Geenstijl

Een pieterklein verzuchtinkje

Mark Rutte is begonnen aan zijn tiende jaar als premier en een van de eigenschappen waar hij om geprezen wordt, is zijn ongenaakbaarheid in het debat. In dat hele decennium is hij nog nooit écht in de problemen gekomen, ongeacht hoeveel politieke vrienden, vazallen en kabinetsleden er onder zijn bewind ook het veld moesten ruimen vanwege aantoonbaar falen, het verkeerd voorlichten van de Kamer of het achterhouden van cruciale feiten in politieke, bestuurlijke of ethische kwesties. Rutte slalomde overal tussendoor, terwijl zijn vvd zorgvuldig omgebouwd werd tot een pop-up store voor politieke oneliners, kopjes koffie met Klaas en een oranje/blauw festivalgevoel - terwijl achter de schermen de loopwielen gevuld werden met houjebackbenchers waar de spijkerzweep van de fractiediscipline overheen gaat. "Kijk voor je, naar je Netflixscherm, en wacht op je stem-orders!"

Achter de brede lach van de eeuwig opgewekte Kukident-premier gaat een wereld van verandering schuil. De mentaliteit van Justitie & Veiligheid / Veiligheid & Justitie is staand beleid geworden op alle ministeries, departementen en (hogere) ambtelijke rangen - met de ondergeschikte ambtenaren als respectievelijke houjebackbenchers in die pikorde, die met een vleugje angstcultuur onder de knoet worden gehouden. Gewetensvorming wordt niet op prijs gesteld, kijk maar hoe het klokkenluiders als Roelie Post of de waarheidszeggers bij het WODC vergaan is: opgejaagd of vervolgd voor hun eerlijkheid. Steeds minder mensen kregen steeds meer te zeggen, met een (te) belangrijke rol voor voorlichters: het partijkartel is precies dat: een kartel binnen de partijen - en zelfs voor bestuurlijke organisaties een ondoordringbaar bolwerk (daarover later meer).

Naar buiten toe is die metamorfose helder zichtbaar: de Nederlandse Wet openbaarheid van bestuur (Wob) is altijd een tragisch vehikel van frustratie en ostentatieve ontkenning middels overdadige weglakking geweest, maar zeker de afgelopen jaren zagen we steeds vaker en steeds duidelijker hoe de middelvingerkleurige stift vooral gehanteerd wordt om politici en machthebbers te beschermen tegen de waarheid, en niet om "staatsveiligheid" (vaak gebruikt argument), "persoonlijke beleidsopvattingen" van individuele ambtenaren (onzinargument) of diplomatieke belangen te beschermen tegen overdadige datadeling. Het is allemaal onder vvd-bewind verergerd, en niet alleen bij klassieke vvd-ministeries als V&J, tot op een punt dat er alleen nog politieke gevolgen zijn voor falende, liegende en informatie verzwijgende bewindslieden als het politiek opportuun is voor de vvd (en haar coalitiegenoten), niet wanneer het politiek zuiver is.

Burgerdoden in Irak, als de dood voor burgers in Nederland
We zien het deze week aan de discussie rond de door Nederland veroorzaakte burgerdoden in Irak, en je ziet hoe de werkelijke discussie (over het onderwerp) en de politieke werkelijkheid (hoe Rutte wil dat het er uit ziet) ver uiteenlopen. MinDef Ank Bijleveld (CDA) draagt er nu de verantwoordelijkheid voor, maar het is een situatie die onder Jeanine Hennis' vvd-bewind is ontstaan, én onder de pet is gehouden. Met medeweten van Mark Rutte, want hij weet altijd overal van - hoe goed hij in debatten zijn rol in om het even welk blunderdossier altijd weet te downplayen.

Het is (in de werkelijke discussie, over het voorliggende onderwerp) prima en in redelijkheid uit te leggen dat in een oorlogssituatie burgerdoden vallen. Los van de vraag wat we in Irak te zoeken hadden/hebben, je kan ons leger niet kwalijk nemen dat er bij het uitschakelen van doelen ook burgerdoden (kunnen) vallen, en we mogen er redelijkerwijs van uit gaan dat het niemands opzettelijke intentie is om die doden op het (nationale) geweten bij te turven. Maar wat níet uit te leggen is, is de institutioneel geworden reflex om in de politieke werkelijkheid op elke Kamer- of journalistieke vraag met een leugen te antwoorden. Dat blokkeert een inhoudelijke behandeling van het onderwerp, bijvoorbeeld over de vraag wat we daar doen of deden, waarom, hoe, en met welke potentiële gevolgen voor vriend, vijand en eigen (internationale) positie. Het wordt een schijngesprek, waar échte debatten in deze samenleving onder lijden (met een algehele dumbing down tot gevolg).

Leugens zaaien, achterdocht oogsten
Nog erger: door kiezers consequent te behandelen als domme burgers die niet met de waarheid overweg kunnen, of niet in redelijkheid het debat over die waarheid aan zouden kunnen gaan, kweek je niet alleen dommere (of dommer gehouden) burgers, liegenderwijs oogst je enerzijds een heleboel achterdocht, en anderzijds een heleboel chagrijn. (Zalig zijn de onverschilligen van geest, bij wie elk maatschappelijk debat of vraagstuk aan de anus zal oxideren als ze maar met 130 naar de stembus mogen om op de valse vvd-beloftes van lagere belastingen te kunnen stemmen.)

Het chagrijn hierover blijft overigens niet beperkt tot burgers en kiezers. Ook in de hogere echelons van bestuurlijk Nederland is de frustratie aan het groeien. Adviesorganen, meetinstituten en statistische bureaus zijn ook steeds meer gepolitiseerd geraakt onder politiek (vvd-) wensbewind, met als gevolg dat hun adviezen, rapporten en statistieken selectief worden aangewend hoe het politiek het beste uitkomt, of achteloos onderin de la worden gelegd als ze níet uitkomen - en de makers van al die rapporten mogen uiteindelijk wel het publieke chagrijn incasseren als het op de inhoud gebaseerde politieke beleid het grote publiek onwelgevallig is (hoi stikstofpuinhoop, een loepzuiver politiek probleem waar RIVM c.s. de schuld van krijgen). 

Morrende Haagse binnenkamers
Als de morrende geluiden uit het gesloten bestuurlijk binnenwerk van Den Haag, onder meer afkomstig uit WODC, CBS, RIVM en de Algemene Rekenkamer, zelfs het Nieuwspoort Non Grata-medium GeenStijl al weten te bereiken, dan is er echt wat aan de hand hoor. (Jammer dat Tom-Jan Meeus en die andere Nieuwspoortpilsvogels dat allemaal nooit opschrijven, want die weten het heus wel, en beter dan wij, maar ja: voor je 't weet spelen ze De Populisten in De Kaart.)

Tien jaar Rutte heeft voorlichting, inlichting en informatierecht gebundeld in een grote leugenmachine die ontkenning van de feiten, selectief geheugenverlies en het weglakken van de waarheid tot norm heeft gebombardeerd - met de burgerdood van de geloofwaardigheid als collateral damage, en de schade aan het open publieke debat niet te overzien. Op de korte termijn werkt het wellicht, kijk maar naar de vele opgehaalde schouders over enkele tientallen Iraakse bijvangstdoden, maar wat zijn de effecten van dat chronische, ziekelijke liegen op de langere termijn, en wat verwacht Den Haag eigenlijk in ruil voor die behandeling terug van de burger? Zolang de vvd blijft winnen, zullen ze het zich niet af gaan vragen.