Geenstijl

Bij de presentatie van het OVV-rapport over MH17 kon de baas van de Onderzoeksraad, Tjibbe Joustra, zijn eigen verhaal houden: aanwezige journalisten mochten immers geen vragen stellen en werden zoet gehouden met een bezichtiging van de gereconstrueerde wrakstukken van MH17. De Kamer dwong echter een hoorzitting af over het onderzoeksrapport en daarbij moesten Joustra en de zijnen alsnog inzicht geven in hun handelswijze. Joustra, een vriend van Ivo Opstelten en tevens coauteur van het VVD-verkiezingsprogramma (1), had tijdens de ruim twee uur durende sessie moeite om zijn onafhankelijkheid te bewaken. Een analyse van de hoorzitting, aan de hand van drie videofragmenten.


De Kiev Briefing
Ten eerste en als meest opvallende detail: Het kabinet hield de Kiev Briefing, met waarschuwingen over het luchtruim én de aanwezigheid van zware wapens in het oosten van Oekraïne, moedwillig geheim voor de OVV. Het document werd pas aan het onderzoek toegevoegd nadat de radiojourno's van VPRO's Argos het boven water haalden. Joustra antwoordde desgevraagd tijdens de hoorzitting dat het "niet ontsierend was geweest als wij dat [rapport] eerder gekregen hadden." Dat is nogal een onderkoelde terughoudendheid voor de baas van een 'onafhankelijke' onderzoeksraad, die tot taak heeft zonder last of ruggespraak alle facetten van een luchtramp te onderzoeken, maar die niet alle beschikbare informatie in handen kreeg van één van zijn onderwerpen van onderzoek: de Nederlandse regering. "We hebben in z'n algemeenheid goed kunnen werken met de Nederlandse overheid", zegt Joustra, die dus niet alle bij de overheid beschikbare informatie kreeg.


Draaien over de radarbeelden
De OVV heeft haar onderzoek gedaan zónder radarbeelden. Oekraïne, Rusland, de NAVO noch de VS hebben radarbeelden afgestaan. Met name Pieter Omtzigt is daar gepikeerd over: "Maar wat zagen we drie dagen geleden? Een Russisch vliegtuig stort neer in Sinaï, en de Amerikanen vertellen onmiddellijk welke satellieten er zijn, en welke flash ze gezien hebben!" (2) Met andere woorden: toen kon het ineens wél. Raadslid Erwin Muller van de OVV moet erkennen, met een helaas-het-is-niet-anders-gebaar, dat de onderzoeksraad inderdaad niet over primaire radarbeelden beschikte - ondanks het feit dat internationale wetgeving voorschrijft dat iedereen die beelden heeft, verplicht is ze beschikbaar te stellen. In hetzelfde blokje is het bijzonder opvallend om Tjibbe Joustra tegen Kamerlid Houwers te horen zeggen dat hij "niet weet" wat de Amerikaanse MinBuZa Kerry gezegd zou hebben, terwijl die aan de hand van Amerikaanse radarbeelden letterlijk beweerde dat "We saw the trajectory, we saw the hit, we saw this airplane disappear from a radar screen. So there's really no mystery about where it came from and where these weapons have come from." Loog Kerry toen, liegt Joustra nu, of lullen ze allebei maar wat? Hoe dan ook: De mysterieuze radarkwestie maakt het onmogelijk om de aluhoedjesvraag 'Wie heeft MH17 neergeschoten?' voorgoed te begraven. Het volledige blokje Houwers, Omtzigt, Muller en Joustra is hierrr te zien.

Derde blokje analyse plus video na de breek!

Alle verantwoordelijkheid voor Oekraïne?
OVV-raadslid Marjolein van Asselt zegt dat de onderzoeksraad in haar onderzoek met opzet geen aanbevelingen omtrent luchtveiligheid voor Nederland heeft gedaan. Dit omdat "de meeste veiligheidswinst te boeken valt als er internationale actie wordt verricht", zegt ze opvallend pinnig tegen Louis Bontes, die daar een kritische vraag over stelt maar duidelijk niet al te serieus genomen wordt door de OVV. Het antwoord van Van Asselt is precies in lijn met de vlucht naar voren van de regering, waar een (onhaalbaar en niet te verwezenlijken) plan is bedacht voor een "internationale veiligheidswebsite" waar landen, luchtvaartmaatschappijen en inlichtingendiensten hun veiligheidskennis kunnen delen. De rationele verwachting is dat die website er nooit zal komen (inlichtingendiensten en airlines gaan hier omwille van hun eigen belangen niet aan meewerken), maar toch gaat ook de OVV uit van de oprichting van een dergelijk systeem. Dit alles terwijl de OVV op andere vlakken juist niet heeft willen oordelen over de (huidige) status van de Nederlandse inlichtingendiensten, noch over de verantwoordelijkheid voor kennis en informatie die bij de Nederlandse overheid bekend was. Daar gaapt dus een enorm gat tussen onderzoek en oplossing: je kan niet klakkeloos een overheidsvoorstel napraten (en dus kennelijk steunen), zonder eerst te onderzoeken waar in het recente verleden en het heden de fouten zijn gemaakt die (mede) geleid hebben tot het neerstorten van MH17. Daaronder vallen óók de bezuinigingen op inlichtingendiensten en de lakse omgang van ministeries met actief door Kiev gecommuniceerde informatie over luchtveiligheid. Overigens heeft Bontes het laatste woord in het twistgesprekje met Van Asselt: Oekraïne had kennis over potentiële gevaren in haar luchtruim, deelde die kennis proactief met andere landen en toch luidde de conclusie van de OVV eenzijdig dat het Oekraïne was dat haar luchtruim had moeten sluiten, zonder de verantwoordelijkheid voor bij Nederlandse ministeries (zes stuks!) én MIVD aanwezige kennis kritisch te bevragen. "Geen reden voor vervolging voor nalatigheid", concludeerde het OM daarna op haar beurt uit het OVV-rapport.

De hoorzitting verliep al met al opvallend soepel voor Rutte II, mede dankzij de milde beschouwingen van Tjibbe Joustra's Onderzoeksraad voor de VVD. Van een beetje opportunisme was Tjibbe Jojo nooit vies natuurlijk. Maar we hebben er al met al een hard hoofd in dat deze opdracht van Omtzigt zal worden uitgevoerd door Rutte. Hashtag onderste steen.