Daar gaan we weer. Net als bij het Oekraïne Referendum is er ook ditmaal OPHEF over het stembiljet voor het Referendum over de Sleepwet. Met Hitleriaanse praktijken proberen Rutte, #WeesGeenKees, de Bilderbergprinses en de CDA-verraders stemmers massapsychologisch te beïnvloeden door het VOOR-vakje soort van prefab rood te maken. Het potloodje staat er het dichtste bij - met het puntje in de goede richting - daarrr stomme ku*tburger - en wie dat nog niet snapt, staat er in de linkerbovenhoek (!) ook nog een handig voorbeeldje Hoe Het Stembiljet In Te Vullen. Noem ons mierenneuqende psychologen van de koude grond, maar wij weten hoe zulks werkt. Dit zaakje stinkt. Joe, Kiesraad. Deze stembiljetten zijn stuk. Mogen we nieuwe?

Weet je wie je niet wil zijn? Kees Verhoeven. We zochten beelden van zijn draai over de Sleepwet, van felste opponent in 2017 naar meest enthousiaste voorstander in 2018. Terwijl de wet niet is gewijzigd, alleen zijn positie: van oppositie naar de macht.

Hierboven een vanouds knullig knip- en plakwerkje in iMovie, samengesteld uit debatten&dergelijke, waarin Kees zijn lange draai maakt van tegenstander van de Sleepwet naar woedende campaigner voor de Wiv. Hieronder wat strakker gesneden toelichting per tekst.

Toenmalig oppositiekamerlid Kees Verhoeven van toenmalig D66 had 75 minuten spreektijd aangevraagd voor het Wiv-debat van 8 februari 2017, waarin hij keer op keer sprak over het 'sleepnet' dat de overheid over de data van alle burgers werpt met de nieuwe Wiv. Hij maakte zich zó veel zorgen over de Sleepwet, dat hij een twintigtal amendementen indiende om de privacy van burgers te waarborgen, bulkdata-verzameling tegen te gaan en andere aanpassingen aan de wet te doen. Bijna al die moties werden verworpen, evenals moties van andere kritische partijen. D66 stemde vervolgens tegen de Sleepwet, want ze voelden zich niet serieus genomen.

**KeesVee is 180 graden gedraaid
**Een jaar later is Kees Verhoeven coalitiekamerlid namens '66, en is zijn mening over de Sleepwet 180 graden gedraaid: "Ik ga campagne voeren voor de Inlichtingenwet", zegt hij in januari 2018.  Als toegewijd criticus van de Sleepwet in 2017, wordt hij anno 2018 boos op iedereen die 'Sleepwet' zegt in plaats van 'Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten' of 'inlichtingenwet'. Volgens de man van de vele verworpen moties is één zinnetje in het regeerakkoord van Rutte III namelijk voldoende om de gehele Sleepwet, pardon, inlichtingenwet te repareren en privacy-proof te maken - en om er dus campagne vóór te gaan voeren. 

Dat zinnetje luidt: "Van het willekeurig en massaal verzamelen van gegevens van burgers in Nederland of het buitenland (‘sleepnet’) kan, mag en zal geen sprake zijn." Daar zijn twee dingen mis mee. Ten eerste: een zin in een regeerakkoord wijzigt in geen enkel opzicht iets aan een aangenomen wet, het zegt alleen iets over onderlinge afspraken tussen de vier regeringspartijen. Als dit kabinet ophoudt te bestaan, houdt het zinnetje ook op te bestaan. In juridische zin beschermt het geen enkele burger tegen een Sleepnet.

'Willekeurig' staat er niet willekeurig
Ten tweede en nog erger: het woordje 'willekeurig' in het zinnetje van het regeerakkoord maakt de hele zin betekenisloos. Zodra de diensten een argument bedenken om niet-willekeurig, dus met een reden, te gaan slepen, dan houdt een zin in het regeerakkoord hen niet tegen - en de letter van de Wiv-wet ook niet. Kees weet dat heel goed, want in een betoog op Facebook op 1 november 2017 (kort na het sluiten van het regeerakkoord) laat Kees dat cruciale deel van het zinnetje weg, maar liegt hij zijn lezers wel voor dat hij letterlijk citeert uit het regeerakkoord.

