Geenstijl

Dit is deel 56 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

2012 - 2013

Het besluit van de Kamer om onderzoek te doen naar mislukte automatiseringsprojecten is een enorme opsteker. Dat ik daaraan als expert mag bijdragen is een eer. Ik merk dat ik voor de pers talking head nummer 1 ben geworden, ook over andere faaldossiers dan die van het UWV. De door mij gewaardeerde faalexpert professor Verhoef is tot mijn verbazing opeens nergens meer te bekennen. Juist nu er eindelijk belangstelling is voor massale geldverspilling hoop ik op meer mensen die zich uitspreken. Dat gebeurt niet.

De 'tijdelijke commissie ICT' krijgt als voorzitter VVD-kamerlid Ton Elias en bestaat verder uit backbenchers van CDA, PvdA, D66, SP en PVV. In de voorbereiding heb ik op verzoek een 'zienswijze' opgesteld. Ik schrijf een uitgebreide analyse en vat het slagveld samen in een rampenmatrix. Het is belangrijk dat de commissie een representatieve set faalprojecten selecteert.

In de aanloop naar de aftrap van het commissiewerk in januari 2013 krijg ik diverse demotiverende boodschappen. De eerste komt van een bevriende topambtenaar van Algemene Zaken ('Ruttes ministerie'). Tijdens een lunch hoor ik dat het niveau van parlementaire onderzoeksrapporten doorgaans beroerd is. De implicatie is dat ik mijn tijd verspil en dat het komende onderzoek geen verschil gaat maken. De tweede domper komt van Kamerlid Pieter Omtzigt, die ik ken van mijn succesvolle lobbywerk. Als ik hem in de Kamer tegenkom zegt hij bijna in het voorbijgaan dat met een voorzitter als Ton Elias het komende onderzoek weinig zal gaan opleveren.

Ik spreek ook een topman van de Belastingdienst. Hans Blokpoel kan haarfijn en uit eigen waarneming uitleggen hoe, zoals hij dat uitdrukt, de overheid en de grote softwarebedrijven elkaar gijzelen. Het is precies wat ik bij het UWV en elders zie: de grote softwarebedrijven schudden de overheid uit, maar de meeste (IBM is een uitzondering) houden er onderaan de streep weinig aan over. Iedereen verliest. Als er maar één ambtenaar bereid is om dit uit te leggen! Helaas is die bereidheid er niet en ik begrijp wat niet wordt gezegd: discretie is onderdeel van die wederzijdse gijzeling. Het is even begrijpelijk als triest, maar ik besluit om de Kamercommissie extra goed te informeren, desnoods in mijn eentje. Ik ben niet gegijzeld, financieel onafhankelijk, niet chantabel en voldoende insider.

De Kamercommissie, al snel de 'commissie Elias' genoemd, besluit zeven projecten te gaan onderzoeken waaronder twee die nog niet zijn geflopt. Tot mijn verbijsterde teleurstelling zit de UWV-polisadministratie er niet bij. In plaats daarvan gaat 'Elias' onderzoek doen naar werk.nl, nota bene het systeem waaraan ik werk. Bij het UWV zijn ze niet minder verbaasd. Ze hebben als voorbereiding zelfs een project uitgevoerd om alle informatie over de polisadministratie in een panklaar dossier te krijgen. Welk politiek spel er hier is gespeeld en door wie weet ik niet, maar het zet mij dubbel buitenspel. De leerzame schandalen rond de polisadministratie blijven nu onbesproken en over werk.nl mag ik uitdrukkelijk niets zeggen. Ik wil dat natuurlijk ook niet en prijs mij gelukkig dat UWV-topman Bruno Bruins en ik elkaar kunnen vertrouwen. Op geen enkel moment hoor ik iets vanuit het UWV dat duidt op ongemak met mijn rol in het onderzoek.

Ook over het andere nog lopende project, de al ontspoorde modernisering van de bevolkingsadministratie, moet ik zwijgen. Ik neem mijn verlies. Ik heb genoeg kennis van andere faalprojecten om de commissie van informatie te voorzien. En het gaat uiteindelijk niet om project X of Y en bestuurder Jantje of Pietje, maar om het algehele, zich steeds weer herhalende patroon van falen.

De commissie heeft besloten om, naast zes mislukte of mislukkende projecten, één geslaagd project mee te nemen. Gelukkig vragen ze mij niet om suggesties. Ik ken geen grote automatiseringsprojecten zonder grote problemen. Kennelijk komt de commissie er ook niet uit, want het uitverkoren goldilocks project is het overzetten van systemen van de Rijksdienst voor het Wegverkeer naar een nieuw platform. Het valt natuurlijk onder het kopje 'automatisering' en het is geen klein klusje, maar het doet eerder denken aan een grote upgrade van Windows dan aan het neerzetten van iets totaal nieuws als een polisadministratie, een nieuwe bevolkingsadministratie, een landelijk Elektronisch Patiëntendossier, een OV-chipkaart systeem, enzovoorts. Het is een merkwaardige keuze die geen zinvolle lessen gaat opleveren.

