Geenstijl

Dit is deel 55 van het feitenfeuilleton UWV: Kroniek van een faalfabriek. Hierin beschrijft database doctor @René Veldwijk van binnenuit zijn ervaringen met het UWV. Lees HIER de introductie, inclusief een lijst met afleveringen en personages.

2011 - 2013

Al voordat wij eind 2011 de strijdbijl met het UWV begraven, ben ik een nieuwe weg ingeslagen. Mijn aandacht verschuift van het UWV naar de epidemie van automatiseringsdrama's bij de hele overheid. Die zijn niet te missen, maar er wordt nauwelijks over geschreven. Het UWV mag groot en meeslepend zijn, maar staat niet op zichzelf.

Wat sterk bijdraagt, is wat ik in 2010 aantref bij een ander groot overheidsproject: de modernisering van de bevolkingsadministratie. Ik zie daar veertig automatiseerders in een jaar lang vrijwel niets produceren, zelfs geen ontwerpen. Het project is nog geen 40 miljoen groot (het zal 105 miljoen worden) maar falen is nagenoeg gegarandeerd. En waar het UWV nog een nieuw systeem bouwde wordt er hier een oud, bestaand systeem herbouwd. Zelfs dat kan onze overheid niet meer. Het is deprimerend.

Er is tot 2012 maar één gezaghebbende stem die misstanden aan de kaak stelt in de pers. Professor Chris Verhoef heeft in de journalistieke diversiteitsklappers rolodexen het rijk alleen; zijn elektronische ego wall getuigt ervan. Verhoef zorgt ervoor dat overheidsfalen zowel een gezicht krijgt als een schadebedrag. Dat bedrag zit ergens tussen de vier en vijf miljard euro per jaar. Zelfs voor mij is dat een ongeloofwaardig hoge schatting, maar Verhoef heeft het alleen over projecten. Neem je ook zombiesystemen als werk.nl, die het officieel doen maar nauwelijks in de lucht te houden zijn, dan is vijf miljard per jaar een heel bescheiden schatting. Neem je de helft van die vijf miljard als vermijdbaar (automatisering is moeilijk, ook buiten de overheid) dan tikken we als Nederlanders jaarlijks pakweg 150 euro af aan verspild belastinggeld.

Ik ga Verhoefs miljarden niet tegenspreken, maar mijn activiteiten zijn ook grotendeels (niet helemaal) 'ondergronds' geweest. Ondertussen spreek ik geregeld met journalisten. Met een ervan, Jan Tromp, heb ik een uitgebreid achtergrondgesprek. Hij vraagt of hij er een interview van mag brouwen. Ik ga akkoord. Op zaterdag 15 oktober 2011 staat het in de Volkskrant. 'Bij de overheid zitten ict-kneuzen' is de kop. Het leidt tot bescheiden ophef en tot een tweede naam in de rolodexen.

Journalist Jan Tromp behoort tot de zwaargewichten in zijn vakgebied. Dat hij zich verdiept in een verschijnsel waarvoor het publiek weinig belangstelling heeft is geen toeval. In de Tweede Kamer leeft breed het ongenoegen over de eindeloze serie automatiseringsfiasco's. Al ruim voor het gesprek met Tromp vertelt onze lobbyist Marcel Kummel dat er een parlementair onderzoek in de lucht hangt, na de parlementaire enquête het zwaarste controlemiddel waarover de Kamer beschikt. Het kan volgens Kummel haast niet anders of de UWV-polisadministratie wordt dan onderwerp van onderzoek. De reden is simpel: het is ons lobbywerk rond de Eenduidige Loonaangifte geweest dat de Kamer in beweging heeft gezet.

Als aan het licht komt wat er zich bij het UWV rond de polisadministratie allemaal heeft afgespeeld, dan kan het niet anders of er gaan echt zaken veranderen. Driehonderd miljoen euro weggepist belastinggeld, de corruptie van de geheime Capgemini-mol Cees B., de bizarre deals met IBM en de brand in het IBM-rekencentrum, het bedrog van Ketenmanager Franke, de stille oorlog tussen het UWV en de Belastingdienst, de krankzinnige organisatie van het UWV zelf, het is een mer à boire voor Kamerleden.

Ik vraag lobbyist Kummel om te kijken of ik op de een of andere manier bij de onderzoekscommissie kan aanhaken. Dat ik voor het UWV werk is geen probleem, want dit gaat over een andere UWV-divisie, over het verleden en over de handelwijze van mensen die, op Diantha C. na, allemaal bij het UWV zijn vertrokken. En mocht het wel botsen dan zeg ik het UWV en mijn nieuwe 'zakenvrienden' Bruins, Haverkamp en Maatman gedag. 

Ik besluit dus om vol te gaan voor de publiciteit. Het is nu of nooit. En ik zie niemand die in de positie is om de vinger op de zere plek te leggen. Professor Verhoef is als academicus bepaald geen insider. Ik ben dat wel, en bovendien ben ik opgeleid als organisatiekundige. Dat is niet uitzonderlijk, maar mijn vakgenoten zijn ambtenaren, zzp'ers of werkzaam bij een softwarehuis of een adviesbureau. Die passen er wel voor op om hun mond open te doen, ook omdat de meeste automatiseerders die voor de overheid werken weinig connecties met het bedrijfsleven hebben. Ik zit in een unieke positie. De collega's in ons kleine bedrijf staan achter mij. Ik ben na bijna twintig jaar ondernemen financieel fully loaded (naar mijn eigen normen dan) en dus niet chantabel. En ik denk dat ik snap hoe het werkt: niet de incidenten, niet de poppetjes, maar het zichzelf steeds herhalende patroon. Ik bestudeer het al jaren van binnenuit, eerst om te overleven en nu ook uit warme wetenschappelijke belangstelling.

De voor mij logische stap is om niet af te wachten wat de Tweede Kamer gaat doen, maar zelf actie te ondernemen. Op advies van mijn journalistenvriend Siebe Sietsma benader ik een uitgever met het voorstel om een boek te schrijven over de wantoestanden bij het UWV. Na één gesprek krijg ik direct een contract ter ondertekening toegestuurd. Ik schrik ervan en besluit om als test eerst een voorwoord te schrijven. Binnen een halve dag tik ik zes kantjes A4 uit. Als ik het nalees schrik ik van mijzelf. Het voorwoord leest als een afrekening met ex-ketenmanager Franke en ex-UWV-bestuurder Jongen. Het is precies wat ik niet wil: schrijven over poppetjes. Ik heb mijn ervaringen van de laatste vijf jaar duidelijk nog niet verwerkt. Ik cancel het project 'boek'.

En dan komt Marcel Kummel met het grote nieuws: Er komt definitief een parlementair onderzoek naar het mislukken van grote automatiseringsprojecten. En deze 'Tijdelijke commissie ICT-projecten bij de overheid' die het onderzoek gaat uitvoeren zal zich laten ondersteunen door externe deskundigen. En doctor Veldwijk wordt één van die ondersteunende deskundigen. Kummel vertelt ook wie de commissie gaat leiden: VVD'er Ton Elias is de gelukkige. 

In gedachten trek ik de champagne open. Ik krijg de kans om de Kamer te helpen om grip te krijgen op een van de grootste lekken van belastinggeld. Ik heb nooit iets verkeerds gedaan en ik voel mij nergens schuldig over, maar ik ben wel een van de grootste winnaars van de perverse praktijk van publieke automatisering. Met liefde besteed ik de rest van mijn carrière aan het bestrijden van de uitwassen ervan. En nu komt deze gouden kans op mijn weg.