Dat zinnetje in het regeerakkoord is bovendien totaal niet anders dan wat sleepwetvoorstanders Plasterk en Hennis jarenlang al zeiden (en waar D66, terecht, niet mee akkoord ging). D66, dat zichzelf niet serieus genomen voelde in hun kritiek op de Sleepwet, neemt nu de kiezer en de burger niet serieus, en hun recht op privacy al helemaal niet.

Een ander zinnetje in het regeerakkoord, dat er na twee jaar een evaluatie van de Wiv moet komen, claimt Verhoeven ook als formatie-overwinning, maar dat is een eis die niet D66, maar de Eerste Kamer stelde om in juli 2017 in te kunnen stemmen met de Wiv. Een evaluatietermijn van niet vijf, maar twee jaar was de enige verandering die de Senaat bedong, en die dankbaar door Rutte III (en dus met name door D66) als hun eigen bedenksel in het regeerakkoord is opgenomen. Fake news.

#WeesgeenKees
Kees Vee draait dus nogal, snauwt collega's die hem daarmee confronteren van zich af en noemt zijn eigen wispelturigheid liever 'voortschrijdend inzicht'. Ja, dank je de koekoek, Kees. Niet je ideologie maar je positie bepaalt wie je bent en wat je vindt. Oppositie? Toen had je vrij spel om de sleepwet aan te vallen op wat het is: een sleepwet met kwestieuze gevolgen voor de privacy, die ongeacht de tekst van het regeerakkoord per 1 mei van kracht wordt. Coalitie? Zwijgen, bukken en meestemmen met de baas (en dus met last), ongeacht wat ooit de standpunten en overtuigingen van jou of je partij aan de overzijde van de Kamer waren.

Kees Verhoeven van '66 is dit kabinetsseizoen het meest sprekende voorbeeld van deze machtsgeile fractiediscipline, waarin '66 het eigen partijbelang boven het algemeen belang van (de privacy van) de burger plaatst. Dat hij ook nog durft te zeggen dat hij enorm uit ziet naar het referendum van 21 maart over de Sleepwet, terwijl zijn eigen partij het referendum net de nek heeft omgedraaid en terwijl we weten dat de uitslag in het geval van een 'nee' bij het grofvuil gaat, en bij een 'ja' (waar Kees op hoopt) als een 'zie je wel' onthaald zal worden, dat maakt Kees helemáál tot een doorzichtige opportunist. Echt. Als we één advies hebben voor iedereen die dit leest: Wat je ook doet. Wees geen Kees.

Zo. Mooi nieuws in de mailbox. Mede dankzij uw hulp heeft Stichting Meer Democratie een hele rechtszaak bij elkaar gecrowdfund. En nu we het daar toch over hebben. De Eerste Kamer is gewaarschuwd! Kom er maar in met dat PERSBERICHT.

Meer Democratie heeft vandaag de Eerste Kamer per brief geïnformeerd over de juridische consequenties van de dagvaarding van de Staat die Meer Democratie vandaag heeft uitgebracht. "Indien de rechter in de  bodemprocedure de vordering van Meer Democratie toewijst, dan staat  daarmee vast dat de intrekkingswet waarmee het referendum wordt afgeschaft nooit in werking is getreden. Dan kunnen burgers met  terugwerkende kracht alsnog referenda aanvragen over alle wetten en  verdragen die in de tussentijd zonder referendummogelijkheid zijn  aangenomen. Daarom roept Meer Democratie de Eerste Kamer op om de  stemming over de intrekkingswet uit te stellen", zegt Niesco Dubbelboer, woordvoerder van Meer Democratie. 

Morgenmiddag  stelt de Eerste Kamer de procedure vast voor de behandeling van de intrekkingswet waarmee het raadgevend referendum wordt afgeschaft zonder  de mogelijkheid daarover een referendum aan te vragen. Vandaag is de dagvaarding met een brief van de advocaten van Meer Democratie, mr. Jan  van der Grinten en mr. Jutta Wijmans van het Amsterdamse kantoor Kennedy  Van der Laan, bezorgd bij de Eerste Kamer.

Download de brief aan de Eerste Kamer.
Download de dagvaarding.

