Het idee achter ADR zou donoren kunnen opleveren. Dat is een wensgedachte waar je wel of niet in kunt geloven. Je kan er ook een ethische discussie over voeren. Dat laat ik vanavond graag aan jullie over. Kijk echter eerst even welke averij deze wet heeft opgelopen op weg naar de finish.

Het eerste compromis was in plaats van een transitie van een opt-in naar een opt-out systeem, een cosmetische aanpassing van "niet geregistreerd" naar "geen bezwaar geuit". Deels om de familie niet scheef voor te lichten dat er een "ja" geregistreerd zou staan, maar vooral om de wet ooit te kunnen herroepen. Beide geëist door oppositie. Deze cruciale verandering vond kort voor de stemming plaats, er is geen onderzoek gedaan naar het effect van deze wijziging in de kern van het ADR systeem. Het originele idee van Pia Dijkstra heeft een behoorlijke knauw gekregen in de Tweede Kamer.

Binnen de Eerste Kamer ontstond een stevige ethische discussie. De originele ADR-wet kende dwang ten opzichte van de donatie. Alleen als de familie in ernstige psychische nood kwam, kon worden afgeweken van de registratie. Dit is om de conversie van toestemming of geen bezwaar in het register, naar toestemming voor de arts en dus donatie in de praktijk te verhogen. Niet de wens van de familie zou centraal staan, maar die van de overledene.

Er volgde in de senaat een tweede compromis, door een toezegging van Pia Dijkstra, dat de familie altijd het laatste woord zou hebben. Het uitvoeringsdeel van de ADR-wet is een dode letter geworden. Erger nog, er moet altijd op de familie gewacht worden, wat de kwaliteit van organen niet ten goede komt. De tweede knauw in de nieuwe wet. Ook deze wijziging heeft niet geleid tot onderzoek of debat in onze samenleving.

Het effect van deze twee wijzigingen versterken elkaar, zijn in beide Kamers nauwelijks besproken en onderzocht. Alle uitspraken over stijgende donaties zijn even betrouwbaar als de weersvoorspelling of beursberichten. Je hebt er niets aan.

Als we kijken naar de eerste maanden: Nee registraties stijgen nu al, omdat mensen niet beseffen dat de wet hooguit per juni 2020 wijzigt. Ja-registraties blijven om dezelfde reden uit. Omdat donatie verschuift van barmhartig geven naar van rechtswege ingenomen zijn er ook duizenden mensen die hun toestemming intrekken. Op korte termijn is een forse daling te zien.

Op de lange termijn verwacht ik hetzelfde. Iemand die overlijdt, medisch geschikt is en volgens het register een donor, doneert in 86% van de gevallen. In 14% is er een veto van de familie. Alleen zullen mensen zich minder als "ja"-donor registreren, omdat ze denken dat het automatische "geen bezwaar" voldoende is.

Ik verwacht dat families in de rouw makkelijker een "geen bezwaar" overrulen, dan de laatste duidelijk uitgesproken wens van de overledene. Iets wat we hadden geweten als er netjes en zorgvuldig pas op de plaats was gemaakt en onderzoek was gedaan. 

De vraag is wat de conversie zal zijn van de "geen bezwaar" categorie. Ik kan dat niet inschatten, maar het gemak waarmee voor politiek gewin gedaan wordt dat het dezelfde 86% zal halen, is totalitaire onzin. Dat is een vreugdedansje om politiek te cashen op een doorgedrukte wet. Een wet die na alle averij heel anders zal uitwerken dan die bedacht was.

Spanje is al een kwart eeuw kampioen orgaandonatie, maar dat komt volgens hun artsen niet vanwege een ADR-systeem. Ieder aspect moet worden aangepakt volgens de nieuwe directrice van de Spaanse transplantatie-organisatie: “betere coördinatie, infrastructuur, financiering, publiekscampagne en trainingen donatiegesprek”.

Ze verwacht dat puur het invoeren van een ADR-systeem “geen effect” zal hebben. Haar voorganger met 26 jaar ervaring is nog duidelijker, niet de wet maar het gesprek bepaalt orgaandonatie. “Het veranderen van de wet heeft geen zin.” Spanje behandelt ook ouderen met een hersenbloeding langer door op de intensive care, wat hun organen beschikbaar houdt.

