Geenstijl

De meeste grote centrale banken die onze wereld rijk (ahum) is, hebben een lijst aan maatregelen aangekondigd en geëffectueerd. Heel kort door de bocht gesteld, gaan ze de geldprinter overuren laten draaien (digitaal dan). De geldprinter aanzetten en probleem is opgelost toch? De econoom Krugman is dol op dit soort ideeën, want volgens hem is het economisch onschadelijk om zo iets te doen. Gezien de klappen die de wereldwijde economie nu heeft gekregen, krijgen dit soort gratis geld ideeën weer tractie, maar het zijn gevaarlijke ideeën.   

De afgelopen weken ging het in dit bankblog over het voorkomen van een systeemcrisis en dat centrale banken en overheden flink moeten bijspringen. Normaal verafschuw ik dit soort Krugmaneske interventies. De paradox is dan nu dat, gegeven de al bestaande kromme situatie en de waanzinnige corona lock-up, ingrijpen wel vereist en gewenst is. Dit betekent echter niet dat het nu opeens wel kosteloos is; de optie om het niet te doen (wat dus een systeemcrisis zou inluiden) is alleen veel duurder.

Als er gekeken wordt naar het pre covid-19 tijdperk, dan waren er genoeg donkere wolken waar te nemen. De meeste van deze onderliggende problemen hebben een gedeelde oorsprong: te veel (slechte) schulden. De grote drijvende krachten achter deze schuldtoename zijn de overheden, centrale banken en, laten wij eerlijk zijn, wijzelf.

Op zich is er niks mis met schulden, mits de schuldenaar het verkregen geld juist aanwendt. Zo kan hij het investeren waardoor hij genoeg inkomen genereert om de interestlasten en de aflossing van de lening te kunnen betalen. Dit is prima, maar als de schuldenaar het gebruikt had om een pallet Gaja Darmagi Cabernet Sauvigon uit 1985 te kopen (iets waar ondergetekende op dit moment wel voor te porren is) en met het nodige vrouwelijk (en/of mannelijk, GBQTRS etc.) schoon te consumeren, dan is het uiteraard een minder slimme zet. Immers, de schuldenaar moet wel rente en aflossing betalen en zal dus flink minder moeten/kunnen consumeren in de toekomst om dit te kunnen doen (en dan laat ik de mogelijke alimentatieproblemen 9 maanden na het feestje nog achterwege). Het probleem is dus als er niet extra wordt verdiend door het aanwenden van de lening (of wanneer het extra inkomen niet opweegt tegen de rentelasten+ aflossing). 

Bovenstaand voorbeeld geldt natuurlijk ook voor bedrijven; hun investeringen moeten genoeg opleveren. Maar in dit voorbeeld wordt het beeld vervuild. De wijnmaker ervoer extra vraag naar zijn wijn. Mochten er honderden mensen zo handelen zoals onze schuldenaar, dan krijgt deze wijnmaker met een enorme vraagtoename te maken. Het krijgt hiermee een impuls om extra te investeren om de capaciteit uit te breiden om aan de toegenomen vraag te voldoen. Deze laatste actie is een gezonde, vanuit het perspectief van de wijnmaker. Maar als de wijnmaker zou weten dat de toegenomen vraag alleen kwam door toegenomen schulden en dat de schuldenaars dus in de toekomst geheel droog komen te staan, dan zou het dus besluiten om niet te investeren in extra capaciteit. 

Gezien de complexiteit van het economische verkeer, weet de wijnkoper bijna nooit hoe zijn klanten tot hun aankopen kwamen. Dus reageert het op de impulsen die het krijgt. De wijnmaker breidt dus uit, maar dan komt de vraaguitval omdat de schuldenaars krom moeten liggen om de leningen terug te betalen. Dit kan de wijnmaker weer in gevaar brengen want zij heeft de uitbreiding met een banklening gefinancierd. Mocht de wijnmaker de rentelasten en/of aflossing niet kunnen betalen, dan zal de bank het faillissement aanvragen.  Het personeel komt dan op straat te staan en zij hebben ook dingen gekocht op krediet en zo verder. Uiteindelijk krijgen de banken een probleem en zullen zij failliet gaan. Maar als dat op grote schaal zou gebeuren, dan komt de systeemcrisis weer om de hoek kijken en dat mag niet gebeuren. Vandaar de dat de banken een bailout kregen in de nasleep van de 2008 crisis. 