Drie vorderingen
"Onze dagvaarding  bevat meerdere eisen die in een structuur zijn geplaatst van primaire,  subsidiaire en meer subsidiaire vorderingen. Als de rechter de primaire  eis afwijst komen we aan de subsidiaire toe en daarna de meer  subsidiaire. We sturen erop aan in ieder geval een uitspraak van de  rechter te krijgen voordat de minister de intrekkingswet in werking wil  laten treden, desnoods vooruitlopend op de uitkomst van de  bodemprocedure. Als de rechter één van onze eisen toewijst, dan kan de  intrekkingswet niet in werking treden en blijft de mogelijkheid daarover  een referendum te houden bestaan", aldus woordvoerder Niesco  Dubbelboer.

Gecrowdfunde rechtszaak mede namens ruim 2.600 burgers
"De rechtszaak is  gefinancierd via crowdfunding onder de achterban van Meer Democratie. In korte tijd meldden ruim 2.600 burgers zich als medestander van de  rechtszaak. Hun namen hebben we toegevoegd in een bijlage aan de  dagvaarding",  aldus Niesco Dubbelboer. "Er waren ook mensen die doneerden maar niet hun naam als medestander aan de dagvaarding wilden  toevoegen, en andersom."

De Wet raadgevend referendum wordt afgeschaft, maar is het nog niet. Je kan dus nog steeds proberen om referenda aan te vragen. Over de Donorwet bijvoorbeeld. Die is immers aangenomen. Maar... waarom staat die nog niet in het Staatsblad?

De orgaanonteigening van '66 werd half februari door de Senaat goedgekeurd, maar wordt pas van kracht als het in het Staatsblad heeft gestaan: "Zonder publicatie in het Staatsblad kunnen wetten niet in werking treden", luidt de regel. Op het moment van publicatie begint de klok te lopen voor een referendum: binnen vier weken moeten er tienduizend inleidende verzoeken binnen zijn. Maar.. het wetsvoorstel is nog niet getekend door het kabinet. De laatste stap voor publicatie in het Staatsblad, is een handtekening van de verantwoordelijke minister plus een krabbel van de koning. Zo is de wet.

Waarom is dat donorvoorstel nog niet getekend? Simpel: het referendum moet eerst worden doodgemaakt. Stel je voor dat iemand nog een referendum over de donorwet probeert te veroorzaken vóór de referendumwet is kaltgestellt.

De donorwet gaat sowieso pas in 2020 in, dus echte haast is er niet. Maar als je, zoals Pia Dijkstra, jaren hebt gestreden voor deze wet, dan wil je echt wel zo'n Staatsblaadje hebben om in te lijsten op je werkkamer. Bovendien is er geen enkele reden om te wachten met bekrachtigen. Echte regels zijn er niet voor, het staande beleid is min of meer 'zo spoedig mogelijk', maar sinds het Oekraïnereferendum weten we hoe rekbaar dat begrip is. 

Waarom we sowieso argwaan hebben? Nou. Bijvoorbeeld omdat begrotingswetten die op de zelfde dag als de donorwet zijn behandeld in de Senaat, in een maandje zijn bekrachtigd via het Staatsblad. En als het echt moet, kan een bekrachtiging supersnel. Zoals toen het zelfbestuur van St. Eustatias vorige maand tijdelijk werd afgepakt. Van stemmingen naar Staatsblad ging letterlijk in 1 dag. Maar de donorwet, die ligt nog op een krabbel te wachten.

Deze week begint de Eerste Kamer aan de procedure voor de intrekking van de Wet raadgevend referendum. Dat betekent een paar schriftelijke vragenrondjes tussen Senaat en regering, daarna nog een plenair debat en dan stemmen. Gemiddeld duurt een procedure 88 dagen, maar het kan ook sneller: bij de helft van de voorstellen van vorig jaar duurde het 33 dagen.

88 dagen is ongeveer net zo lang als een referendumverzoek duur: vier weken voor het inleidende verzoek, dan twee weken telpauze voor de Kiesraad, en indien de 10.000+ inleidende verzoeken gehaald zijn, dan nog zes weken voor de 300.000 vereiste handtekeningen. 12 * 7 = 84 dagen. Maar ja, zolang de Donorwet niet in het Staatsblad staat, gaat het referendum-raam niet open.