Orgaandonatie bestaat uit een aantal stappen. Eerst zal iemand in de stervensfase van het leven moeten komen en medisch geschikt zijn. Hopelijk heeft de overledene gekozen voor donatie. Dat is de belangrijke keuze vooraf. De keuze achteraf, of de familie die keuze respecteert, is de belangrijke tweede. 

De werkelijkheid van de familie op de gang van het ziekenhuis verandert niet door proza uit de Haagse kaasstolp. De Spaanse en Franse Transplantatie-organisaties zeggen dat goede educatie en communicatie families beweegt in te stemmen met donatie. Dat de politiek die route niet kiest, betekent dat de burger niet als voor rede vatbaar wordt gezien. 

Ik vind dat Nederland een breed gedragen, zorgvuldige donorwet verdient. Hoe meer er algemeen bekend is over orgaandonatie, hoe duidelijker de familie op de hoogte is over de donatie wens, hoe makkelijker het voor de familie is het overlijden en een eventuele donatie te verwerken. 

Dus, voor de rust bij je nabestaanden, wees zo duidelijk mogelijk over je laatste wens. Geef die niet alleen aan in registers, maar bespreek het ook. Prik door deze wet heen, zie welke restanten het staatsblad gehaald hebben en stuur 'm terug naar de tekentafel. 

De huidige donorwet stamt uit 1996, als dit brakke compromis in 2020 geruisloos doorgang vindt, blokkeert dat een echte oplossing.

Normaal doen ze het per maand, maar vanwege de actieve donorregistratie waar D'66 het klootjesvolk aan onderwerpt, geeft het donorregister tijdelijk een dagelijkse update. Opvallend: het aantal nee-zeggers is factor tien hoger dan ja-zeggers.

In de afgelopen zes dagen, sinds de wet op 13 februari werd aangenomen, hebben 135.997 burgers hun keus ingevuld of gewijzigd. Bijna een ton (99.415 om precies te zijn) daarvan vulde 'nee' in, tegen slechts 26.309 ja-zeggers (de rest laat het aan de nabestaanden, wat ook een soort ethische foltering moet zijn op het moment dat een geliefde overlijdt, maar OK). Bijna vier keer zo veel 'tegenstemmers' dus. Je zou kunnen zeggen dat de wet dus nu al effect heeft, aangezien mensen hun keuze actief aan het vastleggen zijn. Dat is ook wat Pia Dijkstra vandaag in een interview suggereert. Maar in die bewering willen we graag ff het mes zetten. 

Ten eerste is het opvallend dat veel mensen hun keuze van 'ja' naar 'nee' hebben gewijzigd, en daarmee dus te kennen lijken te geven dat ze er *niet* van gediend zijn dat de overheid hen actief tot een keuze wil dwingen, en daarom de enige écht zelfbeschikkende keuze maken die hen nog rest: Nee zeggen. Ten tweede zie je in dit grafiekje al hoe snel de aandacht voor de wet weer wegebt, want het aantal registraties daalt drastisch en wordt elke dag minder. Dus als Doodsdokter66 nog 9 miljoen mensen wil bereiken om hun keuze vast te laten leggen, mag ze wel eens op gaan schieten anders zit ze rond 2020, als de wet ingaat, hooguit op een miljoen. 

De eerste cijfers bewijzen dat de weerzin tegen de wet groter is dan de instemming, en dat het een gruwelijk moeilijke opdracht is om alle burgers te informeren - een feit waarvan wij met grote stelligheid durven te beweren dat het D'66 nooit gaat lukken. Maar wat kan haar het verrotten, haar plekje in de deughemel is al veilig gesteld. Ten koste van iedereen die zélf wil beschikken en nu ineens een klootzak (m/v) is omdat ie z'n organen niet zomaar opgeeft. Een referendum over deze wet, dát zouden we graag willen om orgaandonatie eens goed onder de aandacht te brengen.

