Geenstijl

De literaire redactie boog zich over een non-fictie met flink wat gaten in het plot

Okee, dat essay van Ronit Palache. Ze werkte negen jaar voor Mai Spijkers, de oprichter en baas van Uitgeverij Prometheus. Ze maakte mooie dingen mee, leerde het vak, maar zag ook wat voor horkerige lul met vingers hij kan zijn - niet naar auteurs maar wel naar zijn eigen personeel en naar haar. Een reputatie die Mai al heel lang, bij heel veel mensen heeft. Het is niet nieuw. Haar essay komt neer op een persoonlijk dilemma: je wil werken voor de beste uitgever, maar dat is tevens de ergste baas. Wat te doen?

Nou, een Amber Heardje natuurlijk: schrijven over de boosdoener zonder de boosdoener te noemen om zodoende de schijn te wekken dat je een breder maatschappelijk probleem bespreekt en niet alleen je persoonlijke drama. Maar ondertussen is de Azijnbode bij 30 (oud-)collega's van Palache langs gegaan want in de borrelkringen van de grachtenblaadjes kennen die lui elkaar allemaal. Bovendien: een paar slachtoffers zijn daar snel genoeg gevonden, want Mai heeft al decennialang de reputatie van botte hork & boekenproleet en daar wordt in alle interviews, profielen en aanverwante producties van, met en over hem naar gevraagd en aan herinnerd. Het enige nieuwe is hier dat oud-personeel nu zelf hun zegje doen.

Zo ook Palache. Ze had ambities, werkte hard, klom snel op (ten koste van iemand anders, denkt ze zelf). Ze moest ook steeds meer troep van Mai tolereren en daar zitten hele vervelende voorbeelden tussen van gedrag dat je niet zou moeten of hoeven accepteren. Dat deed ze echter wel. Negen jaar lang. Ze sprak 'm zelden tegen. Hij werd dus gedoogd in zijn horkerigheid, wat hem daarmee niet bewoog om zijn gedrag aan te passen, zo als ook dit essay daar achteraf niets aan gaat veranderen.

Ze schrijft dat er sprake van "machtsongelijkheid" was, alsof dat per definitie een probleem is. Overal, echt óveral, bestaan baas/werknemer-verhoudingen. Soms is de baas (m/v) een eikel (m/v), op andere plekken zijn strenge regels noodzakelijk vanwege veiligheid, of om het personeel in het gareel te houden. Weer andere bedrijven houden het personeelsbestand onder de knoet met een bedrijfscultuur (of 'corporate identity') rond kleding, gedrag, omgangsnormen en de momenten & manieren waarop de koffiemachine bediend moet worden. In zulke bedrijven policen meestal de medewerkers elkaar, een beetje zoals mensen ook elkaars boa'tje werden tijdens covid, zonder dat er veel tussenkomst van de baas nodig is. Het mantra "Zo doen wij dat hier" is bijna overal een baken.

Eigen verantwoordelijkheden, of die van iemand anders?
Palache bedoelt "machtsongelijkheid" echter anders: "Ik had verantwoordelijkheden, een huis, een hypotheek te betalen. Hij had macht over mij." Zij zag de machtsverhouding dus als een probleem dat híj veroorzaakt, omdat zíj een hypotheek heeft. Maar als ze die niet meer kon betalen, stond niet Mai Spijkers maar een boze meneer van de bank op de stoep hoor. Mai heeft die hypotheek niet opgelegd, noch afgesloten. Dat deed ze zelf, en ze wist al dat Mai een lul was voordat ze dat deed.

Enfin, uiteindelijk na veel mitsen en maren en druppels in emmers gaat ze dan dus toch weg - dit hele verhaal leest als een matige streekroman, maar wij komen zo bij een punt, hou vol - en na drie jaar komt er een essay in de krant, zeehondklappend in ontvangst genomen door slachtoffercolporteur Esma Linnemann, die meteen haar hele contactenlijst afbelde om meer Spijkers op laag water op te halen. Want ze wist natuurlijk al lang van de juice - wie niet?