De kans dat de intrekking van het referendum wordt geblokkeerd in de Senaat, is bijna nul. De coalitie heeft een meerderheid, en de paar mensen die hoop houden op '66-senator Thom de Graaf, die "kritisch zou kijken" naar de intrekking van het referendum, weten sinds het '66-congres van zaterdag ook wel beter: “Wij zijn en blijven de kampioen van de democratische vernieuwing. Op zoek naar een instrument dat mensen een betere stem en een beter stuur in handen geeft”, kreeg hij zonder stotteren uit zijn strot voor een zaal vol consultancyklapvee. Die gaat dus straks gewoon instemmen met de dood van het referendum.

Wedden dat die intrekkingswet voor het referendum dan wél supersnel in het Staatsblad gepubliceerd wordt? Misschien wel in een dag. En in het kielzog daarvan, zal de donorwet plotseling snel volgen. Want zo werkt kartelpolitiek.

23u15, WNL, StaatsTV1: De zonnekoning van de burgerhaat op de pijnbank zachte warme sofa in het penthouse van Rick Nieman. Alexander Penthouse had gisteren een klapcongres in eigen bubbel, vanavond mag ie flyeren bij een bevriende omroep.

Wat dat congres betreft. Hier Pechtold in twee pica's. Boven: Alexander de Grote gisteren op zijn eigen feestje, zaterdag 3 maart 2018. Onder: Citaat uit zijn eigen voorliegingsprogramma van 2017, zoals het nog steeds online staat. Voilà. Demasquéerder wordt een demasqué niet, qua ontmaskering van de privéjet vliegende, penthouse pimpende polder-oligarch die het woord 'pedant' al jaren een publieke porem geeft.

Dan wat de babbelbank bij WNL betreft. Jan Dijkgraaf had wat goeie suggesties voor Echte Kritische Vragen aan de keizer van het kiezersdédain, maar we rekenen er niet op dat Nieman die gesteld heeft. Pechtold gaat namelijk huiliehuilie doen dat zijn kinderen een volgverzoek op Instagram hebben gehad van Forum voor Democratie het algoritme van Instagram. "Lastig vallen", noemt hij dat in sterke overdrijving. Het leidt tot HOON die Kereltje daarover in de comments krijgt. Het is op heel internet Nationale Pechtold Haatdag trouwens en dat snappen we heel goed. Geen zin om het zoveelste kritiekloze kutinterview op televisie te kijken? Snappen we ook heel goed. Hier, als alternatief bieden we een aardige rant van een '66-wethouder in Haren uit een besloten appgroep gewoon op zijn eigen blog. Die is woest op de berekenende besturen-per-spreadsheet mentaliteit van zijn eigen partij. En ook dát snappen we heel goed.

De debatten zijn geweest, de stemming viel in het voordeel van de sluipmoordenaars en alleen de Senaat moet nog delibereren over de intrekkingswet van het referendum, plus een rechter die moet gaan oordelen of die intrekkingswet referendabel moet worden.

Het laatste woord is dus nog niet gesproken en hoewel wij onze boosheid, cynisme en ja, sure, ook een stukkie rancune maar moeizaam kunnen verbergen over deze laffe daad van '66 & trawanten, zijn er ook nog serieuze mensen die diep nadenken over nut & noodzaak van meer directe inspraak. Zoals hoogleraar bestuurskunde Frank Hendriks op de website van het Montesku.. Montersqwu.. Montuskjuuw Instituut. Je moet er ff de stof vanaf kloppen, maar dan komen er ook heldere citaten naar het daglicht. Zoals deze:

Wat is hier aan het werk? Vrees voor effectieve tegendruk.******* Aan de oppervlakte zien we een minister van Binnenlandse Zaken, die vakkundig 'on message' blijft – al schuurt de boodschap uit het regeerakkoord waarmee ze op pad is gestuurd met de historische boodschap van haar partij. Dieper gelegen zien we de werking van een tamelijk achterhaalde democratieopvatting die de Haagse politiek al veel langer en breder in de greep houdt. Centraal hierin staat de gedachte dat vertegenwoordigende democratie slecht samengaat met directe democratie, gevoegd bij de overtuiging dat in democratie hoofdzakelijk moet worden méégewerkt.*

Zonder beter verhaal over het referendum blijft het beeld hangen van een regering die vooral zelf geen nieuwe tik op de vingers wil riskeren, zoals in 2016 bij het Oekraïne-referendum. Rutte III mag in de Senaat wel met een beter verhaal aankomen.

Het debat tussen Kamerlid Thierry Baudet en minister Karin Hilgur Ollongren liet zien wat er misgaat. Blinde loyaliteit aan een regeerakkoord in plaats van persoonlijke integriteit van een minister.