De doodenge donorwet van D'66 werd gisteren verrassend aangenomen. Hoewel, verrassend? Het ministerie van Lijfeigenen&Orgaanroof Volksgezondheid had al een complete campagne klaar staan. Overal duiken donorwetbanners op. En een website.

In de nieuwe donorwet wordt iemand die geen keuze in het Donorregister heeft vastgelegd, automatisch geregistreerd met ‘geen bezwaar’. Het staat er echt. Gortdroog. Wie zich niet afmeldt, wil donor zijn. Maar 'niet afmelden' is pertinent niet hetzelfde als 'geen bezwaar', zoals 'niet kiezen' voorheen ook nooit een bewijs was dat je géén donor wilde zijn. Misschien wilde je er gewoon helemaal niet over nadenken, en dat is je goed recht. Een recht dat nu is afgenomen en er is geen constitutioneel hof in Nederland dat op de rem kan trappen nu alle burgers zijn overgeleverd aan de grondwetverbranding door D'66. 

Kan VWS wel een bannercampagne lanceren. Maar als het al die jaren hiervoor niet lukte om genoeg mensen te bereiken met de vraag of ze donor wilden worden, hoe garandeert de overheid dan dat ze nu alle burgers gaan bereiken om te vertellen dat ze 'geen bezwaar' hebben tegen orgaandonatie zolang ze zich niet laten horen? Dat gaat de overheid dus *nooit* lukken. Never. Jamais. NIEMALS. Garantie krijg je immers alleen op stofzuigers.

Dat is de fundamentele fout in deze wet: de overheid negeert zelfbeschikking en bepaalt vooraf voor jou wat je wil, ook als je helemaal niet weet of je dat wel wilt. Zelfs op een vakantievlucht naar Spanje heb je meer keuze in de vraag 'kip of pasta' dan hoe de Rijksoverheid met de fysieke integriteit van je lichaamsonderdelen en geestelijkex zelfbeschikking omgaat. Draai het eens om. 'Wie zich niet aanmeldt bij de Belastingdienst, hoeft geen belasting te betalen.' Werkt niet hè? De enige échte zelfbeschikkende keuze die Pia Dijkstra de burger nu laat, is jezelf afmelden als donor. De ADR gaat in 2020 in. Maar we voorspellen nu al dat honderdduizenden burgers nooit zullen weten of beseffen dat ze een eigen keuze over hun meest kostbare bezit moeten maken, als ze niet willen dat de donortotalitaire overheid het voor hen doet.

De donorwet van D'66 is de progressieve dictatuur van de goede bedoelingen.

De donorwet ging met 1 door de NS vertraagde tegenstem te weinig door de Tweede Kamer, maar in de Senaat blijft het tot de laatste stem spannend of de scalpel in de Grondwet gaat.

Het meeste is wel gezegd (donordossier), het is nu aan de 75 senatoren van de Eerste Kamer om een individuele afweging (zonder fractiediscipline!) te maken over de actieve donorregistratie die D'66 wil doordrukken. Conserveert de Senaat, dankzij onder andere de prachtige pleidooien van de heren Van Dijk (SGP) en Koffeman (Partij voor de Dieren), het Grondwettelijke recht op zelfbeschikking en de lichamelijke integriteit binnen een stukje staatsvrije ruimte voor de burger, of gaan de vakantiegangers van de Eerste Kamer toestaan dat D'66 de Grondwet herschrijft met de giftige inkt van de empathie waarmee ze hun zogenaamd "progressieve" religie schrijven, en waarmee een geschonken orgaan verandert in een gegeven paard? Wordt de gunst van de gulle gift behouden, of collectiviseert de overheid al onze organen? Garanties op de Grondwet krijg je nooit bij D'66. De afronding van het debat en de aansluitende hoofdelijke stemming zijn vanaf half twee LIVE te zien op Staatsstream of Senaatsstream. Hup Grondwet, boe stofzuigers!
Update: Het begint goed. 1 voor-stemmer afwezig wegens vakantie 'persoonlijke omstandigheden'.
Update 15u35: Bijna ontknoping. Schorsing tot 15u50, daarna driemaal hoofdelijke stemming over twee moties en de donorwet.
Update 16u15: Eerste telling op basis van stemverklaringen wijst op 38 voor, 36 tegen. Uw organen worden staatsbezit.
UPDATE: Grondwet verliest van orgaangraaiers. Donorwet aangenomen. Je organen uit overheidshanden houden doe je op donorregister.nl.

