Geenstijl

Dit is deel 57 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

2013 - 2015

Bij Kamerlid Ton Elias, de voorzitter van de onderzoekscommissie die zes mislukte overheidsprojecten doorlicht, staat het onderwerp 'corruptie' op de agenda. Al bij de eerste vergadering in januari 2013 kaart hij het aan. Één lid van de klankbordgroep van experts geeft tegengas. Dat lid ben ik.

Natuurlijk is er corruptie en ik weet uit mijn UWV-ervaringen dat het geen randverschijnsel is. Maar ik vrees voor oppervlakkigheid. Ik zie corruptie als schuim op de golven van permanent falen. Corruptie is geen oorzaak maar een gevolg van wantoestanden bij de overheid: ontbrekende transparantie, krankzinnige Europese aanbestedingsregels, harde data waarop wetten ingaan die de Capgemini's en IBM's in staat stellen om de overheid te gijzelen. Misschien wel de grootste faalfactor is de constructie waarbij Den Haag geld voor een project uitdeelt aan overheidsorganisaties en wanneer het misgaat nog meer geld. Bijna alle faalprojecten die de commissie doorlicht zijn  dergelijke 'suikeroomprojecten'. Gratis Haags geld is de grootste voorspeller voor falen van een automatiseringsproject. Dít soort zaken moet worden gerapporteerd en aangepakt. Corruptie en zelfverrijking worden dan en passant tegengegaan.

Het laatste conceptrapport dat krijg is geen analytisch hoogstandje, maar zeker niet het gênante oppervlakkige werkstuk waarvoor ik vooraf was gewaarschuwd. Ik constateer tevreden dat ik mijn input voldoende terugzie. Voordat Elias en co. met hun eindrapport komen, staat er nog één ding op de agenda: hoorzittingen. Die hoorzittingen zijn inhoudelijk nauwelijks van belang, maar ze genereren publiciteit en bieden de collega-Kamerleden van Ton Elias de enige kans om te shinen.

Dit is een goed moment om alsnog de corruptiegevallen die ik ken in beeld te brengen. Op 13 september 2013 schrijf ik Elias persoonlijk een memorandum waarin ik mijn waarnemingen en ervaringen met hem deel. Elias belt, zegt dat hij de informatie zeer serieus neemt en vraagt om discretie.

Dat er alsnog naar de dubieuze affaires bij het UWV wordt gekeken is een opsteker. Ik zet zelf nog een tandje bij door bij mijn UWV-contacten navraag te doen naar het verschijnsel 'schikkingen'. Capgemini zelf heeft mij op dit spoor gezet. Een van hun hogere managers is mij begin 2013 een boodschap komen brengen: "Als een project misloopt dan wordt er wordt er heel vaak geschikt, maar dat gebeurt natuurlijk in stilte", aldus deze Enri Leufkens. De bedoeling was dat ik dit zou delen met de commissie. Dat had ik ook gedaan, maar meteen voorgesteld om in het eindrapport het advies op te nemen om dergelijke schikkingen openbaar te maken. Schikkingen uitstekend, maar niet in het verborgene.

Van mijn UWV-contacten hoor ik dat 'schikkingen' voorkomen, maar doorgaans wel met een minteken voor het schikkingsbedrag. Ik hoor zelfs van een recente casus bij het UWV, niet bij de polisadministratie, maar bij werk.nl, het systeem waaraan ik nu werk en waarover ik moet zwijgen. Ik twijfel maar stuur uiteindelijk een e-mail aan Elias waarin hem informeer. Wat ik heb gehoord staat buiten mijn werk en het is cruciaal dat Elias dit weet en meeneemt in zijn rapport.

Een tijdlang blijft het stil. Maar dan verrast Ton Elias met een verzoek aan de Kamer om meer tijd en geld voor een 'verdiepend onderzoek' naar twee van de zeven onderzochte projecten. Een van die twee projecten is werk.nl van het UWV en Elias suggereert dat zijn verdiepend onderzoek wel eens kan uitdraaien op een parlementaire enquête. Het is duidelijk dat Elias iets groots op het spoor is. De commissie gaat verder met onderzoeksbureau Policy Research maar met andere adviseurs. Mijn rol is uitgespeeld.

Terwijl Elias en co. hun verdiepend onderzoek doen, word ik benaderd door journalist Sander Rietveld van Zembla. Rietveld en zijn collega's hebben een berg e-mails van voormalig commercieel directeur Michiel van L. van softwarebedrijf Ordina in handen gekregen. De omkoping en corruptie druipt er vanaf. Zembla vraagt of ik wil helpen bij hun onderzoek.

Het Ordina-dossier verrast zelfs mij. Corruptie is niet alleen wijdverbreid, maar een integraal onderdeel deel van de werkwijze van de grotere ict-bedrijven en hun overheidsklanten. De partijen vertrouwen elkaar ook. Zo gunt een inkoopbaas van de Gemeente Rotterdam Ordina een grote in kavels opgedeelde opdracht in ruil voor de belofte van een toekomstige goedbetaalde baan. Ordina moet vervolgens een deel van de opdracht weer verdelen over andere bedrijven. De e-mails tonen een rijp corruptienetwerk. Een andere casus is die van het Openbaar Ministerie dat Ordina een opdracht wil gunnen. Voorzichtigheidshalve doen ze dat niet zelf maar via adviesbedrijf Quint. De hele aanbesteding door de organisatie die het hart vormt van de rechtsstaat is poppenkast. Ondertussen ontbreekt het UWV volledig. Ordina-directeur Van L. heeft deze klant niet in zijn portefeuille. Ik baal hartgrondig.