We geloven heus ongezien dat alle vertellingen waargebeurd zijn. Lived experience, heet dat tegenwoordig toch? En misschien is het een beetje simpel, om niet te zeggen banaal van ons, om dan te roepen "Dan zeg je toch wat terug of neem je ontslag?", want als je wel van het werk houdt, als iedereen om je heen de horkerigheid van de baas wegwuift en als er een "hij is nou eenmaal zo"-sfeertje hangt, wat doe je dan? Weggaan is niet altijd zo simpel als het klinkt.

Andersom staan er nu zeven getuigenissen (of acht, met die van Ronit er bij) in de krant en als je die tot individuele gevallen ontleed, hebben ze allemaal hun eigen nuances en omstandigheden maar dat is het hele probleem van deze casus (en van #MeToo in het algemeen): Die komen, platgeslagen op een krantenpagina, natuurlijk niet over.

Treintje van de terugwerkende kracht
Bovendien wordt met name door Palache, hoewel ze benadrukt dat er géén seksuele grenzen werden overschreden, een herhaaldelijke koppeling gemaakt met #MeToo, geïnspireerd door de Voice-uitzending van #BOOS (die trouwens, nu we toch al vuistdiep in de inteelt van de inktwereld zitten, donderdag een Nipkow-schijf won). Ze probeert om "het bredere belang" te beschrijven, maar het gaat nog steeds maar om één bedrijf terwijl het #MeToo-treintje van de terugwerkende kracht al halte voor halte afgleed naar opportunisme (Amber Heard), rancune (Tinkebell) en nu dus ook naar "Stomme baas".

Wat nu te doen met die baas? Moet het Openbaar Ministerie pro-actief een onderzoek instellen, en naar welk strafbaar feit precies? "De baas is een gevoelloze hufter", okee loeiende sirenes en zes man op de zaak! Zou iedereen ontslag moeten nemen die voor 'm werkt? Je vraagt je af - met zo veel verhalen die al zo lang bestaan - waarom mensen überhaupt solliciteren to begin with. Ambitie? Binnendringen in de literaire kringen? Eigen schrijversdromen? Succes, glamour en geld komen nergens vanzelf - wij weten er alles van want wij hebben geen van drieën, maar we doen wel wat we leuk vinden en nemen het gescheld en gezeik van buiten daarbij voor lief. Omgangsnormen zijn een heel relatief begrip en niet zelden uiterst eenzijdig.

EN NOU?
Moet het publiek dan misschien geen boeken meer kopen van Lale Gül, of van Eus (lol), of geen Fifty Shades of Grey meer naspelen in de slaapkamer - het boek waar Mai megamiljonair mee werd, en tevens de hoon van de """literaire wereld""" op zich laadde omdat hij proletenproza zou uitgeven. Literatuur is immers lijden, niet loaded worden natuurlijk. Moet De Volkskrant soms stoppen met het bespreken van Prometheus-boeken en zo ja, wie raak je daar mee: Mai, of auteurs die misschien nergens anders een uitgever vonden? Mai drukt alles, god zegene de greep, als ook de schreefletter. Iets filosofischer: mag iemand nog normloos gedrag vertonen, in dienst van iets anders, of iets groters? Mai staat breed bekend als hork, maar óók als flamboyant karakter - eentje die nog een beetje leven blaast in een dooie letterwereld van lauwe borrels vol suffe linkse meisjes (m/v), waar woke de klauwen diep in geslagen heeft.

Nee, aan het einde van het essay van Palache blijft toch één vraag hangen: waarom werk je negen jaar lang voor iemand die zich niet normaal tot zijn personeel kan verhouden, om drie jaar ná je vertrek op een modieus #MeToo-treintje te stappen en je eigen (niet genomen) verantwoordelijkheid via de krant op de ontbijttafel van alle lezers te vondeling te leggen? Als je baas een kloodtzak is, dan zeg je er wat van, of neem je ontslag. Je bent niet willoos, je eigen identiteit is niet de verantwoordelijkheid van je baas en nog minder van de lezer, die óók wel eens gezeik heeft op z'n werk. Maar goed: wij hebben makkelijk lullen want wij hebben geen echt werk en al helemaal geen ambities - zéker niet in die kringen.

En Mai? Die is in augustus gewoon weer het stralende middelpunt van zijn eigen tuinfeest. Want de boeken van Pieter Omtzigt, Lale Gül en Eus werden weer ongelofelijk goed verkocht het afgelopen jaar. Het is uiteindelijk allemaal Vijftig Tinten Grijs.