Vandaag zou de stemming zijn over de donorwet van D'66, maar de Eerste Kamer toonde zich kritisch over de geplande staatscollectivisering van de organen van alle burgers, en wilde meer informatie. Dijkstra's garantie op stofzuigers was niet genoeg.

Die informatie kwam in de vorm van een brief van Pia Dijkstra, die door de mainstream media (expres?) verkeerd gelezen werd en waardoor de suggestie ontstond dat nabestaanden het laatste woord houden over de orgaanoogst van overleden familieleden. Dat is echter niet waar: familieleden hebben geen vetorecht over het besluit van de arts, en ook blijft gelden dat mensen die niet gereageerd hebben op de waarschuwingsbrief dat ze een actieve donorregistratie krijgen van de staat, automatisch als "zwijgen = instemmen" worden genoteerd (wat echt geen zuivere interpretatie is). Hoe Pia Dijkstra 100% van de meerderjarige Nederlandse burgers gaat bereiken met de mededeling dat je organen van de Staat worden, tenzij je actief laat weten dat je dat niet wilt, kon ze niet zeggen: "Garanties krijg je alleen op stofzuigers". We gaan er van uit dat de Senaat de brief beter gelezen heeft dan de MSM, en dat de strijd vóór de bescherming van grondwettelijke rechten tégen de gulzige empathieverslaving van D'66 nog niet gestreden is. Het debat is live te volgen op de Senaatsstream of via de Staatsomroep. De stemming over de ADR is volgende week dinsdag.

Bonusdingetje: hoezo '60% wil donor zijn'?
In het debat vorige week werd door D'66 en andere partijen meermaals aangehaald (Ctrl+F op '60%' in dit verslag) dat onderzoeken uitwijzen dat 'ruim 60% van de Nederlanders best donor wil zijn'. Of het uit afkeer van de door D'66 gewenste omkering van orgaanregistratie komt, of gewoon omdat onze lezers bovengemiddeld liberaal & zelfbeschikkend zijn, weten we niet. Maar alhier zegt 4 op de 5 lezers inmiddels 'aan mijn lijf geen door de staat afgedwongen donorcodicil!'

Orgaanhandelaar Pia Dijkstra (D'66) had het zwaar in de Eerste Kamer dinsdag. Haar verdediging van de donorwet stuitte op veel weerstand en vragen bij de senatoren. Zo veel, dat het debat volgende week verder gaat en de stemming een week is uitgesteld.

Laten we vooropstellen: in een aantal zaken rond orgaandonatie heeft Pia Dijkstra volkomen gelijk. Er zijn te weinig donoren, er zijn te veel patiënten die op nieuwe onderdelen wachten en het hele transplantatietraject kent vele verhalen van verdriet en verlies wanneer er geen nieuwe longen, nieren of hartkleppen kunnen worden gevonden. Maar de oplossing die D'66 voor staat, is een ongrondwettelijke inbreuk op de lichamelijke integriteit en de wilsbeschikking van alle Nederlandse staatsburgers.

Juist op dat onderdeel - Artikel 11 Grondwet - wist ze haar verhaal niet goed te onderbouwen. Toen er garanties gevraagd werden op goede en begrijpelijke voorlichting die alle burgers bereikt, was haar antwoord dat je 'alleen op stofzuigers 100% garantie krijgt'. Ook verwarde ze het uitblijven van een reactie van een burger op zijn of haar actieve donorregistratie door de overheid met automatische instemming, terwijl dat absoluut niet zomaar aangenomen kan worden. Beide zaken vielen verkeerd en de toch al niet positieve Senaat reageerde gepikeerd.