Eerst wordt er achter gesloten deuren een regeerakkoord gemaakt, daarna volgen doelredeneringen om politieke keuzes te onderbouwen. Een minimale parlementaire meerderheid die tegen de wil van de kiezer ingaat.

Forum voor Democratie maakte een punt, en Kasja kwam niet verder dan verwijzingen naar kwalificaties van de Raad van State en de ambtenaren van haar ministerie. De mini-ster had zelf geen positie of inhoud. Ze bleef haar ingefluisterde standpunt herhalen, daardoor kreeg het debat een herhalend karakter en kon de voorzitter de avond afhameren.

De huidige referendumwet eist in artikel 8 lid 1 dat wetten pas acht weken na publicatie in werking treden. Lid 2 schrijft voor dat wetten waarin een eerdere inwerkingtreding beoogd wordt, van rechtswege worden opgeschort totdat die termijn wel verlopen is. Artikel 12 lid 1 regelt dat een noodwet die eerder in werking treed, nog steeds achteraf referendabel is.

Meer Democratie gaat naar de rechter (doe mee&doneer!) om een referendum over de referendumwet af te dwingen. '66 vindt zo'n referendum 'niet logisch', maar waarom dat logischerwijs wel zou moeten, lazen we in de mail:

(hier klikken voor grotere pica)

Hallo redactie,

Ik had gehoopt  met dit simple plaatje een verduidelijking te geven op het wollige taalgebruik van onze heren (dames ook) Tweede Kamerleden. Hun mits…tenzij, als…dan, in het geval van…etc. redeneringen zijn mijns inziens onduidelijk en geven de minister genoeg opties om op een even wollige manier te antwoorden. Het plaatje zou het voor een simpele techneut (ondergetekende) begrijpelijk moeten maken.

Ik doe een poging het te duiden.

Horizontale as is de tijd (van links naar rechts), verticale as de wetten die in de tijd worden aangenomen (hier wet A t/m D). Rondje betekent dat de wet door de Tweede Kamer bekrachtigd is. Driehoekje dat de raadgevend refendum procedure doorlopen is. De golflijn is de periode tussen bekrachtiging Kamer en aflopen raadgevend referendum procedure, de rechte lijn betekent dat de wet van kracht is. Wet A wordt van kracht op tijd t(a), enzovoort.

De Wet op het raadgevend referendum (wet A) werd direct actief nadat ze door de 2de kamer was bekrachtigd. Alle daaropvolgende wetten zijn onderheving aan deze wet, zoals het OEK verdrag (wet B) dat pas actief werd na de referendum procedure (op t(B)). Het huidige wetsvoorstel tot intrekking van de wet op het raadgevendreferendum (wet C) dient logischerwijze ook te voldoen aan wet A en kan dus pas actief worden nadat de referdum procedure is doorlopen (op t(c)). Op het moment dat de intrekkingswet (wet C) actief wordt,  vervalt de wet op het raadgevend referendum (einde pijl wet A). Alle wetten daarna (hier wet D) zijn nu niet meer onderhevig aan een raadgevend referendum.

De regering betoogt met dat met de terugwerkende kracht van wet C, het referendum op wet C afgedaan kan worden. Echter zolang wet C nog niet actief is heeft wet C ook geen terugwerkende kracht en kan zij dus niets zeggen over het wel dan niet houden van een referendum over wet C. De terugwerkende kracht van wet C kan er wel voor zorgen -nadat een referdum is gehouden en wet C dus actief is- dat eerdere referenda (hier dus de terugwerkende kracht) irrelevant zijn.

Conclusies: 

1. Het niet toestaan van een raadgevend referendum over de intrekkingswet is in strijd met de wet.
2. Het terugwerkende kracht principe van de intrekkingswet kan het eerder gehouden referendum wel irrelevant verklaren.

Ben benieuwd wie deze logica lek kan schieten.

Groeten,

Jasper de Reede

Die paar relevante schaatsseconden had u al gezien, College Tour is voor breiwijven en bosvanrosjes en naar de NOS keek u toch al niet meer. Ga anders gewoon ff zitten voor een uurtje democratische reflectie op de week die was.

