Geenstijl

Dit is deel 58 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

2015 – 20??

Het parlementair onderzoek naar falende automatiseringsprojecten bij de overheid is uitgelopen op een deceptie. Als automatisering bij de overheid een patiënt met hoge koorts is, dan is Elias' remedie om hem in een bad ijswater te kieperen. Dat is het niveau. Het enige ingrijpende advies, een tijdelijke [!] toezichthouder op automatiseringsprojecten, is een gênante schaamlap.

De braller Elias laat naderhand door een bevriende journalist optekenen dat Kamerlid Elias de belastingbetaler 980 miljoen euro heeft bespaard. Hij noemt daarbij automatiseringsprojecten bij Defensie en bij het ministerie van VWS. Het zijn twee aperte onwaarheden. Bij Defensie gaat het om het beruchte project SPEER waarin een miljard aan belastinggeld is verdwenen en dat daarna "afgerond" is verklaard, waarna de overige kosten "beheerkosten" zijn. Net als werk.nl bij het UWV en het toeslagensysteem bij de Belastingdienst wordt SPEER toegevoegd aan de groeiende verzameling geldverslindende zombiesystemen van onze overheid: geen project, geen toezicht. En het rampproject voor de persoonsgebonden budgetten (PGB) is zelfs nooit gestopt. 

Ondertussen komt er vanaf 2015 een toezichthouder, het Bureau ICT Toetsing. Als econoom heb ik geleerd dat toezicht een zwaktebod is. Toezichthouders belanden steevast in bed met degenen op wie zij toezicht houden. (Tip: kijk The Big Short of tenminste deze scene 1 en scene 2.) En dat gebeurt ook met het BIT. Elias' rapport heeft twee nog lopende projecten onderzocht en er keihard over geoordeeld. Maar het is slechts geblaf. Het UWV mag gewoon doormodderen met werk.nl. Met het andere horrorproject in Elias' rapport toont de politiek haar lelijkste gezicht.

De modernisering van de bevolkingsadministratie (mGBA) is volgens Elias ernstig ontspoord. In 2013 was het budget op, zonder dat er iets werkte. PvdA-minister Plasterk besluit dan om tientallen miljoenen in het project te pompen en de leiding te geven aan een zware programmamanager... ex-ketenmanager Cor Franke. Finale ontsporing is nu zeker. Maar ik ken de weg in Den Haag en via een VVD-Kamerlid weet ik de toezegging aan Plasterk te ontlokken dat de programmatuur mag worden bekeken door bezorgde, eigenwijze deskundigen. In 2015 gaat de deur op een kier en zie ik software die nooit zal werken. De Kamer wordt nerveus en Plasterk schakelt het BIT in.

Plasterk wil maar één ding: het rampendossier doorschuiven. Het BIT bedient hem op zijn wenken met een advies om extra geld en vooral extra tijd in de bodemloze put te gooien. De Kamer wordt weer nerveus bij het naderen van de verkiezingen van 2017. Als ik ontdek dat Franke is begonnen om mislukte software opnieuw te bouwen schrijf ik een artikel dat de Kamer alarmeert. Het helpt niet dat het geld wéér op is: Plasterk capituleert. Uiteindelijk beland ik na de verkiezingen met het net verkozen D66-Kamerlid (nu minister) Van Engelshoven op een terras op Het Plein. Ik leg haar uit waarom de software nooit gaat afkomen. Ik heb niet het gevoel dat ik alleen met D66 praat maar met wat "het motorblok" heet: de drie partijen die bezig zijn om het Kabinet-Rutte 3 te vormen. Plasterks PvdA zit daar niet bij en daarom is het nu, dik twee jaar na het rapport Elias, opportuun om de stekker uit het ontspoorde project te trekken.

Net als twee jaar eerder wordt ook nu het BIT weer in stelling gebracht. En jawel – Elias' toetsbureau produceert nu een vernietigend rapport dat zelfs mij te ver gaat. Wéér doet de 'onafhankelijke' toezichthouder wat de politiek wenst. De casus BIT kan zo in de lesboekjes 'onafhankelijk toezicht'. De NRC publiceert een reconstructie waarin ik word neergezet als de niet erg sympathieke killer van een project van ruim 100 miljoen euro. Dat het hele project gewoon zou zijn doorgelopen als er geen verkiezingen waren geweest, haalt de krant niet. 

De werkelijke les wordt niet geleerd: automatiseringsprojecten van de overheid zijn bijna altijd synoniem met slecht bestuur en grootschalige geldverspilling. En met de voortschrijdende digitalisering gaat de verspilling en corruptie van kwaad tot erger, precies het tegenovergestelde van wat het rapport van Elias' beweert.