SGP-senator Van Dijk, fijntjes zoals alleen SGP'ers dat kunnen: "Ik kan het toch niet laten. Ik heb in mijn bijdrage even minister Borst aangehaald, en ik wil u zeker niet met haar woorden om de oren slaan, maar het grote verschil tussen haar inbreng toen en die van u nu is wat mij betreft enorm. Zij erkende juist het stukje staatsvrije sfeer, dus dat er een stukje persoonlijke vrijheid is, een eigen verantwoordelijkheid, waar de overheid niet in treedt, zeker als het gaat om zoiets persoonlijks als het doneren van je organen. Dat moet een eigen, zelfstandige keuze zijn. Juist daarom — en dat zijn niet mijn woorden, maar dat is een citaat — had zij principiële bezwaren tegen de Actieve Donorregistratie. Ik mis bij u het besef dat, ook als het gaat om klassieke grondrechten, wat juist kenmerkend is voor de liberale stromingen, we echt zuinig moeten zijn op dat stukje staatsvrije sfeer."

Er moet een brief met nadere toelichting van Dijkstra komen, en volgende week wordt het Kamerlid opnieuw aan de tand gevoeld in de Chambre de réflexion (die zich inderdaad niet politiek, maar zeer inhoudelijk reflectief gedroeg ten aanzien van de donorwet). De stemming over de nieuwe Actieve Donor Registratie (ADR) is van 6 naar 13 februari doorgeschoven.

Video met pijnpunt hieronder, stukje transcript na de breek, hele verslag hier. Cartoon: Coontje.

Mevrouw Nooren (PvdA):
Even voor de zuiverheid van het debat: hoor ik de initiatiefneemster nu zeggen dat op het moment dat mensen geen bezwaar hebben, zij dat beschouwt als stilzwijgende toestemming?

Mevrouw Pia Dijkstra:
Ja.

Mevrouw Nooren (PvdA):
Realiseert de initiatiefneemster zich dat we dat eigenlijk niet weten? We weten alleen dat mensen hun bezwaar niet geuit hebben. Is geen bezwaar geuit voor u gelijk aan stilzwijgende toestemming?

Mevrouw Pia Dijkstra:
Ja, vooral omdat de ruggengraat van dit wetsvoorstel — ik kom daar nog heel uitgebreid op terug — is dat iedereen weet wat de consequentie van niet registreren is. Dat betekent dus dat we inderdaad alle inspanningen erop moeten richten om — 100% kan je het nooit garanderen — zo veel mogelijk mensen hierin mee te nemen. Als de consequenties bekend zijn en je maakt dan nog geen bezwaar, is dat inderdaad een vorm van stilzwijgende toestemming.

Mevrouw Nooren (PvdA):
Mag ik het dan iets praktischer maken? U zegt: belangrijk is om daarvan te kunnen bespreken dat mensen allemaal weloverwogen een keuze hebben gemaakt om hun keuze niet vast te leggen. Kunt u daar dan de consequentie aan verbinden dat dat pas zo is als we zeker weten, of bijna zeker weten, dat iedereen in Nederland, van die 7,6 miljoen mensen die tot nu toe hun wil niet hebben vastgelegd, een weloverwogen keuze hebben gemaakt? En daar komt natuurlijk meteen de vraag achteraan: hoe weet u dat dan?

Mevrouw Pia Dijkstra:
Je kan natuurlijk nooit zeggen dat je van 7,6 miljoen mensen, van elk individu, precies weet wat de afweging is. Wat je wel kunt regelen, is dat mensen weten wat de consequenties zijn van het niet-registreren. Daar moeten we dus alles op inzetten. Dat vind ik heel erg belangrijk. Ik heb ook al aandacht besteed aan de transparantie die bij dit wetsvoorstel veel groter is dan bij de huidige wet. Daar moeten we alles op alles zetten.

Mevrouw Nooren (PvdA):
Ik ben het van harte met de initiatiefneemster eens dat we alles op alles moeten zetten om mensen zich als potentiële donor te laten registreren. Laat daar geen misverstand over bestaan. Maar voor ons is de groep waarvan we het niet weten belangrijk. Mijn fractie vindt het dan ver gaan als u zegt: dat is stilzwijgende toestemming.