Niesco Dubbelboer kent u als een van de geestelijk Pvad'ers van de Wet raadgevend referendum, vurig pleitbezorger voor meer burgerinspraak en natuurlijk de man die het voortouw neemt om Overlord Ollongren voor de rechter te trekken (steun & doneer!) om een referendum over het referendum alsnog mogelijk te maken. Teun Gautier is voormalig partijvoorzitter van 66 Amsterdam, die zich volledig afgekeerd heeft van de huidige penthousepartij en lijstduwer voor de Piraten in 020 is. Ze memoreren hierboven Van Mierlo die letterlijk zei dat het bestaande systeem moet worden "opgeblazen", en dat er dankzij "de partij van Alexander Pechtold" nu een nog grotere behoefte is ontstaan om het systeem op te blazen. Want de revolutie van Van Mierlo heeft haar eigen kinderen met huid en haar opgegeten. Oh, en "CDA en vvd zijn ook achterlijk". Kortom, pleur de lineaire televisie maar weer eens uit het raam, échte gesprekken worden op internet gevoerd.

Vanaf de dag dat we met GeenPeil begonnen aan het initiatief voor het Oekraïnereferendum, heb ik geweten wat de uitslag zou worden ('nee'), maar ook dat die genegeerd zou worden. Ik was namelijk als verstokte (of naïeve) idealist toch al wel wat langer woke, vond ik, want ik was tevens best cynisch over een "hedendaagse politiek" die ik ontzettend tekort vind schieten in haar volksvertegenwoordigende rol. Dat was toen.

Onderweg, tussen juli 2015 en vandaag, heb ik wel ontzettend veel bijgeleerd. De absolute afkeer die ons initiatief wekte bij "hogeropgeleiden", met name D'66-achtigen, heeft me bijvoorbeeld oprecht verbaasd. De haat tegen ons van de Marcel Canoys en de Rob de Wijks, om er maar lukraak een paar te noemen, was bijna fysiek te proeven. Oh, wat waren ze woedend op dit fijne weblog. Daar lachten mijn collega's luidkeels om, maar dat ging mijzelf toch wat moeilijker af soms.

De manier waarop ze hun laster bedreven en soms nog steeds bedrijven en waarvan Joshua Livestro en dinges van de PvdA de nogal impotente speerpunt vormden, was dan ook schaamteloos en niet aflatend. Daarin leerde ik ook de MSM nog wat beter kennen. Namelijk: als teringluie opportunisten, op schoot van de macht. Allemaal. OK, bijna allemaal. Her en der zijn eenlingen en bastionnetjes die het wél eerlijk probeerden te benaderen. Maar vooral de negatieve en rancuneuze rollen van NRC, NOS/NTR en Trouw zijn me bijgebleven. GeenStijl is fout, EU is goed, gewone mensen zijn enge onderbuikers, ergo: democratisch referendum = kwaadaardig populisme. De Orwelliaanse omkeringen die we onder ogen kregen waren ontelbaar.

Tezamen waren veel van die opponenten vooral als de dood voor het doorbreken van de heilige status quo in polderland, bang voor hun Brusselse droom, of geketend aan hun eigen afhankelijkheid van de staatsruif. Het was zo fel en soms zo massaal, dat het me ook ná de glorieuze zege op 6 april - opkomst gehaald, glasheldere uitslag en een dreun voor Rutte  en zijn bazen in Brussel - soms moeite heeft gekost om geen slechte winnaar te zijn. 

Zo veel mensen waren zo gretig om een oprecht democratisch initiatief te besmeuren. Want hoe rommelig ons referendum ook was, hoe ad hoc het in touw is gezet, hoe onhandig misschien ook het onderwerp van het associatieverdrag is gebleken, en hoeveel verbeterpunten er ook aan wet en uitvoering zijn te benoemen, één ding staat voor mij fundamenteel overeind: de referendumjacht van GeenPeil was, voor mij althans, een eerlijk en constructief bedoeld initiatief, geboren uit een oprechte betrokkenheid bij de democratie - en een oprechte vrees voor de sluipende teloorgang daarvan.

Ik wilde gebruik maken van een wet - dus van de bestaande spelregels - om onze 'volksvertegenwoordigers' in herinnering te roepen voor wie zij aan het werk zijn, en dat zij in dienst staan van ons, niet andersom. Ik had de hoop dat er een serieus debat zou ontstaan, over democratie in Nederland, over het democratisch tekort van de EU. Over hoe je democratische besluitvorming beter, dichter bij de burger kan brengen in een digitale tijd waarin alle middelen voorhanden zijn om de kiezer meer keus te geven.

