigenlijk monetaire voodoo is. Wellicht dat de markt dit nu nog accepteert (ik twijfel hierover), maar als bij de volgende economische opgang de steunmaatregelen niet worden teruggedraaid, dan is de crisis die daarop volgt wellicht het einde van het vertrouwen in de euro. Nu staat de eurozone niet alleen in dezen. Dit kan op korte termijn helpen omdat de meeste geldstromen op relatieve basis gestuurd worden. Maar op lange termijn kunnen deze geldstromen bij gebrek aan vertrouwen richting fysiek gaan en weg van fiatgeld. Het Ray Dalio scenario dus.