Mevrouw Martens (CDA):
Even over het punt dat we alles op alles moeten zetten om mensen goed te informeren. Dat is zeker het geval; tot nu toe is ook alles op alles gezet om zo veel mogelijk donoren te krijgen. Maar er rest nog heel veel om te doen, heel veel is ook nog niet gedaan. Heel veel mensen weten er ook nog niet van. Over alles op alles zetten, zegt de regering, omdat het natuurlijk ook gaat over de wilsonbekwamen en de niet- en laaggeletterden, daar eigenlijk nog geen ervaring mee te hebben. Dus wij kunnen op dit moment ook niet waarborgen dat ons dat lukt. Hoe kijkt de initiatiefneemster daartegen aan? Welke garanties heeft zij dat het ook gaat lukken? Alle 7 miljoen is misschien wat veel gevraagd, maar toch voor een heel groot en substantieel deel van die mensen geldt: hoe gaat dat? Daar is nog geen ervaring mee.

Mevrouw Pia Dijkstra:
De ambtsvoorganger van de huidige minister zei altijd: garantie geef je op stofzuigers. Het is natuurlijk niet mogelijk om dat 100% te garanderen. Dat is uitgesloten. Dat kun je op geen enkele manier. Maar je kan wel op een gegeven moment nagaan of de kennis bij bepaalde groepen, waarvan we nu verwachten dat die daar moeilijk zal landen, wel goed landt en mensen dat wel begrijpen.

Mevrouw Martens (CDA):
Maar hoe gaat u dat dan checken? Want dat is dan cruciaal.

Mevrouw Pia Dijkstra:
Dat is een uitvoeringskwestie. Daar zal de minister op in moeten gaan.

Mevrouw Martens (CDA):
Dus dat is nog niet bekend?

Mevrouw Pia Dijkstra:
Dat is nog niet bekend, nee. Dan zal er eerst geëvalueerd moeten worden. Bij de evaluatie en de onderzoeken die plaatsvinden, zul je moeten kijken aan welke criteria dat moet voldoen en of dat ook wordt gehaald. Ik kom daar later in mijn betoog nog op terug.

De heer Kuiper (ChristenUnie):
Mevrouw Dijkstra was bij artikel 11 van de Grondwet en de onaantastbaarheid van het lichaam. Ik heb een vraag straks aan de minister, maar omdat u dit nu aanstipt, wil ik die ook aan u stellen. Het grondrecht op onaantastbaarheid van het lichaam is een afweerrecht. Dat werd net al even genoemd. De overheid moet daarbuiten blijven. Hoe kan het nu dat, als mensen niets doen en als vervolgens ook onbekend is met welk motief zij onder de rubriek "geen bezwaar" staan — dus ze doen eigenlijk helemaal niets — ze dat afweerrecht eigenlijk kwijt zijn? De overheid komt dan wel degelijk in de levenssfeer van mensen. Kunt u daar eens op ingaan?

Mevrouw Pia Dijkstra:
Het is misschien goed om nog een keer te herhalen dat toen de huidige Wet op de orgaandonatie tot stand kwam, ook al is aangegeven dat een opt-outsysteem, zoals in het ADR-systeem wordt voorgesteld, binnen die wetgeving zou kunnen passen. Er is toen een hele discussie geweest of je dat moest doen. Daar zullen we nu niet verder op ingaan. Maar ik vind het wel belangrijk om ook hier weer aan te geven dat met de regeling waarover het gaat en die maakt dat dit voldoet aan de criteria die ook door de Raad van State worden gesteld, er sprake is van niet alleen een belang voor de mensen die op dit moment op de wachtlijst staan voor een donororgaan, maar dat het van algemeen belang is, of zelfs voor ieder individu van eigen belang. Ik zei al in mijn inleiding dat iedereen op enig moment in zijn leven te maken kan krijgen met orgaanfalen. De ervaring leert dan ook dat mensen graag in aanmerking komen voor een nieuw orgaan. Dus het belang van het beschikbaar komen van donororganen en de rol van artikel 11 van de Grondwet daarin, is dat het gaat om een algemeen belang. En de noodzakelijkheid wordt daarmee ook duidelijk. Ik hoop dat ik daarmee uw vraag voldoende heb beantwoord.