Jongens, wat was dat naïef.

We renden, zoals iemand het intern destijds verwoordde, maandenlang met een pan kokend hete soep in onze handen door de campagne en waren, tijdens het optuigen en aansturen van vrijwilligerslegers, het rammen van honderden topics en het produceren van campagnemateriaal minstens evenveel tijd kwijt aan reageren op alle aanvallen. Zowel voor- als tegenstanders waren in een chaotische strijd verwikkeld rond een nog nooit vertoond burgerreferendum over een EU associatieverdrag dat niemand had gelezen, met een land dat we alleen kenden van postorderbruiden - en van MH17. Wij riepen 'red de democratie', hullie zeiden 'Poetinvriendjes!' en van enig democratisch debat op niveau was nauwelijks sprake. Althans, wij kwamen er niet aan toe in die maandenlange schreeuwstorm.

Maar de opkomst werd gehaald, de uitslag was glashelder en Rutte moest draaien, konkelen en vooral heel veel liegen om te kunnen veinzen "te luisteren naar de tegenstemmers". We zagen hoe de worst gemaakt werd, en moesten de wrange smaak proeven toen die vervolgens door onze strot is gepropt. Het GeenPeil verkiezingsplan dat we aansluitend aan het inlegvel lanceerden en waarmee we aan de verkiezingen wilden deelnemen, was uit overmoed geboren. Er werd niet geluisterd, maar het referendum was dankzij brede volkssteun wel zeer geslaagd, dus misschien moesten we dan maar gewoon ín de Kamer die koekenbakkers gaan controleren?

Jongens, wat was dat naïef.

Vijfduizend stemmen en de epische vergissing om te denken dat die brede coalitie van burgers die, om het even wat ze stemden, allemaal tekenden voor het referendum, zich ook wel aan zou aansluiten bij Partij GeenPeil. Epic fail (edoch geen seconde spijt van de poging).

Maar toch, maar toch. Er was een referendum geweest. Het eerste burgerreferendum ooit, en het was een succes. Er is een groot, zich ongehoord voelend deel van de burgerbevolking aangesproken en gemotiveerd om te participeren, en wij hebben met GeenPeil duizenden vrijwilligers de middelen kunnen geven om méé te doen. Ik heb er honderden ontmoet in de afgelopen jaren en daar zat alles en iedereen tussen die je kunt bedenken, van de man die al 40 jaar niet meer stemde en de rolstoeler die per se wilde flyeren (en op alle bijeenkomsten kwam), via de gekkies die je kunt verwachten bij elk collectief initiatief, tot studenten en werkende jongeren die een kans zagen om zich te mengen in iets wat tot dan toe zo ver van ze af stond. Velen van hen zijn nu lid van Thierry's FvD en dat is alleen maar prachtig, die participatie van een politieke tegenbeweging.

Ook het democratisch debat kwam, in hindsight, heus wel op gang. We gingen ons realiseren hoeveel artikelen, opinie en televisie er is gemaakt over een verdrag waar niemand daarvoor van gehoord had, en hoeveel goed dat gedaan heeft voor het bewustzijn en de kennis over (de situatie in) Oekraïne, de werking van de EU en de belangen (NAVO, VS, Rusland, energie, oorlog, lobby, corruptie en geld, geld, geld) waar zo'n verdrag op gebouwd is. Ook het referendum zelf, als middel, werd onderdeel van studie en debat. Professors als Tom van der Meer en Wim Voermans schrijven er al jaren over en ik meen dat ook een historicus als Geerten Waling er inspiratie uit haalt voor zijn boeken over democratie en particratie.

Het publieke en wetenschappelijke debat, dat is er dus echt wel. Zowel over het middel, als over het onderwerp. Nu de politieke evaluatie nog en nogmaals: die uitvoering van dat hele referendum had best wat beter gekund, dat geef ik als eerste toe. Maar juist door alles wat er piept en kraakt aan de (eerste toepassing van de) Wet raadgevend referendum, heb je genoeg te evalueren, aan te wijzen en - hopelijk - aan te passen. Iets om naar uit te kijken, dus. Want dat er nu meer referenda zouden en zullen volgen, leek me evident. GeenPeil bewees: 300.000 is veel (en het is terecht dat die drempel hoog is), maar wel haalbaar en dat geeft de democratische burger moed.

