Geenstijl

Ingezonden Opinie door Sonny Spek

Nederland verkeert in een ongekende crisis. Het vertrouwen in de landelijke politiek verkeert op een dieptepunt, de reguliere zorg is fors afgeschaald, de morele autoriteit van onze demissionaire premier Mark Rutte is door de leugens lager dan ooit, de psychische klachten van studenten lopen razendsnel op, ondernemers worden opnieuw hard geraakt, het ziekteverzuim in de zorg schiet omhoog en de coronatunnel lijkt donkerder en donkerder te worden. Het land heeft op dit moment leiderschap nodig, maar de afgelopen persconferentie stemde vooral somber.

Het was wederom alsof ik afgelopen vrijdag naar een grijsgedraaide plaat voor een kleuterklas aan het luisteren was: demissionair premier Rutte zou het liefste met alle Nederlanders het gesprek aangaan en maande ons allemaal na te denken wat we nog extra kunnen doen om de verspreiding van het virus te beperken. De ongeloofwaardigheid, moeheid en besluiteloosheid was van hun gezichten af te lezen. We hobbelen van persconferentie naar persconferentie, maar van een visie voor de middellange termijn lijkt geen sprake. De individualistische 'laat maar waaien politiek' van demissionair premier Rutte komt nu als een boemerang terug, met als toppunt het 'compromis' om ondernemers zelf 2G/3G te laten bepalen. Het realiteitsbesef van de situatie lijkt in het kabinet te ontbreken, terwijl de polarisatie en het wantrouwen in de samenleving om zich heen grijpt. De politieke top van Nederland moet eerlijk naar zichzelf en de samenleving zijn: harde keuzes zijn nodig om de coronacrisis op korte termijn zo goed als mogelijk te beteugelen en de inbreuk op burgerlijke vrijheden zo goed als mogelijk te beperken.

Als op korte termijn geen harde keuzes worden gemaakt dan zijn de maatschappelijke, politieke, sociale, medische en economische gevolgen niet te overzien (draad). Het kabinet moet zich realiseren dat het poldermodel niet langer het geschikte middel is om dit te bewerkstelligen. De crisis is simpelweg te complex om iedereen proberen tevreden te houden. Het kabinet moet dan ook stoppen met Nederlanders toe te spreken in termen van ‘verbinding’ en ‘gezamenlijk’, want dit is al een tijd niet meer de praktijk op straat, in de cafés en de collegebanken. Iedereen weet dat de huidige situatie onhoudbaar is en dat er fundamentele keuzes over ethiek en burgerrechten dienen te worden gemaakt. Als we dat niet doen dan verandert Nederland van een ‘high trust society’ razendsnel in een ‘low trust society’. 

Het gebrek aan eerlijkheid wordt goed vormgegeven door het voorgenomen 2G-beleid. Iedereen ziet dat hier sprake is van vaccinatiedrang, maar minister De Jonge blijft dit glashard ontkennen. Niet alleen speelt hij hiermee complottheorieën, nepnieuws en de politieke flanken in de kaart, maar ook ondermijnt hij het gezag van de andere maatregelen om de druk op de reguliere zorg te beperken. Waarom is het zo moeilijk om toe te geven dat wetenschappelijke en politieke inzichten in de loop der tijd veranderen? Waarom zouden burgemeesters nog langer het beleid handhaven als het kabinet niet eerlijk is over de intenties van bepaalde maatregelen? De politieke ijdelheid, gebrek aan transparantie en het telkens te laat optreden ondermijnen het coronabeleid. 

Tegelijkertijd zijn de mensen die fel gekant zijn tegen extra beperkende maatregelen, die schadelijk zijn op verschillende fronten, nog met geen enkel geloofwaardig alternatief gekomen om de coronacrisis het hoofd te bieden. Er kunnen nog meer verontwaardigde berichten de wereld ingepompt worden over de impact van de maatregelen, het effect op jongeren en het feit ‘dat het allemaal niet klopt’, maar er wordt geen enkel onderbouwd alternatief geboden voor de huidige crisissituatie waarbij de circulatie van het virus en de druk op de reguliere zorg beperkt wordt. Ook zij lopen weg voor de moeilijke keuzes. Verantwoordelijkheid nemen betekent nu met een geloofwaardig alternatief komen. Als men beargumenteert dat er meer moet gekeken naar de economische en sociale gevolgen van deze coronacrisis dan is dat hun goed recht, maar vertel dan ook dat je een hoger sterftecijfer voor lief neemt. Dat is wel zo eerlijk.

