Geenstijl

Draai maar lekker open!

We zitten in de grootste energiecrisis ooit. Het raakt onze economie, het raakt onze welvaart. Energieprijzen zijn zo hoog dat lage- en middeninkomens moeten kiezen tussen het betalen van hun energierekening, de huur of eten, wat door de extreme energietarieven veroorzaakte inflatie ook peperduur wordt. De groothandelsprijzen van gas zijn in 2 jaar tijd ver-15-voudigd en ook onze prijzen voor elektriciteit behoren tot de hoogste van Europa. Dit is geen dip in koopkracht, dit is pure en rauwe armoede. Het scenario van Nederland in 2022. Ongekend. En onnodig.

En dat is nog niet alles. We gaan een winter tegemoet met leveringsonzekerheid. Er is een tekort aan energie, aan gas, deels door geopolitieke keuzes, deels door landelijke politieke keuzes. Energienetten zitten aan hun max door toename van elektrisch gebruik, en opwekking en hebben steeds vaker last van storingen. Bedrijven verlagen hun productie, of leggen hun productie zelfs stil. Met tekorten in onderdelen voor zonneparken en windmolens tot gevolg. Er hoeft maar een transistor door te branden, en we hebben geen vervangende onderdelen. Er kan een kettingreactie in het Europese stroomnet ontstaan. Met langduriger black-outs tot gevolg. 

Zo’n scenario met een negatieve, onomkeerbare spiraal van energiechaos leek in Nederland altijd ondenkbaar. Dat is helaas niet meer zo. Het scenario waar we vandaag in zitten was ook ondenkbaar. We weten niet of we deze winter onze bedrijven in de lucht kunnen houden, of we onze huizen warm kunnen houden. Of we wel stroom hebben. En dan? Daar liggen scenario’s voor klaar: al na enkele dagen krijg je rellen en plunderingen. Nog even later valt de watervoorziening uit. Chaos. Anarchie. In ons keurige landje. Ongekend.

Natuurlijk willen we graag inzetten op groene energie en een duurzame toekomst. Maar dit zijn tijden van extreme crisis. Bij crisis stel je duidelijke prioriteiten. Dat is een heel simpel lijstje:

1. Energiebeschikbaarheid
2. Betaalbaarheid
3. Verduurzaming

**Energiebeschikbaarheid
**In tijden van energiecrisis kan een land zich niet veroorloven om energiebronnen uit te sluiten. Elke bron van energie is noodzakelijk. We hebben het dan over zowel olie, kolen, gas, kern, wind, en zon. Inclusief het Groninger aardgas. Daarover verderop meer.

**Energiebetaalbaarheid
**Energie is een eerste levensbehoefte. De betaalbaarheid ervan is essentieel om armoede tegen te gaan, om koopkracht van Nederlanders te verbeteren, in plaats van te verslechteren. Er zijn tal van mogelijkheden om de prijzen van energie te verlagen, zie verderop.

**Verduurzaming
**Energie verduurzamen is een belangrijk streven. Maar laten we urgentie op korte termijn en op middellange termijn prioriseren: je hebt niks aan duurzame energie als het er niet is, of niet te betalen is. Verduurzaming is niet in strijd met de andere prioriteiten: het is een kwestie van aan de juiste (geld en gas) kranen draaien. In tijden van extreme crisis werkt polderen niet, dan grijp je radicaal in, zonder taboes. Hier de top 10 (gas)kranen waaraan gedraaid kan worden door dit kabinet, om beschikbaarheid en betaalbaarheid van energie op korte termijn te realiseren:

**Kraan nummer 1: de gasprijs ontkoppelen
**Toen het Groninger gas werd ontdekt is besloten om de waarde van de gasprijs calorisch gelijk te stellen aan de internationale olieprijs. Dezelfde prijs voor dezelfde hoeveelheid energie. Klinkt logisch. Je kan je afvragen of die keuze gerechtvaardigd was. Immers, de koopkracht van Nederlanders is jarenlang afgeroomd door een fictief hoge gasprijs. Stel je de brede welvaart voor als de kale gasprijs voor burgers laag was gehouden, meer in lijn met de winningskosten, plus een faire opslag. De miljarden verdwenen echter in de staatskas en er is geen historische onderbouwing welke welvaart er structureel mee is opgebouwd. Het geld is net als het gas opgebrand: na ons de zondvloed, leek het.Intussen is er een internationaal handelsplatform voor gas, een Nederlandse vinding. De winningskosten van aardgas en de handelsprijs staan dus nog steeds los van elkaar. Gas winnen is eigenlijk spotgoedkoop. De handelsprijs is gekoppeld aan de internationale marktprijs. Door eigen gas anders te labelen en dit los te koppelen, kan Nederlands aardgas tegen een veel gunstiger tarief aan Nederlandse huishoudens en bedrijven worden geleverd. Dit heeft tot gevolg dat de prijs voor energie in Nederland significant zal dalen, ook voor niet eigen gas. En dat de koopkracht kan worden hersteld. Het was een keuze om de gasprijs te koppelen. Het is ook een keuze om deze te ontkoppelen, het is immers crisis. Nood breekt wet. Niet meer praten over wat niet kan: wat kan wel! 

**Kraan nummer 2: limiet op de consumentenprijs van aardgas
**De handelsprijs van gas wordt onnodig virtueel hoger gehouden dan de winningskosten. En er is ook nog een verschil tussen de handelsprijs en de consumentenprijs. Energiebedrijven hebben uiteraard kosten, en zoeken winsten, daar is in de basis niets mis mee. Maar in tijden van crisis is het niet verkeerd om een balans te zoeken tussen de consumentenprijs en de handelsprijs. Een eerlijk limiet geeft energiebedrijven de ruimte om te ondernemen en winsten te investeren in leveringszekerheid en verduurzaming (stel dit als voorwaarde!), en geeft bedrijven en burgers garantie dat hun energiekosten niet exorbitant worden. 

**Kraan nummer 3: energieheffingen
**Energie is een eerste levensbehoefte. Net als wonen, eten en water. Gas, elektra of brandstof: we kunnen niet zonder. Met de salamimethode werden energieheffingen jaarlijks verhoogd. Waardoor Nederland een van de duurste landen ter wereld is geworden voor energie, terwijl het notabene bijna gratis uit de grond komt. Ons gas. Van ons allemaal.

Lang hebben we de energieheffingen en de verhogingen getolereerd, tot hier. Hoe kun je als overheid bedenken dat je meer dan 150% belastingen heft op energie, een eerste levensbehoefte? Met zulke tarieven kun je spreken van ondermijning van de koopkracht van burgers, door hun eigen overheid. Het argument voor de heffingen was uitstoot beperken. Maar dat was een vals argument. De staatskas was het doel, maar elke verantwoording voor wat er met deze miljarden die van de eigen burgers wordt afgenomen ontbreekt: waar is de solide lange-termijn energiestrategie van dit land, die leveringszekerheid en betaalbaarheid garandeert? Waarom werd dit geld niet in verduurzaming gestoken? Wat is er structureel met de opbrengsten opgebouwd? De overheid heeft het recht op de energieheffingen inmiddels wel verspeeld. Ook de overheid dient net als burgers en bedrijven in tijden van crisis de tering naar de nering te zetten, en te snoeien in de kosten. Het kan niet zo zijn dat de inkomsten en uitgaven van de staatskas heilig zijn, terwijl burgers in armoede worden gestort. Dan heb je je prioriteiten verkeerd. Dan opereer je niet in het belang van je eigen burgers. 

**Kraan nummer 4: ODE
**De Opslag Duurzame Energie is een extra energieheffing, die wel bedoeld is om verduurzaming mee te betalen. Burgers betalen deze belasting, zodat er compensatie is voor windparken en zonneparken, die doorgaans iets duurder zijn dan fossiele energie. Zo stimuleren we groene stroom voor burgers. Maar er gaan een paar dingen mis. Veel van deze duurzame energie gaat niet naar burgers, maar naar datacenters, die daarmee een groene stempel halen, maar geen ODE betalen. De burger zelf ziet weinig van zijn investering in deze groene energie. Dan dit: door de stijgende energieprijzen zijn de rendementen van zonneparken en windparken momenteel enorm, waardoor er minder compensatie nodig is, en dus veel minder ODE wordt uitgekeerd. Terwijl de burger deze opslag wel blijft betalen en steeds verder stijgt. Waar blijft dit geld eigenlijk? Geef het terug aan de burger. 