Jongens, wat was dat naïef.

Zo ver is het namelijk nooit gekomen. Er komt nog een Sleepwetreferendum, sure. Maar eentje over de orgaanwet, wat mij betreft een héél goed onderwerp voor actieve volksraadpleging, is nagenoeg kansloos. Nog vóór de in de Wrr vastgelegde wettelijke evaluatie plaats kon vinden (had in de loop van dit voorjaar moeten zijn), snijdt de nieuwe coalitie de referendumwet namelijk de strot al weer af.

Afgelopen dinsdag kwam de toelichting op het advies van de (absoluut niet objectieve) Raad van State van referendumhatend CDA-fossiel Piet Hein Donner, waarin nog eens stond dat de politiek het zelf maar uit moest zoeken. En ik wist: einde oefening, want de coalitie heeft een meerderheid voor intrekking van de Wrr - zonder referendummogelijkheid. Diezelfde avond, tijdens het vervolg van het referendumdebat, had ik een debatje over de Sleepwet en ik dacht: 'Zit je dan. Te praten over een aankomend referendum waarvan Sybrand Buma al gezegd heeft dat de uitslag toch lekker genegeerd gaat worden, terwijl D'66 in de Kamer staat te volharden in haar arrogantie dat het vorige referendum 'niet heeft gebracht wat zij er van verwacht hadden'. Alsof een referendum hun instrument is, en niet een democratisch gereedschap voor de kiezer, wat het in werkelijkheid is - of althans: behoort te zijn.

Hoe zeker ik ook wist dat de uitslag van het Oekraïnereferendum genegeerd zou worden, ik had nooit verwacht dat het uiteindelijk ook tot de dood van de gehele referendumwet zou leiden. Een dood zonder voltooid leven, een wiegedood bijna, zonder vitale organen te behouden maar ook zonder de wensen van de rouwende nabestaanden te respecteren. En zonder vetorecht voor het volk.

Volk, dat zich tussen de ongeïnteresseerde (tevreden of ontevreden) burger en de heersende politiek in genesteld had, vastgeklampt aan een béétje extra inspraak dat door de Wrr mogelijk werd gemaakt. Kiezers, zijn dat, die dankzij het referendum een ingang hadden om hun betrokkenheid bij democratie en samenleving in de praktijk te kunnen brengen. Duizenden vrijwilligers, honderdduizenden ondertekenaars, miljoenen stemmers. De brug over de kloof tussen bestuur en burger, zij zijn het. Vandaag is die brug kapot geschoten door Rutte III. Het volk dat wilde, mag niet meer meedoen. 

Hoe zal dat ooit aflopen? Gaan we naar een totalitaire bureaucratie, of eindigt dit in hooivorken en guillotines? Hoe dan ook: ik geloof nooit dat het goed af kan lopen wanneer je actief betrokken burgers, die zich keurig gedroegen volgens de regels van het democratische spel én de daarbinnen geldende omgangsvormen, eerst uitnodigt om deel te nemen aan het proces, maar vervolgens buitensluit wanneer hun inbreng de politieke kaste niet bevalt.

ik had daarom nooit verwacht dat PvdA en GroenLinks, twee initiatiefnemers van de Wet raadgevend referendum, zich van hun eigen wens tot meer burgerinspraak, correctief dan wel bindend, zouden afkeren. Nog minder had ik in de gaten dat D'66 - letterijk ooit opgericht voor democratische en bestuurlijke vernieuwing - al zo diep in het moeras van haar arrogantie en eigen gelijk was vastgezogen dat ze hun laatste restjes democratisch idealisme zouden inruilen voor een klein beetje meer macht. 

Meer macht om grondwet tartende donorwetten in te voeren, meer macht om in weerwil van alle zorgen en kritiek de EU verder op te tuigen, meer macht om de regels van het spel te wijzigen tijdens het spelen en meer macht om nog minder rekenschap aan de kiezer af te leggen. Meer macht, kortom, om meer macht te kunnen verkrijgen. Ik snap nu de vriendschap tussen Alexander Pechtold en Petro Poroshenko een stuk beter. Het zijn gelijken onder elkaar, wars van de ander, ver weg van het gewone volk.

Jongens, wat word je daar cynisch van.