Ik vraag journalist Rietveld om informatie te delen met de commissie Elias. Rietveld ziet teveel risico's. Ik dring aan en Rietveld bespreekt het intern. De beslissing blijft onveranderd, maar ik hoor nu wel waarom: de Zembla-mensen vertrouwen ex-journalist Ton Elias voor geen meter.

Nadat het extra onderzoek is afgerond volgen alsnog de hoorzittingen. Op 12 mei ben ik aan de beurt. De Telegraaf pakt die ochtend op de voorpagina uit met een bericht waarin ik prominent figureer. Wanneer ik door Elias voor het verhoor uit de parlementaire wachtkamer word opgehaald, krijg ik de volle laag. Het is niet de bedoeling dat er iemand anders in de spotlights staat dan voorzitter Ton Elias. Daarvoor zijn de hoorzittingen dus bedoeld.

Tijdens mijn verhoor (beeld, verslag) komt er van alles aan de orde, maar niets over corruptie. Ik ben mijn verbazing daarover deels al kwijt. Eerder die dag heeft Ruud Leether, de voormalige topjurist van Veiligheid en Justitie en Veiligheid, het woord 'oprotpremie' (beeld) al laten vallen. De commissieleden doen alsof ze het niet horen. Negen maanden 'verdiepingsonderzoek' naar aanleiding van corruptiesignalen en iedereen kijkt de andere kant op. Wat gebeurt hier?

De hoorzittingen in mei hebben veel belangstelling gewekt. Op 15 oktober 2014 komt de presentatie van het eindrapport aan Kamervoorzitter Van Miltenburg. Voorzitter Elias heeft dan al een publicitaire dreun gekregen. Zembla heeft de corrupte praktijken van de softwarebranche onthuld en de aandacht gericht op waarover Elias het niet meer wil hebben: corruptie. In de week voor de presentatie hoor ik dat Elias roept dat ik zijn rapport zou hebben gelekt. Het is even hysterisch als belachelijk. Ik heb helemaal geen rapport en geen idee hoe ik het zou moeten krijgen.

De presentatie zelf is onvergetelijk. Kamervoorzitter Van Miltenburg maakt zich onsterfelijk belachelijk door te vertellen dat ze niets van het onderwerp weet. Wanneer ik kort voor de NOS-camera iets heb gezegd rent Elias op mij af en vraagt wat ik heb gezegd. Het is allemaal über-gênant, een operettevertoning. Maar het ergste is de inhoud van het eindrapport. Dat het onderwerp 'corruptie' het rapport niet heeft gehaald verbaast niet meer. Erger is dat Elias nu het bestaan van corruptie in interviews snerend ontkent. Het is overduidelijk in reactie op Zembla, maar hij komt er mee weg. Geen journalist die Elias vraagt hoe het nou zat met de motivering van zijn 'verdiepend onderzoek'.

De conclusies en aanbevelingen in Elias' rapport blijken van een haast kinderlijke eenvoud. Alles wat eerder in het rapport stond en riekt naar diepgang blijkt geschrapt. De haast kinderlijke boodschap luidt als volgt: "Ambtenaren zijn goedwillend maar missen kennis en moeten beter worden opgeleid. Tegen 2020 moet dat op orde zijn en dan zijn alle problemen opgelost. En tot die tijd moet er een tijdelijke toezichthouder komen." Het rapport heeft de omvang en de diepgang van de voorzitter. De mensen die zeiden dat ik mijn tijd zou verspillen hebben gelijk gekregen. Ik schrijf een verbitterd stuk in het vakblad Computable. Wat er achter de schermen allemaal is gebeurd, blijft raden.

Naschrift:

- De werkgever van Michiel van L. is in 2014 het bedrijf Oracle, waar hij niet meer te handhaven is. Een betrouwbare bron meldt dat zijn dienstverband wordt afgekocht voor twee miljoen euro. Een goed mailarchief is veel waard. Van L. heeft sindsdien een adviesbedrijf in Den Haag.

- Twee onderzoekers van Elias' bureau Policy Research haalden in 2018 de pers … met een corruptiecasus, een klassieke kickback-constructie waar de automatiseringsbranche van is vergeven. Hun bedrijf Revnext lijkt het niet te hebben gedeerd. Het roept de vraag op hoe dit bedrijf de onderzoeksopdracht van de Tweede Kamer heeft verworven.

- Ambtenaar Leether was al met pensioen, maar de leuke opdrachtjes die hij als vakambtenaar tegemoet mocht zien werden hem ontzegd. Eerlijkheid is niet goed voor je carrière – en ook niet daarna.

- Ton Elias werd tot zijn eigen verbijstering bij de eerstvolgende verkiezingen van de VVD-lijst geschrapt. De reden: te veel vijanden binnen de VVD.