**Kraan nummer 5: de BTW op gas fixeren
**Energie is een eerste levensbehoefte. Hoe kun je als overheid dan bedenken dat je 21% BTW op energie heft? Notabene boven op de energieheffingen? Dat is belastingstapeling. De Nederlandse staat ondermijnt hiermee nog verder de koopkracht van burgers. Reken het laagst mogelijke BTW-bedrag over de netto energieprijs. De BTW is tijdelijk – van 1 juli t/m 31 december 2022 - naar 9% verlaagd. Maar wist je dat de tarieven dusdanig zijn gestegen, dat 9% de staatskas nu meer oplevert, dan 21% voorheen? Energiekortingen worden als een geste verkocht, maar zijn een sigaar uit eigen doos. De overheid verdient netto aan de stijging van energie, niet alleen door de stijgende handelsprijs van gas, ook alleen al aan de extra Btw-inkomsten. Limiteer daarom de BTW-inkomsten niet met een percentage, maar met een vast, laag bedrag voor de staatskas. 

**Kraan nummer 6: vrij verkeer van energie in Europa
**Weet u nog, Nederland als een van de grootste voorvechters van vrij verkeer van handel en goederen in Europa? Het recht om grenzenvrij, vrij te verkopen en te kopen is een van de belangrijkste pijlers onder de EU. Als handelsland heeft het ons ver gebracht. Maar wist je dat Nederland exact tegenovergesteld handelt als het gaat om energie? Protectionisme in energieheffingen en accijnzen maken het inkopen van energie elders in Europa onmogelijk. Het is niet langer houdbaar dat aardgas uit Groningen en brandstof uit Pernis goedkoper is in bijvoorbeeld Duitsland en België, en ondanks alle mooie woorden over één Europa, wij ons eigen gas en benzine daar niet mogen kopen tegen een eerlijker tarief. Stop met protectionisme, het schaadt de koopkracht van Nederlanders. Houd je aan je eigen Europese idealen en gooi die markt open.

**Kraan nummer 7: Groninger gas
**We zitten op een van de grootste energiebronnen ter wereld, en we hebben een energiecrisis. Vreemd toch? Van alle fossiele bronnen is het bovendien de minst vervuilende: aardgas, de transitiebrandstof naar een duurzame wereld. In het verleden zijn grove fouten gemaakt: De banden tussen Shell, Exxon en de overheid waren veel te innig. De gevolgen voor de bodem en de gebouwen zijn onderschat en weggehoond. Veiligheid is de kerntaak van de overheid. Winsten voor de staatskas werden echter boven de veiligheid van Groningers gesteld, de kerntaak verzakend. De regionale politiek liet het maar gebeuren. Burgers zijn een decennium lang gefrustreerd met politieke onwil, onkunde en onmacht. In plaats van door te pakken met schadeherstel, versteviging en schadevergoeding gooide de overheid de handdoek in de ring: stoppen met winnen was een makkelijker uitweg dan doorpompen. Deze keuze was politiek ingegeven, zonder feitelijke onderbouwing. Die feiten zijn namelijk: ja er is schade, maar er is geen dode gevallen. De echte schade bij burgers is hoe ze zijn behandeld door de NAM en de overheid. Ook bij stoppen met pompen blijven er nog wel 10 jaar bevingen. Niemand zal zeggen dat gas pompen veilig is, maar hoe onveilig is wel acceptabel, bij welke volumes? Het merendeel van Groningers (en Drenten) heeft deze overweging inmiddels gemaakt en de keuze is zo voor de hand liggend: compenseer burgers royaal, dan valt te praten over gaswinning en de voorwaarden: de risico’s van armoede, koude huizen, black-outs, omvallende industrie en MKB in Nederland en rellen zijn vele malen groter dan die van onveilige situaties door bevingen. Het is een pijnlijke keuze, kiezen tussen twee kwaden, maar volgens vele experts wel de enige juiste. De waarde van het gas is dusdanig hoog dat je elke burger in het bevingsgebied dusdanig royaal kan compenseren, dat er tonnen per huishouden beschikbaar zijn. Enkelen spreken zelfs van een miljoen per huishouden. Over die orde van grootte hebben we het! Regel het. Neem eindelijk je verantwoordelijkheid. 