Het probleem begon natuurlijk bij het feit dat de schuldenaren de schuld konden aangaan voor iets stoms zoals een bacchanaal. Voor een deel ligt de schuld bij de overheid die het aangaan van schulden vaak fiscaal aantrekkelijk maakt (aftrekbaar voor belasting voor bedrijven en bij hypotheken voor consumenten) en sparen ontmoedigd via vermogensheffing. De andere schuldigen in dit verhaal zijn de centrale banken die de rente te laag hebben gehouden, waardoor het aangaan van leningen te goedkoop is geworden. En als iets goedkoper wordt, dan neemt de vraag ernaar toe, wat dus tot overkreditering leidt. Daardoor zijn er ook perverse prikkels om te investeren in de verkeerde dingen. Uiteindelijk is de hele economie krom en zal de boel gesaneerd moeten worden om terug te komen op een houdbaar pad. 

Nu gebeurde dit boom bust proces altijd wel in een economie, maar niet in de mate als nu. Nogmaals, de fiscale prikkels en de omlaag gemanipuleerde rente & liquiditeitsinfusies door de centrale banken zorgen ervoor dat er te makkelijk geleend kan worden. Schaarste heeft een functie en door het beleid wordt deze functie zowat teniet gedaan. 

Stel u heeft EUR 1 miljoen te investeren en u wilt ten minste 10% rendement. Verder zijn er vijf mogelijkheden van elk EUR 1 miljoen die elk minimaal 10% verwacht rendement hebben. Dan zult u de optie kiezen met de hoogste potentiële rendement gecorrigeerd voor het risico van de investering. Of wel, u kiest de beste en laat de mindere projecten links liggen. Mocht u echter EUR 4 miljoen kunnen lenen tegen een zeer lage rente, dan wellicht zult u ze allemaal kiezen, zolang de rente, aflossing ruimschoots betaald kunnen worden door het extra rendement. Waar voorheen alleen de beste optie het geld kreeg, krijgen nu ook de mindere opties geld. De efficiëntie van het geïnvesteerde geld zal dus omlaag gaan. De investeringen (per euro) worden dus minder productief. 

Nou stel de centrale bank verlaagt de rente en pompt liquiditeiten in de markt waardoor meer mensen geld kunnen aantrekken om te investeren. U bent dus niet meer alleen op zoek naar investeringsprojecten. In dat geval zullen de vijf projecten makkelijker en goedkoper geld kunnen krijgen. Immers, u concurreert nu met anderen om deze investering te doen, waardoor u nu niet langer 10% rendement kan eisen. Wellicht kunt u nu maar 5% eisen.

Als investeerders nu maar 5% eisen, dan zijn er niet vijf maar veel meer projecten beschikbaar. Andere projecten die eerst niet genoeg rendement (10%) opleverden komen nu ineens wel in beeld. De productiviteit van de investeringen gaat dus nog verder omlaag door de misallocatie van deze gelden.  

Erger nog, door deze hunt for yield worden de risico’s van de projecten steeds meer genegeerd. De natuurlijke selectie vindt nu niet meer plaats. Er is teveel geld (krediet) op zoek naar een bestemming. Uiteindelijk is deze situatie niet houdbaar: investeerders krijgen hun geld niet en sommige investeringen zullen een faillissement moeten aanvragen. Langzaam verspreidt dit fenomeen zich naar steeds meer bedrijven en dan knapt de zeepbel uit elkaar. Pensioenfondsen, beleggers, banken en andere geldschieters zijn (een deel van) hun geld kwijt en veel werknemers raken hun baan kwijt.

Nu vinden de meesten overheden en centrale banken (en kiezers) dit niet zo leuk en grijpen ze in met nog meer liquiditeiten en nog lagere rentes. Een schuldencrisis wordt “opgelost” met meer schulden. We hebben dit bij alle crises van de afgelopen 20 jaar (en langer eigenlijk) gezien. De hoognodige sanering wordt daarmee voorkomen en het onderliggende probleem juist vergroot.  

Geld printen is niet straffeloos. De misallocaties worden steeds groter en daarmee ook de negatieve effecten. De bailouts moeten dan steeds groter en vaker plaatsvinden.  Dit proces valt niet oneindig te herhalen, al denken vele economen daar anders over. En politici, die zijn alleen maar bezig met de volgende verkiezing dus die hebben vaker een après moi le déluge benadering. Iedere keer stellen we de onvermijdelijk sanering van de economie uit, waardoor de negatieve effecten van de uiteindelijke sanering exponentieel toenemen. Meer en meer schulden betekent meer en meer too big too fail actoren. Op een gegeven moment promoveren deze actoren naar de too big to save categorie en dan is de daaropvolgende crisis de nekslag.

But who cares, ik heb wijn!