Een laatste domper komt als ik Commissievoorzitter Elias tegen het lijf loop op een bijeenkomst in Den Haag. We hebben elkaar nog nooit gesproken, hooguit een keer gezien bij een voorbereidende bijeenkomst in 2012. Ik wordt begroet met een "jij hier!" en een lichaamstaal die suggereert dat ik zijn persoonlijke vijand ben. Ik sta paf. Als ik naderhand rondvraag doe hoor ik dat Elias' nodeloos schofferende stijl zijn handelsmerk is. Het stelt niet echt gerust.

In januari 2013 trapt de commissie af met een vergadering. Samen met drie andere deskundigen, juristprofessor Zwenne, softwareprofessor Groote en Nijenrodeprofessor Sneller stem ik af met de zeven Kamerleden en een secretaris. De commissie heeft ook een onderzoeksbureau ingehuurd om het echte onderzoekswerk uit te voeren. Ik ken het uitverkoren bureau Policy Research niet, maar dat is ook een plus. De (middel)grote bureaus als KPMG, Deloitte, Gartner, M&I Partners en PBLQ zijn allemaal vervlochten met de overheidsorganisaties waar ze """onafhankelijk""" toezicht op houden. Als het relatief obscure Policy Research een bewuste keuze is, dan is het slim.

In de eerste helft van 2013 houdt de Commissie Elias vier vergaderingen met Policy Research en ons, de experts, erbij. Het is een opluchting om Ton Elias als voorzitter aan het werk te zien: zodra Elias een voorzittershamer in handen heeft, verandert de lomperik in een uitmuntende leider van vergaderingen. Het neemt iets van mijn zorgen weg. Ik herinner mij ook dat de intelligente mensen vaak niet de beste voorzitters zijn en omgekeerd. Het geeft hoop voor een goed eindresultaat.

Dat Ton Elias een succes van 'zijn' onderzoek wil maken geloof ik. Maar op vicevoorzitter Paul Ulenbelt (SP) na maken de Kamerleden weinig indruk. Zeker, ze lezen de stukken en stellen goede, soms zelf scherpe vragen, maar het is duidelijk dat ze weinig affiniteit met het onderwerp hebben. Ze zijn bezig met corvee. De commissieleden zijn allen backbenchers en hebben portefeuilles die ver af staan van automatisering. Ik hoor dat dit bewust is: een deskundig Kamerlid dat meedoet aan een onderzoek kan naderhand moeilijk afstand nemen van conclusies en aanbevelingen die diens partij niet bevallen. En voor een prominent Kamerlid is een onderzoekscommissie totaal oninteressant, tenzij je de voorzitter bent. De 'commissie Elias' is nog steeds bekend, maar wie weet nog dat PvdA-Kamerlid Manon Fokke eraan meewerkte? Het wordt mij nu duidelijk waarom kenners het meewerken aan dit soort onderzoeken zien als verspilde tijd, zelfs voor Kamerleden.

De vergaderingen zelf lopen volgens een vast stramien: Policy Research komt met grote lappen tekst aanzetten die vooral bestaan uit feiten en feitjes. De bevindingen en voorgestelde conclusies zijn relatief schaars en steevast oppervlakkig. Wij experts leveren daarop ons commentaar. Driemaal besteed ik een vol weekend aan uitgebreide teksten met uitleg, verduidelijking, verdieping en soms weerlegging van wat Policy Research schrijft. De enige collega-expert die er duidelijk ook hard aan werkt is professor Sneller, maar haar basisopvatting is dat het eigenlijk best goed gaat met automatisering.

Ik sta betrekkelijk alleen, maar toch wordt een groot deel van de vergaderingen gewijd aan mijn commentaren en tekstvoorstellen. Het voelt natuurlijk fantastisch. Iedere conceptversie van het komende rapport is weer sterker dan de vorige. Als ik het laatste concept in handen lees, ben ik blij dat ik niets heb gedaan met alle ontmoedigende geluiden. Het enige dat nog ontbreekt zijn de hoofdconclusies en de aanbevelingen voor beleid. Dat doet de commissie zelf, zoals het natuurlijk hoort. Ik heb als burger mijn bijdrage geleverd en de conclusies dringen zich op. What could possibly go wrong?