Ondertussen wordt ook de door Zembla ontdekte corruptie in de automatiseringsbranche niet aangepakt. Ondanks de beweringen van Ton Elias dat corruptie geen probleem is, besluit de Autoriteit Consument en Markt om onderzoek te doen. Het vervelende daarbij is dat Zembla de fraude heeft neergezet als een vorm van kartelfraude. Volgens Zembla werken grote softwarebedrijven samen om de overheid op te lichten. Zembla vergist zich. Ik zie uit de Zembla-documenten hoge ambtenaren die gemene zaak maken met de grote softwarebedrijven: geen kartels maar corruptie. 

In de analyse van Zembla worden lagere ambtenaren omgekocht door met elkaar samenwerkende softwarebedrijven. Ik zie diezelfde softwarebedrijven juist samenspannen met topambtenaren; geen economische delicten maar ambtelijke corruptie. Ik vraag belet bij de mensen van de ACM en voorspel dat hun onderzoek niets gaat opleveren – en inderdaad. Van strafrechtelijk onderzoek komt het nooit. Het zal vast niet helpen dat ons Openbaar Ministerie een van de betrokken overheidsorganisaties in het Zembla-dossier is.

Na twee jaar politiek is er dus niets verbeterd. Automatiseringsprojecten ontsporen als vanouds. Corruptie is aan het licht gekomen, maar niet bestreden. Wat mij persoonlijk raakt, is dat er niemand is opgestaan tegen de wantoestanden. Integendeel, mijn enige voorganger professor Verhoef is overgegaan naar de dark side. Zijn ego wall uit betere tijden staat nog steeds online, maar voor het overige beunt de man bij als auteur van de overheid welgevallige oordelen. Als bij de Sociale Verzekeringsbank in 2014 een kolossaal vernieuwingsproject mislukt (een kopie van de mislukking bij het UWV in 2008, inclusief grootschalige corruptie) wordt professor Verhoef ingehuurd om vast te stellen dat de antieke software waarmee de SVB moet blijven doormodderen (COBOL, vraag uw opa) zo geweldig goed is dat ze er nog tijden mee door kunnen. Vanwege Verhoefs verleden als criticaster zijn zijn onverdachte oordelen nu goud waard. De casus Verhoef brengt diverse overheidsorganisaties op het idee om kritische deskundigen in te huren als "dwarskijker". Met succes. Anno 2020 mag de overheid als vanouds in stilte wanpresteren.

Na 2015 lijkt mijn groeiend cynisme eventjes ongegrond. Na de dramatische adviezen aan Plasterk verrast het BIT iedereen met keiharde rapporten over mislukkende overheidsprojecten. De motor daarachter zijn BIT-bazin Cokky Hilhorst en haar baas, Rijks-CIO Hans Wanders, beiden met een niet-ambtelijke achtergrond. Het is strijdig met alles wat ik weet uit de theorieboeken en de praktijk. 

Helaas winnen de theorieboeken. Hilhorst en Wanders maken zich snel gevreesd en gehaat bij het Nederlandse topambtenarencorps. Wanneer Kabinet-Rutte 3 aantreedt hebben ze de pech dat hun eindbaas, Plasterks opvolger, de ultieme ex-topambtenaar is. Kajsa Ollongren werkt via D66-ambtenaren eerst Wanders eruit en daarna Hilhorst. Eerder heeft het BIT zijn hand al overspeeld met een vernietigend rapport over het project PGB 2.0. CDA-topman en minister Hugo de Jonge liet het werk van het BIT doodleuk overdoen door de Auditdienst Rijk. De Kamer liet het gebeuren en tekende daarmee het doodvonnis van Hilhorst en Wanders. Onder dekking van de COVID-pandemie groeit De Jonges PGB 2.0 project as we speak uit tot tot een negencijferige ramp. Minpres Mark Rutte geeft het BIT de ultieme trap na door de adviezen te betitelen als lomp. Het BIT produceert sindsdien rapporten die voor de deskundige lezer duidelijk zijn maar geen ophef meer opleveren.

Langzaam maar zeker daagt bij mij het besef dat mijn inspanningen om falen en geldverspilling te bestrijden niet tot enig duurzaam resultaat hebben geleid. Het zij zo. Ik tel mijn zegeningen: ik heb het geprobeerd en mijn integriteit behouden. En tegelijk met mijn inspanningen voor de publieke zaak heb ik samen met mijn collega's en het UWV geprobeerd om werk.nl werkend te krijgen. Het is mijn laatste kunstje voor de overheid.

Actueel: Na de kritiek van het BIT heeft Hugo de Jonge het management van het programma PGB 2.0 versterkt door op de achtergrond een ervaren manager aan te trekken. Die manager heet Cor Franke. Diezelfde Hugo de Jonge is politiek verantwoordelijk voor wat misschien wel het automatiseringsfiasco van vandaag is: het onvermogen om betrouwbare COVID-cijfers te produceren. Twitterdraadje.