**Kraan nummer 8: nationaliseer gasbedrijven in een crisiswet
**Onze energiebronnen zijn van ons, en voor ons. We houden van marktwerking, maar is er wel sprake van marktwerking, met maar een zeer beperkt aantal partijen dat gas wint, verhandelt, distribueert en levert? Het merendeel zit notabene in het ‘Gasgebouw’, innig verstrengeld met het Ministerie van EZK. Dit systeem heeft koopkracht van burgers nooit op nummer één gezet, de staatskas en eigen winsten wel, door middel van protectionisme. Dus of je breekt de markt open, en gaat voor echte marktwerking, met volledige vrijheid voor burgers om zelf energie op te wekken, en onderling te verhandelen, zonder tussenkomst van de overheid, beter nationaliseer je in tijden van zo’n extreme crisis cruciale assets zoals gasvelden, NAM, GasTerra, en gasbergingen en borg je hun voortbestaan en spotgoedkope winning, distributie en levering. 

**Kraan nummer 9: grijp internationaal in
**Nederland verkoopt aardgas tegen zeer lage tarieven aan het buitenland. Inwoners en bedrijven van andere Europese landen betalen minder voor ons gas, dan wijzelf. Breek die contracten open. Ze zijn achterhaald en onrealistisch. Geef levering in eigen land prioriteit, en vraag van omringende landen om hun eigen energievoorziening op orde te krijgen, in plaats van op ons te leunen. Zo kan Duitsland haar kerncentrales weer aanzetten. Gooi grenzen dicht, we kunnen de groei qua energiebeschikbaarheid niet aan, en leid de al ingestroomde mensen op voor banen in energietechniek, want er is een tekort aan technisch personeel om de verduurzamingsagenda uit te voeren. Heronderhandel de miljarden euro’s die wij naar Europa pompen: onze koopkracht daalt immers sterker dan elders.

**Kraan nummer 10: taskforce energie
**We doen het goed met zonnepanelen, zonneparken en wind. We zijn een land van energie, letterlijk en figuurlijk. Als er een land is dat zich uit deze situatie kan innoveren, dan is het Nederland. Onderzoek zonder taboe, zonder individuele belangetjes, welke duurzame energiebronnen allemaal noodzakelijk zijn: zon, wind, hydro, geo, kern en gas voor de transitie. Hoe we deze energie efficiënt op kunnen slaan, en transporteren. Is waterstof werkelijk zo efficiënt als wordt beweerd, of worden er miljarden belastinggeld opgebrand? Overweeg de efficiency van centrale systemen tegen de strategische robuustheid van decentrale opwekking door burgers en bedrijven zelf, zodat zij door kunnen gaan, zelfs als er een energiebron of grid wegvalt. Begin vandaag nog met een taskforce energie, waar partijen met echte technische kennis in zitten, die zonder te vervallen in politieke dogma’s of commerciële agenda’s een energie deltaplan voor de toekomst maken, voor Nederland, voor onze bedrijven, onze burgers, onze welvaart. We hebben decennialang geprobeerd om welvaart via energieheffingen te verdelen, binnen Nederland en binnen Europa. Dat werd geen structurele investering maar een bleeder. Van de vele miljarden is niets over. Het geld is opgebrand. Behalve in Noorwegen waar ze het wel snappen. Nederlands beleid werkt averechts, blijkt nu des te meer: de Nederlandse welvaart werd en wordt ondermijnd, als nooit tevoren. Hoog tijd voor hard ingrijpen, om armoede te voorkomen, en om betaalbare leveringszekerheid te garanderen, zowel voor huishoudens, MKB, en industrie. Duurzaamheid is ook dat je op termijn energie kan verkrijgen, en je energierekening kan blijven betalen.