De heer Kuiper (ChristenUnie):
Ik begrijp van mevrouw Dijkstra natuurlijk wel dat zij dit gaat wegen in het licht van het algemeen belang. Ik weet ook dat als je artikel 11 zegt, artikel 22 ook wordt genoemd. Maar het gaat mij om de aard van dat grondrecht. Als burgers van dit land zijn we in het bezit daarvan en we hoeven er niets voor te doen om daar ten volle gebruik van te maken. Maar nu is het zo dat als je niets doet, dus niet reageert op de brieven, je bij "geen bezwaar" komt. We weten niet of dat een bewuste of onbewuste actie is van mensen. Maar dan zijn ze dus dat afweerrecht kwijt. Ik zou gewoon willen weten — ik hoop dat de minister daar ook op ingaat — of dat eigenlijk wel kan, of dit juridisch deugt.

Mevrouw Pia Dijkstra:
Ik heb mijn antwoord gegeven. Het is aan de minister om daar verder op in te gaan. De heer Kuiper noemde ook al even artikel 22. Het belang van het beschikbaar komen van meer donororganen wordt natuurlijk ook door de Grondwet beschermd en wel door artikel 22, waarin aan de overheid de plicht wordt opgelegd om maatregelen te treffen ter bevordering van de volksgezondheid. Dat neemt overigens niet weg dat wettelijke regels, die een inbreuk op het recht op onaantastbaarheid van het lichaam met zich mee kunnen brengen, geschikt moeten zijn — ik zeg het toch nog maar een keer — om het doel te bereiken, en niet verder mogen gaan dan daarvoor noodzakelijk is. Mijn standpunt is dan ook dat als de huidige wet wordt gewijzigd met het nu voorliggende wetsvoorstel, nog steeds aan deze criteria zal worden voldaan en eigenlijk steeds beter, want in de huidige wet nemen de nabestaanden een grotere plaats in. Ook dat kan goed gerechtvaardigd worden door het belang van het beschikbaar komen van meer donororganen, maar het is geen zelfbeschikking.

De heer Diederik van Dijk (SGP):
Ik kan het toch niet laten. Ik heb in mijn bijdrage even minister Borst aangehaald, en ik wil u zeker niet met haar woorden om de oren slaan, maar het grote verschil tussen haar inbreng toen en die van u nu is wat mij betreft enorm. Zij erkende juist het stukje staatsvrije sfeer, dus dat er een stukje persoonlijke vrijheid is, een eigen verantwoordelijkheid, waar de overheid niet in treedt, zeker als het gaat om zoiets persoonlijks als het doneren van je organen. Dat moet een eigen, zelfstandige keuze zijn. Juist daarom — en dat zijn niet mijn woorden, maar dat is een citaat — had zij principiële bezwaren tegen de Actieve Donorregistratie. Ik mis bij u het besef dat, ook als het gaat om klassieke grondrechten, wat juist kenmerkend is voor de liberale stromingen, we echt zuinig moeten zijn op dat stukje staatsvrije sfeer.

Mevrouw Pia Dijkstra:
Ik heb dit natuurlijk met belangstelling beluisterd en ik weet ook hoe mevrouw Borst, de toenmalige minister, daarover indertijd gesproken heeft. Dat is natuurlijk ook in de Handelingen opgenomen. Ik heb haar de laatste jaren van haar leven, nu bijna twintig jaar later maar ze nu alweer een paar jaar geleden overleden, veel gesproken, ook over deze wetswijziging. Zij gaf aan dat in die lange periode die daaroverheen is gegaan, niet het resultaat is bereikt dat men wilde en dat zij de optie om nu de wet te wijzigen, steunde. Dat is wat ik u kan vertellen.