De Duitse viroloog Christian Drosten stelde deze week in een weinig opbeurend interview met Die Zeit: ‘Dit virus zal endemisch worden. We kunnen het op geen enkele manier weg vaccineren omdat we niet de hele wereldbevolking kunnen vaccineren. En binnenkort zijn er ook immuun-ontsnappingsvarianten waartegen de vaccinatie niet meer werkt. Daarom moeten we bewust de endemische fase ingaan.’ Voor de duidelijkheid: hij stelt dat vaccins werken, maar dat het virus daardoor niet kan uitdoven. Het geeft ons een duidelijk beeld voor de lange termijn: corona blijft onder ons en daar zullen we ons op moeten aanpassen. Het maakt de urgentie voor bepaalde fundamentele afwegingen alleen maar groter. Ik zou een viertal scenario’s willen schetsen waar uiteindelijk aan gedacht zal worden zonder daarbij aan te geven wat mijn voorkeur is. Het is belangrijk om ons te realiseren dat eigenlijk in alle scenario’s burgerrechten en belangen worden geschonden.

1. Het virus rond laten gaan.

In dit scenario zouden alle maatregelen alsnog worden opgeheven. Het lijkt de droom te zijn van een kleine minderheid in de samenleving en zou onvermijdelijk leiden tot een hoger sterftecijfer. Tegelijkertijd wordt er op die manier wel relatief snel natuurlijke immuniteit gecreëerd. Het RIVM berekende echter in september dat er nog zo’n 4800 mensen op de IC terecht zullen komen en 23.000 ziekenhuisopnames mogelijk zijn op basis van de effectiviteit van het vaccin en de groep mensen dat geen vaccin heeft genomen. Daarnaast kunnen er in de toekomst nieuwe varianten blijven komen waar mensen minder tegen beschermd zijn. 

2. Het huidige jojo-beleid voortzetten.

Dit zou betekenen dat je de komende jaren pieken blijft houden waarin je de reguliere zorg moet afschalen en mensen beperkt in hun contactmomenten. Het is de vraag in hoeverre de economie en samenleving dit kunnen blijven opbrengen. Ook zal er sprake zijn van toenemende polarisatie omdat een relatief kleine groep onbeschermd is en meer kans maakt om in het ziekenhuis terecht te komen. Kan je een grote meerderheid vragen solidair te zijn met een minderheid die in veel gevallen eigenlijk geen maatregelen wil? Het is ook hier de vraag in hoeverre onterecht burgerrechten van een aanzienlijk deel van de bevolking worden ingeperkt. 

3. Een indirecte vaccinatieplicht/2G.

Laten we er niet omheen draaien: vaccineren werkt, vooral voor kwetsbare mensen van oudere leeftijd. Als we de huidige besmettingsaantallen vorig jaar hadden gehad dan was de druk op de zorg nog hoger geweest. Tegelijkertijd is het invoeren van een indirecte vaccinatieplicht feitelijk een discriminerende maatregel, maar het zal de potentiële groep mensen die in het ziekenhuis kan komen wel fors verminderen. De ‘tweestromensamenleving’ zal waarschijnlijk niet voldoende werken omdat het virus alsnog circuleert door gevaccineerden, maar het zal wel een extra stimulans zijn voor mensen om zichzelf beter te laten beschermen. De vraag is of dit opweegt tegen het opleggen van grote beperkingen aan een klein deel van de bevolking. Waar ligt onze grens? 

**4. Nieuwe prioritering zorg. **

Het is een geluid dat de afgelopen maanden steeds vaker naar voren komt: waarom is de zorg niet opgeschaald? Tegelijkertijd is al talloze keren toegelicht dat je in de relatief korte periode van de coronacrisis geen nieuw personeel kunt opleiden, het huidige zorgpersoneel al overwerkt is en de capaciteit door de uitval het afgelopen jaar al onder druk is komen te staan. Daarnaast waren er de afgelopen jaren weinig mensen die bereid waren om te betalen voor lege IC-bedden. De realiteit is dat er nu sprake is van zorgschaarste en dit waarschijnlijk de komende periode ook nog zal blijven. Een keuze die het kabinet zou kunnen maken is een nieuwe prioritering van de zorg. Op dit moment krijgen coronapatiënten voorrang op de reguliere zorg, maar een harde keuze zou kunnen zijn om het aantal beschikbare bedden voor deze groep te maximaliseren. Op die manier kan de reguliere zorg doorgang blijven vinden, maar ontstaan er wel schrijnende situaties van mensen die geen hulp kunnen krijgen. Al met al zijn er geen aantrekkelijke keuzes om te maken. Elk scenario kent grote nadelen en het is zaak dat wij als volwassenen onder elkaar dit erkennen. Het demissionaire kabinet en parlement moeten moed, leiderschap en visie tonen om ons de komende periode door te loodsen. Iedereen die ontkent dat er harde keuzes moeten worden gemaakt houdt zichzelf tegen beter weten in voor de gek. Daarnaast doet het geen recht aan de oprechte zorgen die onder gevaccineerden én ongevaccineerden leven.