Geenstijl

Maakt een (te) hoge uitkomstdrempel een lamme eend van het bindend referendum? Een achtergrondartikel bij een aanstaande stemming

In de afgelopen maanden heeft Ronald van Raak het wetsvoorstel voor een bindend correctief referendum uit de mottenballen van D66 gehaald en vorige week met de dekking van een Kamermeerderheid in de Senaat verdedigd (verslag hierrr). De Eerste Kamer stemt vanmiddag over de wet. Als-ie wordt aangenomen, gaat hij terug naar de Tweede Kamer, waar na de verkiezingen een tweederde meerderheid nodig is om het bindende correctief referendum in de Grondwet te verankeren.

Maar er zit een stevige kink in de ankerkabels, die Van Raak niet gerepareerd kreeg: de uitkomstdrempel. Die stelt dat de meerderheid die tegen een wet stemt, minimaal de helft van de opkomst bij de laatste TK-verkiezingen moet zijn. Dat betekent dat het aantal tegenstemmers al snel rond de 40 procent moet liggen, en de opkomst bij een referendum dus minimaal het dubbele om als tegenstemmer tegen welke wet er dan ook ter referendum ligt, enige kans te maken. 

Nu snappen we waarom Ollongren namens D66 (die twee jaar terug het referendum de nek omdraaide) ineens weer vóór een referendum was: de nieuwe wet zou wel eens een morsdode letter kunnen zijn. Om niet te zeggen: een soort avondklok op inspraak & gehoord worden. Hoogleraar Tom van der Meer noemt de wet in huidige vorm een Tantaluskwelling voor de burger. Hij analyseerde alle nationale referenda sinds 1995 in andere Westerse staten die lijken op het Nederlandse type. Conclusie: van de 17 zouden er bij deze drempel slechts twee geldig zijn.

We belden daarover met SP'er Van Raak: "Die uitkomstdrempel heb ik in de Tweede Kamer ontraden. Het is ook niet mijn wet die nu voorligt, het is de versie die een Kamermeerderheid kreeg. Met die absurde uitkomstdrempel er in dus." Hij is desalniettemin hoopvol over de werking: Van Raak denkt dat de drempel omzeild kan worden door referenda tegelijk te houden met landelijke verkiezingen. Dat betekent wel dat wetten dan soms jarenlang aangehouden zouden moeten worden en het is maar de vraag of dat lukt. Daarom proberen sommige partijen de wet nog aan te passen:

UPDATE: Referendumwet is door de senaat. Van Raak: "Het is nog maar kort geleden dat het referendum dood werd verklaard, nu is het referendum terug van nooit weggeweest. De strijd gaat voort!"

Ruard Ganzevoort, senator van GroenLinks, zal vandaag met steun van PvdA, Otten en 50PLUS trachten de stemming over de wet nog uit te stellen middels een zogenaamde novelle (een duur senaatswoord voor 'wetswijziging'), zodat de "onwenselijke" en "onhaalbare" uitkomstdrempel er eerst uitgehaald kan worden. Datzelfde GroenLinks nam afgelopen weekend in het congres een motie aan om het referendum uit het verkiezingsprogramma te halen, want daar krijg je alleen maar Brexits van. De PvdA deed dat vier jaar geleden al. Henk Otten noemde de uitkomstdrempel vorige week een 'killer amendment', bedoeld om de hele wet dood te slaan, en steunt daarom de motie.

Van Raak is juist bezorgd over die novelle: "PvdA en GroenLinks willen eigenlijk helemaal geen referendum", meent hij, "Daarom proberen ze via deze motie te zeggen dat de huidige wet niet goed genoeg is, omdat ze weten dat hij zonder die uitkomstdrempel geen tweederde meerderheid haalt in de Tweede Kamer. Die partijen denken: 'Die nozem van de SP heeft onze wet uit de prullenbak gevist, die gaan we niet met de eer laten strijken'." 

Niesco Dubbelboer, de voorzitter van Stichting Meer Democratie die als Kamerlid van de PvdA in 2005 mede-indiener was van het wetsvoorstel voor het raadgevend referendum, is het niet met Van Raak eens: "Ik snap de beeldvorming over twee regenteske partijen die tegen het referendum zijn, maar Ganzevoort en PvdA-senator Koole zijn echt wel voorstanders. Koole zat in de commissie Remkes, die juist een maximale uitkomstdrempel van 25 tot 30% adviseerde. Dat werd door de Raad van State genegeerd, want die adviseerden juist deze veel te hoge uitkomstdrempel." Zijn stichting pleitte bij de senaat om de uitkomstdrempel te schrappen.

Uitkomstdrempel schrappen zet kwaad bloed bij twijfelpartijen
Van Raak vreest op zijn beurt dat de wens om de uitkomstdrempel te verlagen zorgt dat de wet (die dan ook weer langs de Raad van State moet) kwaad bloed zet bij juist degenen die vóór die hoge uitkomst-eis waren en ze daarmee het excuus reikt om de wet alsnog af te schieten. "De keuze is nu geen referendum, of zelfs nooit meer omdat GL en PvdA inmiddels ook tegen zijn, of dít referendum. Deze maakt kans in de Tweede Kamer na de verkiezingen. Hij zal bindend zijn bij voldoende uitkomst, wat je sowieso haalt als je referenda koppelt aan Kamerverkiezingen, en hij zou raadgevend kunnen zijn bij een te lage uitkomst."

Is dit wensdenken van Van Raak, die na de verkiezingen niet in de Kamer terugkeert en er dus ook enig persoonlijk belang bij heeft om zijn stempel nog op deze wet te drukken? Zijn we als burgers inderdaad weer eens getuige van een politiek pingpongspel van de kinnesinne? Of heeft Dubbelboer, in lijn met de motie-Ganzevoort en de analyse van Tom van der Meer, gelijk dat het geen enkele zin heeft om de wet in huidige vorm in te voeren omdat de burger de politiek nooit zal kunnen bijsturen met gebroken gereedschap? 

Sneuvelen voor de eindstreep
Dubbelboer is er aan de telefoon in ieder geval ondubbelzinnig over: "Dit is weer een referendum dat voor de eindstreep sneuvelt." En in een nieuwsbrief van Meer Democratie schreef hij: "Als er geen meerderheid komt voor een novelle, roepen wij op tot een tegenstem. Beter nu geen referendum dan een totaal onwerkbaar referendum dat alleen maar voor frustratie en cynisme zorgt."

Linksom of rechtsom kijken we hoe dan ook naar een politieke vertegenwoordiging die de grootste moeite of zelf weerzin blijft hebben om de demos toegang tot hun cratie te geven, en al haar eigen wetsmiddelen inzet om inspraak te beperken tot 'eens in de vier jaar'. De stemmingen over novelle en wet zijn live om 13u30 te volgen op de stream van de Eerste Kamer.