De heer Diederik van Dijk (SGP):
Daar neem ik kennis van. U kent uiteraard wijlen mevrouw Borst veel beter dan ik, dus daar gaat het niet over. In ieder geval wil ik er de vinger op leggen dat wat toen werd gezegd, ook door de regering, dat ik die noties eerlijk gezegd nu wel mis in uw beantwoording. Maar goed, u gaat nog verder begrijp ik.

Mevrouw Pia Dijkstra:
Ik ga nog verder en ik kom hier ook nog op terug.

Mevrouw Nooren (PvdA):
Ik denk dat we Kamerbreed het doel, het werven van potentiële donoren, delen. Maar ik wil de initiatiefneemster toch uitdagen om in zorgvuldigheid te spreken over mensen waarbij er inbreuk is op artikel 11 van de Grondwet. En dat het echt wat uitmaakt of er sprake is van mensen die geen bezwaar geuit hebben en het veronderstellen dat het dan ineens stilzwijgende toestemming heeft, omdat dat toch een andere indruk heeft in de inbreuk op artikel 11 dan dat je constateert dat mensen hun bezwaar niet geuit hebben.

Mevrouw Pia Dijkstra:
Ik probeer even goed te proeven wat u daarmee bedoelt, mevrouw Nooren. U zegt: je mag het niet als een actieve registratie beschouwen. Dat is natuurlijk ook niet zo, want mensen registreren zich niet. Maar juist doordat mensen op de hoogte zijn van de consequenties van het niet-registreren, mag je dat "geen bezwaar" beschouwen als een uiting van: ik heb er geen bezwaar tegen om als orgaandonor geregistreerd te zijn.

Mevrouw Nooren (PvdA):
Zelfs in uw eigen initiatiefwet bent u zorgvuldig in uw taal en schrijft u: geen bezwaar. U schrijft niet: stilzwijgende toestemming. Dat waardeer ik zeer, want dat geeft meer aan wat het is: er is geen bezwaar en er is geen stilzwijgende toestemming. Daarin zit de veronderstelling die u in een tussenzin zegt: dat mensen goed geïnformeerd zijn. Maar we weten dat niet. We weten niet wat er in die situatie aan de hand is. In dat licht proberen we hier met elkaar een belangenafweging te maken. Hebben we zorgvuldig gehandeld? Is de voorlichting op orde? Wat mogen nabestaanden doen? Zomaar roepen dat dat stilzwijgende toestemming is, vindt mijn fractie heel ver gaan.

Mevrouw Pia Dijkstra:
Dat begrijp ik en spreken van het zomaar roepen dat er stilzwijgende toestemming is, is ook niet helemaal terecht. Dat roep ik niet zomaar. Wat we natuurlijk wel regelen in dit wetsvoorstel, is dat er ofwel een actieve ja geregistreerd is of dat er staat dat er geen bezwaar is gemaakt. En er is natuurlijk altijd de rol, en daar komen we ook nog uitvoerig op terug, van de nabestaanden, als zij aannemelijk maken dat er geen sprake is geweest van een op de hoogte zijn van de betekenis van die consequenties, als zij dat kunnen uitleggen.

Mevrouw Martens (CDA):
Mag ik nog even wat vragen naar aanleiding van artikel 11? De Raad van State heeft gezegd, en zo is het ook: je mag een inbreuk plegen op artikel 11 als die voldoet aan de criteria noodzaak, proportionaliteit en subsidiariteit. Dat zei initiatiefneemster ook. Maar toen kwam er een tussenzin. De initiatiefneemster legde uit over de noodzaak. Daar heb ik in deze Kamer eigenlijk geen misverstand over gehoord. Maar de conclusie leek al getrokken te worden dat er daarmee ook geen probleem zou zijn. Ik denk dat het een heel snelle conclusie zou zijn dat daarmee geen inbreuk zou zijn op artikel 11, omdat dat juist vraagt om aan al die criteria te voldoen. Alleen ten aanzien van het eerste, noodzaak, is geen misverstand. Het is aan ons om verder te bepalen of aan al die andere criteria ook in voldoende mate voldaan is. Dus de conclusie dat het automatisch daarmee voldoet, klonk mij erg snel in de oren.

VOLLEDIG TRANSCRIPT: HIERRR.